Քրիստոնյաները չգիտե՞ն, թե երբ է ծնվել իրենց «աստուծո որդին»՝ Հիսուսը

Քրիստոնյաները չգիտե՞ն, թե երբ է ծնվել իրենց «աստուծո որդին»՝ Հիսուսը
(մի փոքր էլ՝ թե ով է նա)

Ահա այսպիսի հարց է ծագում տեքստ կարդալ-հասկանալու տարրական կարողությունն ունեցողի ներսում, ով հիսուսապատում տեքստերից, սեւով սպիտակին գրվածներից իմանալով, որ Հիսուսը ձմռանը չի ծնվել՝ այդ օրերին, ի զարմանս, լսում է նրա ծնունդը շնորհավորող՝ ամեն կողմից թութակաբար հնչող խոսքե~ր, ավետիսնե~ր:

Չիմացողների կազմում որոշակիություն մտցնելու համար ասենք. խոսքը բոլոր քրիստոնյաների (կամ այդպիսին իրենց համարողների, որպիսիններից են, օրինակ, հայերի մի ստվար զանգված) մասին է՝ բացառությամբ, որքան մեզ հայտնի է, իրենց «Եհովայի վկաներ» անվանող քրիստոնյաների (կամ համարողների…): Այս վերջիններս, հարազատ մնալով բուն քրիստոնեական տեքստերին (այլ է հարցը, թե որքանով են այդ տեքստերը հավաստի), Հիսուսի ծննդի ժամանակը համարում են ոչ թե ձմեռը՝ դեկտեմբեր-հունվար ամիսները, այլ աշունը (տեքստերը հիմք չեն տալիս որոշակի օրը նշել, նրանք էլ չեն նշում): Մեր նպատակը չէ, իհարկե, «Եհովայի վկաների» գովքն անել, քանզի մեր՝ Ցեղակրոնության (Հայկականության) հավատամքն ունեցողներիս համար թե՛ քրիստոնեական այդ ուղղությունը, եւ թե՛ քրիստոնեությունն ամբողջությամբ վերցրած, այդ թվում դրա «հայաստանյան» տարբերակը՝ առաքելական կոչվածը, օտար է, եւ, հետեւաբար, անընդունելի. մենք այդ ուղղությունն առանձնացնում ենք նշված իրողությունից ելնելով միայն, եւ ո՛չ ավելին:

Փաստորեն, քրիստոնյաների ճնշող մեծամասնությունը սխալ (կամ կեղծ, կամ ստահոդ, կամ մոլորյալ) պատկերացում ունի իր կրոնի հիմնադրի ծննդյան ժամանակի, առավել եւս` ծննդյան օրվա վերաբերյալ (այս պնդումը, իհարկե, պետք է փաստարկվի, ինչը ստորեւ կանենք): Եվ, հետեւաբար, ձմռանը, առավել եւս ձմռան որոշակի օր տոնելով իրենց «աստծո» ծննդյան տոնը՝ նրանք նույնպիսի կեղծիք (…) են անում:

Սույն խոհերը շարադրելու եւ դրանք հայ ընթերցողին ներկայացնելու հետ կապված մի կարեւոր բացատրություն: Հայը, առավել եւս ցեղահավատքն ունեցողը, կասի. ի~նչ կարեւոր է, թե երբ է ծնվել Հիսուսը (մեկ այլ առումով էլ, թե նրա ծնունդը սուրբ է, թե սուրբ չէ), իրենք՝ եբրայացիներն ու իրենց «աստծո որդին», երբ ուզում են նրա ծննդյան օրը համարեն, տոնեն, ու ինչպիսին ուզում են նրա ծնունդը համարեն, ի~նչ կապ ունի դա մեզ հետ, ինչ է՝ մենք մեզ հետաքրքրող խնդիրներ չունե՞նք: Ճիշտ էլ կանի, որ կասի: Բայց…

Մտովի հիշենք ամանորյա օրերին՝ հունվարի 6-ին ու հետո (սա՝ հունվարը նոր տարի համարելն էլ մեկ այլ կեղծիք է, որն արդեն մեկ այլ քննարկման առարկա է) այստեղից ու այնտեղից «հայի» կողմից հորթի հրճվանքով թութակաբար ասվող «Շնորհավոր նոր տարի ու սուրբ ծնունդ»-ը. էլ ինչպե~ս աչք փակես այդ հոգեւոր ողբերգության առաջ, էլ ինչպե~ս հարցի իսկությունը պարզելուն անտարբեր մնաս ու, պարզելով այդ, «հային» չասես՝ «դու հիմարացված ես»:

