Ուկրաինայի Հայ Համայնքի Գործունեությունը Ճիշտ Ուղղություն Ունի

ԿԻԵՎ, 20 ՕԳՈՍՏՈՍԻ, ՆՈՅՅԱՆ ՏԱՊԱՆ □ ՀԱՅԵՐՆ ԱՅՍՕՐ: Ներկայացնում ենք analitika.at.ua լրատվական□վերլուծական կենտրոնի հարցազրույցը □Արարատ□ ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար, քաղաքագետ Արմեն Այվազյանի հետ:

□ Ուկրաինայի հայ համայնքի անունից թույլ տվեք շնորհակալություն հայտնել Ձեզ արգասաբեր գործունեության համար ի բարօրություն հայ ժողովրդի եւ հայկական պետականության: Խնդրում եմ ասեք, ի՞նչ ձեռքբերումներ, բացթողումներ կան, եւ ինչի՞ վրա արժե աշխատել Ուկրաինայի հայ համայնքին:

□ Ես այնքան էլ լավ ծանոթ չեմ Ուկրաինայի հայ համայնքին: Վերջին անգամ Ուկրաինայում ես եղել եմ 1985 թվականին: Սակայն հասցնում եմ հետեւել համայնքի ակտիվ ներկայացուցիչների գործունեությանը եւ կարդալ նրանց վերլուծական նյութերն ու հոդվածները, որոնք, կարծում եմ, բավականին արդյունավետ են ոչ միայն Ուկրաինայի համար, այլեւ ողջ ռուսախոս հայ համայնքի համար նախկին Խորհրդային Միության ողջ տարածքում: Ուկրաինայում հայերի ստեղծած որոշ ինտերնետ□ռեսուրսներ եզակի են, եւ հարկ է միայն ողջունել նման գործունեությունը եւ մաղթել ավելի մեծ հաջողություններ ապագայում:

□ Ձեր կարծիքով, ինչո՞վ է ուկրաինական համայնքը տարբերվում մնացած ռուսախոս համայնքներից: Արդյո՞ք նա ունի ինչ□որ յուրահատկություն:

□ Երեւանից նայելով, մենք տեսնում ենք, որ Ուկրաինայի ռազմավարական շահերը բավականին տարբերվում են Ռուսաստանի քաղաքականությունից: Միայն այդ մեկը անսովոր վիճակի մեջ է դնում Ուկրաինայի հայերին: Մենք գիտենք Ուկրաինայի որոշ քաղաքական ուժերի նպատակները, նաեւ գիտենք Ադրբեջանի հետ Ուկրաինայի համագործակցության մասին, հատկապես ռազմական ոլորտում, ինչպես նաեւ էներգետիկական, քաղաքական գործընթացներում: Այս համատեքստում հայ համայնքի գործունեությունը շատ մեծ նշանակություն ունի: Ուրախ եմ, որ այդ գործունեությունը ճիշտ ուղղություն ունի: Ուկրաինայում, ինչպես որ տեղյակ եմ ըստ ուկրաինացիների հետ իմ կապերի (ես ուկրաինացիների հետ հանդիպել եմ Կանադայում, ԱՄՆ□ում), Հայաստանի, հայկական հարցերի, հայ□թուրքական հարաբերությունների, հայ□ադրբեջանական հարաբերությունների, ղարաբաղյան հակամարտության մասին նրանց պատկերացման վրա շատ են ազդում թուրքական եւ ադրբեջանական աղբյուրները: Այսինքն Ուկրաինայում որոշ լրատվամիջոցներով Հայաստանի համար ոչ այնքան բարենպաստ քարոզարշավ է վարվում մեզ առնչվող բոլոր հարցերի ուղղությամբ: Այդ ոլորտում դեռ շատ անելիքներ կան:

□ Դուք շատ հաճախ եք մեկնում տարբեր երկրներ: Պատմեք, խնդրեմ, Ձեր գործունեության մասին ավելի մանրամասն: Իչպե՞ս է հասարակայնությունը արձագանքում Ձեր հասարակական□քաղաքական գործունեությանը:

