Թուրքալեզուները չպաշտպանեցին թուրքերենի իրավունքը

Նոյեմբերի 16-19-ին Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում անցկացվեց ­”Թուրքական պետությունների եւ հասարակությունների բարեկամության, եղբայրության ու համագործակցության­” 11-րդ համագումարը: Պատվիրակներ էին ժամանել աշխարհի շուրջ 30 երկրներից: Երկար ժամանակ է ինչ Թուրքիան փորձում է կյանքի կոչել ­”մեկ ազգ-վեց պետություն­” կարգախոսը՝ փորձելով դառնալ առաջնորդ երկիրը Թուրքիա-Ադրբեջան-Ղազախստան-Թուրքմենստան-Ուզբեկստան-Ղրղզստան համագործակցությունում:

Սակայն, տարիների ջանքերը դեռեւս ապարդյուն են, ավելին՝ մյուս 5 պետությունները էականորեն չեն աջակցում Թուրքիային՝ տարածաշրջանի առաջատարը դառնալու հարցում, չեն նպաստում թուրքերենի ծավալմանն ու Հյուսիսային Կիպրոսի ինքնահռչակ թուրքական պետության միջազգային ճանաչմանը:

Ուզբեկստանն առհասարակ չէր մասնակցում համագումարին, քանզի լարված են Թուրքիայի եւ Ուզբեկստանի նախագահների հարաբերությունները: Ուզբեկները թուրքերին մեղադրում են Ֆերգանայի հայտնի դեպքերն ու դրան հաջորդած ջարդերը հրահրելու մեջ, որից էապես տուժեց Ուզբեկստանի միջազգային վարկը: Իսկ Թուրքիայի ­”մերձավոր եղբայր­” Ադրբեջանն էլ բացահայտորեն հրաժարվեց ճանաչել ինքնահռչակ Հյուսիսային Կիպրոսի անկախությունը, որի նախագահը գուցե թե մեծ հույսեր էր փայփայում այդ հարցում: Այս հանգամանքը, ինչպես եւ Ադրբեջանի ազգային հեռուստատեսության եւ ռադիոյի գերագույն խորհրդի՝ թուրքերեն հաղորդումների հեռարձակումն արգելելու որոշումը, շատ են վշտացրել ադրբեջանցիների եւ մնացյալ թուրքալեզուների ­”ավագ եղբորը­”: Թուրքիան եւս մեկ անգամ համոզվեց, որ Ադրբեջանն ու Միջին Ասիայի 4 պետությունները գտնվում են Ռուսաստանի կամ ԱՄՆ-ի վերահսկողության ներքո, եւ այն տեսակետը, որ թուրքալեզուների համագործակցությունում ներգրավվեն նաեւ ոչ թուրքալեզու Վրաստանն ու Տաջիկստանը, առավելապես հռետորական հնչեց:

Եվրոպական երկրներից ժամանած թուրքական պատվիրակություններն էլ ըստ երեւույթին պիտի փորձեն առավել թափով աջակցել Թուրքիային՝ Եվրամիության կազմ մտնելու գործում, ինչը նույնպես հեռանկարում տեսանելի չէ: Առավել եւս, երբ դեռ նոր է գործադրվում Եվրոպայում թուրքալեզու ժողովուրդների համայնքների կապերի ամրապնդման ու ծավալման խնդիրը:

Համագումարում արծարծվել են նաեւ Իրաքի թուրքմենների իրավունքի պաշտպանության, թուրքալեզու երկրների համար ընդհանուր այբուբենի մշակման, թուրքերով բնակեցված երկրներում համապատասխան դասագրքերի ապահովման, տնտեսական, մշակութային ու քաղաքական կապերի կարգավորման եւ այլ խնդիրներ:

Դե իհարկե, քննարկվել են ­”հայկական բռնազավթումների ու ադրբեջանցի փախստականների վերադարձի­”, ­”Արցախում ՄԱԿ-ի որոշումների չկատարման­” եւ ­”Խոջալուի դեպքերը որպես ցեղասպանություն ճանաչելու­” հարցերը նույնպես եւ, հատկապես, Թուրքիայի հին ու նոր նախագահները նկատել են, որ եթե միասնական չլինեն, ապա… ­”մեզ կըբզկտեն­”: Այս դեպքում պարզապես ասում են՝ ­”սելը ճռռալու փոխարեն սելվորն է ճռռում­”: Տարբեր քննարկվող հարցերից մեզ՝ հայերիս, առնչվում էր նաեւ թուրք-մեսխերի ­”հայրենադարձության­” խնդիրն ու հայոց ցեղասպանության ճանաչման դեմ սկսված համակարգված պայքարը: Այս առումով հատկապես Թուրքիան ու Ադրբեջանը մտադիր են միավորել նաեւ իրենց սփյուռքի ջանքերը:

11-րդ համագումարի ընթացքում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը, Թուրքիայի նախկին նախագահ Սուլեյման Դեմիրելը եւ ներկայիս վարչապետ Թայիփ Էրդողանն արժանացել են ­”Օրխոն-Ենիսեյ­” մրցանակի:

Դե ինչ, մնում է համաթուրանականությանը դիմակայենք առավել կազմակերպված համահայկականությամբ: Ոչ թե ­”համաշխարհային հայկական…­” սին կառույցներով, այլ ամուր հայկական պետականության շուրջ համախմբված համայն աշխարհի հայության ներուժի օգտագործմամբ:
Իսկ թուրքական երկրների անհարթությունները մեզ չպիտի հանգստացնեն, քանի որ… համաթուրքական հաջորդ համագումարը կրկին կկայանա Բաքվում՝ 2008թ.-ին:

Հայկ Թորգոմյան

“Լուսանցք­” Թիվ 35, 23 — 29 նոյեմբերի, 2007թ.