Այսպես, ուրեմն, որքան էլ անհաճո է հարցադրումը, հարցնենք. ե՞րբ է ծնվել Հիսուսը:

Եբրայական Բիբլիան (եւ ո՛չ Աստվածաշունչը, ինչպես այն կեղծաբար թարգմանվել է հայերեն…), դրա Նոր կտակարան կոչվող մասը բոլորովին հիմք չի տալիս որոշակիորեն ասելու, թե կոնկրետ որ օրն է ծնվել Հիսուսը: Այդ գրքի՝ Հիսուսի ծննդին վերաբերող մասերի նույնիսկ մակերեսային քննությունը ցույց է տալիս, որ նա բոլորովին էլ դեկտեմբեր, առավել եւս՝ հունվար ամսին չի ծնվել, ինչպես կարծում է քրիստոնյա աշխարհի ճնշող մեծամասնությունը: Ասվածը հիմնավորենք: Այն տարածաշրջանում, տարածաշրջանի այն քաղաքում՝ Բեթլեհեմում, որտեղ ըստ կտակարանային գրվածքների, ծնվել է Հիսուսը, դեկտեմբեր-հունվար ամիսներին (համապատասխանում է հրեական տոմարի թեբեթ ամսին) ամենացուրտ եղանակն է լինում, հաճախ սառը անձրեւներ են տեղում եւ սառը քամիներ են փչում, իսկ բարձրադիր տեղերում երբեմն նույնիսկ ձյուն է գալիս: Ի ապացույց ասվածի, եբրայական Բիբլիան գրողներից մեկը՝ Եզրասը, օրինակ, վկայում է, որ «իններորդ ամսում»՝ քասղեին (համապատասխանում է նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին) Երուսաղեմում (գտնվում է Բեթլեհեմի հետ նույն օդերեւութաբանական գոտում, նրանից 6 մղոն հեռավորության վրա) մարդիկ դրսում «դողում» էին, ցրտաշունչ անձրեւներ էին տեղում «եւ կարելի չէր դրսումը կանգնել» (Եզրաս, գլ. ժ, 9, 13): Որպեսզի ասվածը պատահական տեքստային կամ չիմացական վրիպակ չհամարվի, մեկ այլ փաստարկ էլ բերենք: Եբրայական Բիբլիայի մեկ այլ հեղինակ՝ Երեմիան գրում է, որ նույն քասղե ամսին Երուսաղեմի «թագավորը կենում էր ձմերատանը …եւ կրակարանը վառուած էր նորա առաջին» (Երեմիա, գլ ԼԶ, 22), այսինքն այդ ամսում թագավորը ապրում էր ձմռան համար նախատեսված տանը, որտեղ վառարան էր վառվում նրա համար: Նկատենք, որ բիբլիագիրների ասածները եբրայական իններորդ ամսին՝ Քասղեին (նոյեմբեր-դեկտեմբերին) է վերաբերվում, այն դեպքում, երբ դրան հաջորդող տասներորդ՝ թեբեթ (դեկտեմբեր-հունվար) ամսին Երուսաղեմում, ու նրա հետ մեկտեղ նաեւ նույն օդերևութաբանական գոտում գտնվող Բեթլեհեմում, ցրտերը հասնում են առավելագույն աստիճանի:

Ինչո՞ւ բերվեցին այդ փաստերը: Պարզ պատճառով: Բանն այն է, որ ավետարանիչները, նկարագրելով Հիսուսի ծննդյան օրը, ասում են, որ այդ օրը հովիվները բաց երկնքի տակ էին գիշերում եւ իրենց հոտերը դեռեւս ձմեռանոցներում պահ չէին տվել: Օրինակ, Ղուկասը նշում է, որ այդ օրերին Բեթլեհեմում «բացօթեայ բնակուող հովիվներ կային, որոնք իրենց հօտերի գիշերային պահպանութիւնն էին անում» (Ղուկաս, գլ. 2, 8-10): Ուշադրություն դարձնենք ասվածում այն փաստի արձանագրմանը, որ հովիվները բացօթյա էին ապրոմ եւ ո՛չ ծածկի տակ, նրանք իրենց հոտերը գիշերները բաց երկնքի տակ էին պահում եւ ո՛չ փակ տեղերում, ինչպես պետք է ապրեին ու իրենց հոտերը պահեին, եթե ձմեռ լիներ: Պարզից էլ պարզ է, որ հովիվների բացօթյա ապրելու եւ իրենց գործը բաց երկնքի տակ անելու՝ եղանակային այս նկարագրությունը բոլորովին էլ չի համապատասխանում դեկտեմբեր ամսին, էլ չասած հունվարին, Բեթլեհեմում դիտվող ցուրտ ու անձրեւային եղանակի, երբ ցերեկը դրսում կանգնելն անգամ դառնում է անհնար: Ուստի եւ, Հիսուսի կենսագիրների ասածներից միանշանակորեն հետեւում է, որ նա ձմռանը չի ծնվել: Իսկ թե ե՞րբ է ծնվել, դա պարզորոշ ասելուն ավետարանիչները ոչ մի հիմք չեն տալիս (իսկ չէ՞ որ այդ հիմքով պետք էր առաջնորդվել…): Լավագույն դեպքում կարելի է ենթադրել, որ Հիսուսը ծնվել է աշնանային մի օր: Բացի այդ մեկ այլ առումով ավելացնենք. Նոր կտակարանում ոչ մի տեղ չկա հիշատակություն այն մասին, որտեղ խոսք լինի Հիսուսի ծնունդը տոնելու (թեկուզեւ առանց օրվա հիշատակության) մասին. կարծես, ստացվում է, թե՛ բուն ավետարանիչների (Հիսուսի «սիրասուն» աշակերտների) եւ թե՛ իր իսկ՝ Հիսուսի համար դա ամենեւին էլ կարեւոր չի եղել… (ծնունդ տոնելու սիրահար հայը ի~նչ ասի սրանց…):

Իսկ որտեղից եւ ինչո՞ւ հորինվեց ձմռանը (կամ դեկտեմբերի 26-ին, կամ էլ՝ հունվարի 6-ին) Հիսուսի ծնունդը տոնելու սովորույթը: Անշուշտ, քրիստոնեական տոնացույց կազմողները շատ լավ գիտեին, որ իրենց դավանանքի հիմնադիրը ձմռանը չի ծնվել (ինչ-ինչ, նրանք նորկտակարանային հիսուսապատում ավանդույթներին քաջատեղյակ էին): Հետեւաբար, նրանք այդ հարցում ո՛չ սխալվել են, ո՛չ էլ մոլորվել (սխալվելն ու մոլորվելը, ինչպես հայտնի է, չիմացության արդյունք է). նրանք պարզապես ստե~լ, կեղծե~լ, ճշմարտությունը միտումնավոր նենգափոխել են: Ինչո՞ւ: Բանն այն է, որ դեկտեմբերի 22-ը Աստվածադիր օրենքն ու արդարությունը հիմնող- պահպանող աստծո՝ Միհրի տոնն է (հռոմեական դիցավանդույթներում այդ տոնը համարվել է Միհր աստծո ծննդյան տոն): Տոն, որը Հռոմեական կայսրությունում, ընդհուպ մինչեւ 4-րդ դարը, պետական հովանավորությամբ ըստ ամենայնի տոնվում էր (միհրականությունը կայսրությունում արիական հավատքից ածանցյալ մի աղանդ էր, որը գրեթե պետական կրոնի կարգավիճակ էր ձեռք բերել): Եվ ահա, նույն այդ կայսրությունում (հետագայում նրա դուստր կայսրությունում՝ բյուզանդականում) ձեւավորվող միհրականությանը հակոտնյա կրոնը՝ քրիստոնեությունը իր հակառակորդին դուրս մղելու եւ կայսրությունում իրեն հաստատելու համար, նրա շատ դավանաբանական խորհուրդներ սեփականեց` դրանք, իհարկե, իր կերպին հարմարեցնելով: Արդյունքում Միհր աստծո ծննդյան օրը հռչակվեց որպես «մարդու որդու»՝ Հիսուսի ծննդյան օր: Այսպիսով, քրիստոնեական կրոնի հիմնադրի ծննդից դարեր անց նոր այդ կրոնի հետեւորդները «գլխի ընկան», որ Հիսուսի համար ծննդյան օր պետք է մոգոնել (հենց այսպես, քանզի նրանց համար ծննդյան խորհուրդը ընդհանրապես խորթ է…) ու մոգոնելով այն` տոնել: Եվ քանզի նրանք սովոր են «ուրիշի ցանածը հնձել» (Հիսուսի խոսքերն են), այս անգամ նրանք գողացան Միհր աստծո ծննդյան տոնը (մի քանի օրվա տարբերությամբ իրենց տոնը տոնելը կարեւոր չէ):

Ստացվում է, որ քրիստոնեական տոնացույց կազմողները (որոնց գլխավորները, պարզ է, ջհուդական ծագում ունեին) լա~վ էլ գիտեին, թե ինչ են անում, գիտեին, թե փաստը, ճշմարտությունը ինչու եւ ում համար են նենգափոխում. ամեն կերպ իրենց նպատակին հասնելուն ջանադիրների համար («նպատակը արդարացնում է միջոցները» եբրայական սկզբունքը քրիստոնյաների գլխավոր սկզբունքներից էր) ի՜նչ կարեւոր էր, թե երբ է ծնվել Հիսուսը. իրենց հակառակորդ ցեղի միջից հանել Միհր աստծո պաշտամունքը, իրենց «մարդու որդուց» աստված շինել, իրենց մոգոնած սուտը դարեր ի վեր կրկնելովÿ «հիմարացնել հեթանոսներին» (այսպիսին է համարում քրիստոնյաների գլխավոր խնդիրներից մեկը Պողոս ավետարանիչը), դույզն անգամ չկարեւորելով փաստը, իրողությունը, իրենց իսկ կողմից շարադրված տեքստերում ասվածները՝ իրենց թակարդն ընկած հոգով աղքատներին սնել ամենաբազմազան անհեթեթություններով («հավատում եմ, որովհետեւ աբսուրդ է»,- ասել է վաղ շրջանի քրիստոնյա «աստվածաբաններից» մեկը»),- սա էր նրանց համար կարեւորը:

Մի կողմ թողնենք այն, որ տարրական ազնվությունն ու ճշմարտախոսությունը, իրենց իսկ կրոնի հիմնադրի անձի հանդեպ քիչ-միչ պատասխանատվությունն ու հարգանքը պահանջում էր նրա ծննդյան օրվա հանդեպ այդպես կամայականորեն չվարվել. իրենք գիտեն իրենց անելիքը: Ներկա դեպքում մտահոգողը, հոգեւոր ցավ պատճառողն այն հայն է, առավել եւս նա, ով իրեն ազգի մտավորական (ասել է, թե մտքի կրող) է համարում, ով կամավոր հայտնվելով այդ ստի ու կեղծիքի թակարդում՝ ձմեռային ձյունե սպիտակ մաքրությունը կարծես աղտոտելով, ասում է. «Շնորհավոր սուրբ ծնունդ»: Ընդհանուր դեպքի համար Նարեկացու ասածը, թե փողոցում թափված «մտքի փուչ սերմը» վերցրի, «ինձ համար» հոգու հաց հանապազոր համարեցի` դրանով «մեռածին ինձանով կենդանացնելով»,- իսկ եւ իսկ վերաբերում է նաեւ մերօրյա այդ «հայերին»…

Մի քանի խոսք էլ «սուրբ ծնունդ» կոչվող ստի մասին, դարձյալ տեքստաբանական վերլուծության՝ տեքստում ասվածներն ըմբռնելու ու հասկացնելու ամենանախնական պահանջի բավարարման հիմամբ ասված: Այդ սուտը ամբողջովին վերհանելու տհաճ գործը անելն էլ թողնենք հասկացող ընթերցողի վրա: Բայց նրա՝ ճիշտ կողմնորոշվելու համար՝ մի քանի խոսք: Բուն՝ նորկտակարանային տեքստերում «սուրբ հոգի», որից հղիացավ Մարիամը, ասելով՝ նկատի է առնվում որոշակի մարդկային անձ («Հոգին» մարդուն է վերաբերվում, եւ ո՛չ աստծուն): Նույնը «հրեշտակ»-ի վերաբերյալ ասած, որին «սուրբ հոգի»-ն ուղարկել էր Մարիամի մոտ «գործը» գլուխ բերելու համար (այս «հրեշտակի»՝ Մարիամի հետ երկար-բարակ բանակցելը ակնհայտորեն այդ մասին է ասում, զի աստված որոշում ու անում է…): Հին եբրայական՝ եբրայական ազգի ծննդաբանությանը վերաբերող արձանագրություններում (որոնք Նոր կտակարանի տեքստերից անհամեմատ շուտ են կազմվել եւ վերաբերում են հենց Հիսուսի ծննդյան ժամանակներին) որոշակիացվում է, թե ով է եղել Նոր կտակարանում խորհրդավոր ձեւով ասված «սուրբ հոգի»-ն. հռոմեացի լեգեոներական Պանդերա (ըստ երեւույթին սա Պաղեստինում գտնվող հռոմեական զորքում գլխավոր դերակատարում է ունեցել, որի պատճառով էլ, ընդհանրապես, արիացեղ սերմնացաններին սրբացնող հրեական գիտակցությունը սրան «սուրբ» է համարել),- ահա թե ով է եղել այդ «սուրբ հոգին» ըստ հրեական ծննդյան մատյանների. ավելի շատ դրա՞նց հավատանք, թե՞ Հիսուսի աշակերտներին, կամ էլ՝ հետագայում երեւան եկած հիսուսապատումների հեղինակներին… (պատկերացրու՛, ընթերցո՛ղ, քո ծննդի մասին դատում են՝ ելնելով ոչ թե քո ծննդյան վկայականից, այլ ինչ-որ հեքիաթասածների հորինվածքներից, թե քեզ արագիլն է բերել, կամ էլ ջրից են հանել…): Նույն այդ արձանագրություններից մենք իմանում ենք, որ Հիսուսը եղել է Մարիամի «ապօրինածին զավակը»: Իսկ Թալմուդից՝ քրիստոնեական տեքստերից առաջ ձեւավորված այդ գրքից էլ՝ այն մասին, որ Հիսուսի ծննդյան անունը եղել է ոչ թե այդպիսին, այլ՝ Յեսու (կամ Յեշու1). «Յեսու (Յեշու) Բեն Պանդերա», այսինքն Պանդերայի որդի Յեսու (Յեշու),- գրված է այդ գրքում:

Ճշմարտությանը հանգելուն նպաստող մի նկատառում էլ հայտնենք: Ուշադրություն դարձրեք նորկտակարանային տեքստերի այն դրվագներին, որոնցում պատմվում է «Հրեշտակի»՝ Մարիամին այցելելուց հետո վերջինիս՝ իր հարազատին՝ Եղիսաբեթին այցելելու մասին, որից, պարզվում է, որ նույն «հրեշտակը» վաղօրոք այցելել է նաեւ Եղիսաբեթին, եւ այդ այցելության արդյունքում՝ նա հղիացել է դարձյա~լ «սուրբ հոգուց» (այդ «սուրբ հոգուց» հետագայում ծնվում է Հովհաննես Մկրտիչը՝ Հիսուսին իր վարք ու բարքով հար նմանը եւ նրան մկրտողը),- այս նույնանման «սցենարը» չի՞ ասում այն մասին, որ թե՛ «հրեշտակը» եւ թե՛ «սուրբ հոգին» պա~րզ անձիք են. հակառակ դեպքում, եթե քրիստոնեական «տրամաբանությամբ» դատելու լինենք, ստացվում է՝ քրիստոնյաները երկու «աստծո որդի» (Հիսուսը եւ Մկրտիչը) ունեն՝ իրենք էլ տեղյակ չեն:

Հարցին մոտենալու բարոյական հիմունքն էլ հաշվի առնելու համար, ընթերցո՛ղ (նկատի ունեցի՛ր, որ այդ հիմունքը քո եւ եբրայացու, օրինակ ավետարանիչների, պարագաներում լրիվ տարբեր է…), քեզ մի պահ պատկերացրու Հովսեփի՝ Մարիամի օրինական ամուսնու դերում. չե՞ս զգա տարրական ամուսնական իրավունքներդ ոտնահարված, թեկուզ, որ այդ ոտնահարողը աստված լինի ու, դա զգալով, Նոր կտակարանի միակ ողբերգական կերպարը (մյուսների մասին հորինվածները ֆարս են…) հեգ Հովսեփին չե՞ս համարի…

փիլ. գիտ. թեկնածու Ս. Լ. Մանուկյանի

1Յաշա անունն, ըստ երեւույթին, նույն անունն է՝ ե-ա տառադարձությամբ

«Հայ Արիներ» Թիվ 81, 82, հունվար, փետրվար, 2007թ. .