□ Արդեն երկու տարի է, ինչ պաշտոնապես գործում է □Արարատ□ ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնը, որի տնօրենն եմ ես: Եվ մեր գործունեության ուղղություններից մեկը սփյուռքի հետ աշխատանքն է: Այդ առումով մենք հասցրել ենք շատ արդյունավետ աշխատանքային հարաբերություններ հաստատել Եվրոպայի (Ֆրանսիա, Անգլիա, Չեխիա), ԱՄՆ□ի, Կանադայի մեր համայնքների ակտիվ անդամների հետ: Մեր գործունեությունը ողջունվում է:

Ինչո՞վ ենք մենք զբաղվում: Հայության անգրագիտության վերացմամբ ռազմավարական հարցերում: Ցավոք, կարելի է ասել, որ պատմական բնույթի մի շարք պատճառներով հայերի մոտ թույլ է զարգացած ռազմավարական մտածողությունը: Հայությունը շատ վատ է պատկերացնում այսօրվա խնդիրները, որ ծառացած են ողջ հայ ժողովրդի եւ երկրի առջեւ: Մեր գործունեության ուղղություններից մեկը հայության համար իր ամենակենսական խնդիրների լուսաբանումն է: Երբեմն հայ ժողովրդի կեցության ամենատարրական եւ միեւնույն ժամանակ հիմնարար հարցը անհայտ է շատերին: Կամ ընդհակառակը, նրանք այդ մասին գիտեն ոչ հավաստի աղբյուրներից:

Մեզ հարկ է հիշել որոշ կառույցների նպատակաուղղված գործունեության մասին, որոնք հետեւողականորեն աշխատում են հայության հետ վերջին տասնամյակների ընթացքում, աղավաղելով դեպքերի ընկալման ճիշտ տրամաբանությունը, եւ ամենագլխավորը` աղավաղելով հայերի պատկերացումը իրենց ազգային անվտանգության վերաբերյալ: Այն մասին, թե ինչն է կարեւոր ինչպես հայրենիքում ապրող հայերի համար, այնպես էլ սփյուռքի հայերի համար: Երբեմն տպավորություն է ստեղծվում, թե Հայաստանի հայերն ունեն իրենց նպատակները, իսկ սփյուռքահայերը` միանգամայն այլ: Ասես սփյուռքահայերը շահագրգռված են ցեղասպանության ճանաչմամբ, իսկ հայրենիքում ապրող հայերը` ոչ: Շատ փորձեր են եղել սեպ խրելու հայության տարբեր մասերի միջեւ, Հայաստանի հանրապետության բնակչության եւ ղարաբաղցիների միջեւ, սփյուռքահայերի եւ հայաստանցիների միջեւ: Երբ ես ասում եմ Հայաստան, նկատի ունեմ ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ Լեռնային Ղարաբաղը: Այսօրվա դրությամբ դա ռազմավարական իրողություն է: Միայն թե իրավաբանորեն ամրագրված չէ: Իսկ փաստացի Հայաստանը Հայաստանի Հանրապետությունն է, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը, ինչպես նաեւ նախկին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի շրջակա ազատագրված տարածքները:

Մեր գործունեության մի մասը հանգում է նրան, որպեսզի չեզոքացնենք թշնամական տեղեկատվական□հոգեբանական գործողությունները: Ինչպես նաեւ նպաստենք այն բանին, որպեսզի մեր ազգային նպատակների շուրջ ձեւավորվի համահայկական համերաշխություն: Դրան հասնելու համար շատ բան է պետք, բայց մենք աշխատում ենք գիտակցականության վրա: Մեծ դեր պետք է խաղա Հայաստանի պետությունը, իսկ մենք սպասում ենք այն օրվան, երբ մեր պետությունը ավելի գրագետ եւ ակտիվ կաշխատի այդ ոլորտներում:

□ 13 միլիոն հայեր են ապրում ողջ աշխարհում, եւ ավելի քան երեք միլիոն` Հայաստանում: Ինչ ծրագրեր ունի պետությունը, եւ արդյոք ուտոպիա չէ համընդհանուր միավորման գաղափարը ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար:

□ Ես կարծում եմ, որ 13 միլիոնը չափազանցված է: Ես նույնիսկ կոնկրետ թիվ չեմ նշի: Կան ծագումով հայեր: Եթե հայ համարենք բոլոր նրանց, ովքեր ծագումով հայ են, ապա, հնարավոր է, ոչ թե 13, այլ շատ ավելին լինի: Վերջին հարյուրամյակում միլիոնավոր հայեր ուծացվեցին օտար միջավայրում: Այսօր նրանց հայ համարելը այնքան էլ կոռեկտ չէ:

Բայց կան եւ ծագումով հայեր, որոնք ծնվել են Հայաստանում կամ սյուռքում, բայց նրանք պարզապես ներգրավված չեն հայ կյանքում: Ոչնչով ոչ մի ձեւով կապված չեն` ոչ սփյուռքի, ոչ հայկական կառույցների հետ: Նրանք սոսկ պոտենցիալ հայեր են: Որքանով մեզ կհաջողվի նրանց ներգրավել հայ կյանքում` մեծ հարցական է: Իսկ ինչ վերաբերում է մեր պետությանը, մեր անկախության տասնյոթ տարիներին հայկական պետությունը դեռ կոնկրետ ռազմավարություն կամ ծրագրեր չի մշակել արտասահմանում հայերի հետ աշխատանքի համար: Դա խոշոր բացթողում է: Մեր կառավարությունը վերջերս որոշում ընդունեց ստեղծել սփյուռքի հետ աշխատանքի կոմիտե, որը հոկտեմբերի 1□ից կդառնա Սփյուռքի նախարարություն: Հուսանք, որ այդ ուղղությամբ աշխատանքն արդեն սկսվել է եւ հետագայում չի ընդհատվի:

Իսկ ինչ վերաբերում է նրան, թե արդյոք ուտոպիա չէ հայերի համերաշխությունը Հայաստանի ազգային անվտանգության առնչությամբ, ես կարծում եմ, որ ոչ, քանի որ գործ ունենք բավականին պարզ հարցերի հետ: Այդ հարցերը այնքան էլ բարդ չեն, ինչպես որ դրանք մատուցվում են մեզ: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Հայաստանը հայտնվեց կյանքի եւ մահվան միջեւ: Եվ ընդամենը մի հայացք նետելով տարածաշրջանի քարտեզին, կարելի է շատ պարզ եւ հստակ պատկերացնել, թե ինչ է հարկավոր անել, որպեսզի Հայաստանը ավելի անվտանգ երկիր լինի արտաքին քաղաքական առումով: Ամեն ինչ պարզ է ղարաբաղյան հակամարտության հետ, բայց մենք չգիտես ինչու ամեն բան բարդացնում ենք: Եվ հայ□թուրքական հարաբերություններում եւս մենք ամեն բան բարդացնում ենք: Եվ այն պատճառով, որ մշակված չէ արտաքին քաղաքականության եւ ազգային անվտանգության սեփական հայեցակարգ: Պաշտոնական մակարդակով գոյություն ունի ազգային անվտանգության հայեցակարգ, բայց նրանից շատ բան չես քաղի: Այնտեղ կարող եք կարդալ, օրինակ, որ Հայաստանը միայն կողջունի Թուրքիայի մուտքը ԵՄ: Եվ ի՞նչ կտա դա: Դա պարզապես կմթագնի ձեր հայացքները: Ի դեպ, ես չեմ կարծում, որ Հայաստանը պետք է հատուկ եռանդով դեմ հանդես գա Թուրքիայի ԵՄ անդամակցությանը, դա մեր խնդիրը չէ:

Հայաստանը պետք է ունենա իր սեփական քաղաքականությունը եւ հաշվի առնի հետեւյալը: Առաջին, այն տարածքը, որ այսօր վերահսկում է հայկական բանակը, ներառյալ Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ողջ տարածքը եւ ազատագրված տարածքները, չի կարող լինել որեւէ բանակցության հարց: Այդ տարածքը ռազմական անվտանգության մեր ամենագլխավոր բաղադրիչն է: Երկրորդ, հայ□թուրքական հարաբերությունները չեն կարող նորմալանալ, եթե Թուրքիան չդադարեցնի իր թշնամական քաղաքականությունը Հայաստանի նկատմամբ եւ եթե չճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, եթե չսկսի Հայաստանի հետ բանակցություններ ռեստիտուցիայի հարցի ուղղությամբ: Ղարաբաղյան խնդիրը եւ հենց Հայաստանի Հանրապետության խնդիրը տարածքային են: Դա ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի հայերի ինքնորոշումն է: Դա հայ պետականության անվտանգության խնդիրն է: Մեր արյամբ ենք հասել նրան, որ 14 տարի խաղաղություն ունենք, շնորհիվ այն բանի, որ կարողացանք ազատագրել մեր տարածքների մի մասը, եւ այդ տարածքները մեր անվտանգության երաշխիքն են: Թուրքիայի հետ հարաբերություններում նույնն է: Թուրքիայի հետ հարաբերությունների նորմալացումը հասկանալ որպես սոսկ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում եւ սահմանների բացում, նշանակում է ոչինչ չհասկանալ: Թուրքիան կարող է մեզ հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել, կարող է բացել մեր սահմանը, բայց նաեւ կարող է շարունակել թշնամական քաղաքականությունը Հայաստանի հանդեպ: Իսկ դա արդեն կարող է արտահայտվել ագրեսիայի միանգամայն այլ ձեւերով: Եթե այսօր Թուրքիան Ադրբեջանի հետ ծրագրում եւ իրականացնում է տեղեկատվական□հոգեբանական, դիվանագիտական ագրեսիա, ապա վաղը, նրա հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումից հետո, դա կարող է վերափոխվել տնտեսական եւ ժողովրդագրական ագրեսիայի, չխոսելով արդեն մշտական ռազմական սպառնալիքի մասին:

Հայաստանը շատ խնդիրներ ունի, սակայն միեւնույն ժամանակ նա ունի շատ հնարավորություններ, որոնցից հարկավոր է օգտվել: Որ այդ հնարավորություններն արդեն փաստորեն գործի են դրված, ակնհայտ կդառնա, եթե պարզապես համեմատենք այսօրվա Հայաստանը եւ տասնամյա վաղեմության Հայաստանը: Ես չեմ ուզում ասել, թե մենք լուծել ենք բոլոր լուրջ հարցերը` կապված աղքատության, տնտեսական զարգացման հետ, բայց եւ միեւնույն ժամանակ անհնար է նաեւ չտեսնել Հայաստանի առաջընթացը:

□ Ասացեք, ինչպիսի՞ն եք տեսնում Հայաստանի ապագան:

□ Հայաստանը կարող է զարգանալ երկու ուղղությամբ. առաջինը` ներքաղաքական, գաղափարախոսական ճգնաժամի խորացում: Սակայն այդ դեպքում հնարավոր է սպառնալիքի մեծացումը Ադրբեջանի կողմից, ռազմական վտանգի մեծացումը: Եթե այդ ամենը չլուծվի, ապա կհետեւի ադրբեջանական ագրեսիա, եւ այս անգամ Թուրքիան կփորձի հայկական հարցը լուծել ադրբեջանցիների ձեռքերով, մնալով ասես կողքի վրա: Իսկ երկրորդ տարբերակը Հայաստանի ցատկն է դեպի ապագա ավելի արդար սոցիալական կարգ հաստատելու, տնտեսական զարգացման, Հայաստանի տնտեսության մեջ ավելի գրագետ հիմունքներով սփյուռքի ներգրավման, տնտեսության եւ քաղաքականության ժողովրդավարացման, Հայաստանի կրթության մակարդակի բարձրացման, մեր պաշտպանունակության ամրապնդման, ազգային անվտանգության արդյունավետ համակարգի ստեղծման շնորհիվ: Որքանով դա մեզ կհաջողվի, ժամանակը ցույց կտա: Այնքան էլ շնորհակալ գործ չէ ֆուտուրիզմով զբաղվելը:

□ Ըստ Ձեզ, ի՞նչ հեռանկարներ ունի սփյուռքն ընդհանրապես եւ ուկրաինական համայնքը մասնավորապես:

□ Սփյուռքը մեծ հաշվով հեռանկարներ չունի: Նա վաղ թե ուշ պետք է տարրալուծվի: Իսկ այն սփյուռքը, որն այժմ գոյություն ունի, ստեղծվել է Հայաստանից եւ արդեն կայացած մերձավորարեւելյան գաղութներից` Լիբանանից, Իրանից, Սիրիայից, Եգիպտոսից, արտագաղթածներից: Այսօրվա դրությամբ արտագաղթի չափաքանակները Հայաստանում արդեն սպառված են: Հետագա արտագաղթը հարցականի տակ կդնի Հայաստանի բուն գոյությունը: Դա ազդում է եւ պաշտպանունակության, եւ բանակի թվաքանակի, եւ տնտեսության, եւ կրթության վրա: Սփյուռքի երկրորդ աղբյուրը` Մերձավոր Արեւելքի գաղութները, այսօր իրենք են հայտնվել ծանր վիճակում: Այնտեղ արտագաղթը շարունակվում է շատ մեծ տեմպերով: Իրաքի հայերը, օրինակ, արդեն հեռացել են, մնացել է նրանց սոսկ մի փոքր մասը: Շարունակվում է արտագաղթը Սիրիայից, Լիբանանից, Իրանից: Սակայն ուղղվում է ոչ թե դեպի Հայաստան, այլ Եվրոպա, ԱՄՆ, Ավստրալիա եւ տնտեսական առումով ավելի բարենպաստ այլ երկրներ: Այն բանից հետո, երբ կսպառվի այդ աղբյուրների մերձավորարեւելյան ցանցը, մի քանի տասնամյակ անց, ինչպես նախկինում, սփյուռքի հայերը կուծանան: Այդ գործընթացը շարունակվում է ամեն օր:

Պարզ օրինակ բերեմ. ես հիմա խոսում եմ ռուսերեն: Դուք ինձ խնդրեցիք խոսել ռուսերեն, քանի որ ձեր լսարանի 80%□ը չի հասկանում հայերեն: Դա է ահա ուծացման մի շերտը` լեզվական շերտը: Դրան հաջորդում են մյուս շերտերը: Կանգնեցնել այդ գործընթացները ավանդական մեթոդներով` եկեղեցու, դպրոցի, մշակութային կենտրոնների միջոցով, անհնար է: Կարելի է ընդամենը դանդաղեցնել այն: Միայն մեկ ելք կա նրանց համար, ովքեր իսկապես ուզում են հայ լինել, ով ցանկանում է, որպեսզի իր հետնորդները նույնպես հայեր լինեն, դա հայրենադարձությունն է: Սակայն այդ թեման տաբու է շատ հայերի համար ինչպես սփյուռքում, այնպես էլ Հայաստանում: Արտագաղթի մասին խոսել կարելի է, իսկ հայրենադարձության խնդիրները քննարկել ընդունված չէ: Թեեւ հայրենադարձությունը տարերայնորեն արդեն սկսվել է: Այն միշտ է եղել, անգամ Խորհրդային Միության ժամանակ (20□ական, 30□ական եւ 40□ական, 60□ական եւ 80□ական թվականներին), հազարավոր հայեր հայրենադարձվեցին` դրանով իսկ փրկվեցին: Սփյուռքահայերը վերջ ի վերջո պետք է հասկանան, որ հայության պահպանումը չի կարող ինքնանպատակ լինել: Ինչպես կարելի է բացատրել հայ երիտասարդին, որ ծնվել է Հայաստանից հազարավոր կիլոմետրեր հեռու, ինչի համար նա պետք է հայ մնա: Որն է դրա նպատակը: Նպատակը ողջ աշխարհում հայոց ցեղասպանության ճանաչումը չէ: Եթե դա լիներ հայ ժողովրդի կենսագործունեության նպատակը, այդ ժամանակ արժեր մեզ բոլորիս գնալ Երեւանից, Ղարաբաղից, ցրվել ողջ աշխարհով եւ պահանջել հայոց ցեղասպանության ճանաչում, եւ դրանով իսկ կորցնել Հայաստանը: Նշանակում է, դա չի կարող լինել հայության պահպանման նպատակը: Հայապահպանության նպատակը ոչ միայն հայկական եկեղեցի գնալն է, հայոց լեզուն ուսումնասիրելը կամ ծանոթությունը հայ մշակույթին: Հայապահպանության հիմնական նպատակը հայերի վերադարձն է իրենց հայրենիքը, նրանց վերամիավորումը սեփական հողի հետ եւ հայկական քաղաքակրթության զարգացումը սեփական ազգային պետության հովանու տակ: Սա է վերջնական նպատակը: Երբ այդ նպատակը կգիտակցվի հայերի կողմից, կարելի կլինի գտնել եւ դրա իրականացման մեխանիզմներ: Ինչպես ասացի, տարերային հայրենադարձությունն իրականում սկսվել է դեռեւ 1990□ական ծանր տարիներին: Հազարավոր հայեր մերձավոր արտասահմանից, նաեւ մի քանի տասնյակ հայեր զարգացած արեւմտյան երկրներից վերադարձան Հայաստան եւ հիմնվեցին այստեղ: Պատկերացնել, որ բոլոր հայերը ողջ աշխարհից կվերադառնան հայրենիք, իրատեսական չէ: Այդ մասին խոսք անգամ չի կարող լինել: Սակայն այսօր կան բոլոր հնարավորությունները հայերի մի մասի համար քայլ անելու, որը կապահովի նրանց եւ նրանց սերունդների համար հայ մնալու հնարավորություն, հայրենիք ունենալու, ամուր կանգնելու նրա վրա եւ պայքարելու ազգային իրավունքների համար, քանի որ մեր իրավունքները, մեր հայրենիքի իրավունքները ուժեղ ձեւով ոտնահարվել են եւ այժմ էլ ոտնահարված են:

□ Ի՞նչ կմաղթեիք մեր տեղեկատվական□վերլուծական կենտրոնի, համաուկրաինական □Արմյանսկի վեստնիկ□ թերթի ընթերցողներին եւ □Հայկական ժամ□ հեռուստածրագրի հեռուստադիտողներին:

□ Կցանկանայի նրանց մաղթել ամենալավը եւ միժամանակ` ավելի հաճախակի կապեր հայրենիքի հետ, ավելի շատ շփումներ, իրենց կյանքն ու ճակատագիրը Հայաստանի հետ կապելու ձգտում: Հայերեն սովորելու ցանկություն նրանց, ովքեր այն չգիտեն, քանի որ հայոց լեզուն հայ ինքնության հիմքերի հիմքն է: Լեզուն ուսումնասիրելու միջոցով հնարավոր է հաղորդակցվել հայ մշակույթին: Առանց լեզվաիմացության չկա հայ ժողովուրդ եւ հայ մշակույթ: Նրանք, ովքեր չգիտեն հայերեն, պետք է գոնե փորձեն հնարավոր ամեն բան անել, որպեսզի իրենց երեխաները սովորեն հայերեն: Եվ ցանկալի կլիներ, որպեսզի նրանք անձնական պատասխանատվություն ստանձնեին Հայաստանի ճակատագրի համար, այնքանով, որքանով դա հնարավոր է: