Կանանց տոնը

Մարտի 8-ը կապում են ֆեմինիստների շարժման, Ռոզա Լյուքսեմբուրգի և Կլարա Ցետկինի անունների հետ: Սակայն, պարզվում է, այս «տոնն» ավելի հին արմատներ ունի:

Բայց նախ այն մասին, թե երբվանից և ինչպես Մարտի 8-ը դարձավ կանանց միջազգային տոն: Մարտի 8-ի «տոնը» հորինվեց ֆեմինիստ Կլարա Ցետկինի կողմից 1910 թ. և հաջորդ տարի Կին սոցիալիստների եվրոպական կոնֆերանսում հաստատվեց որպես Կանանց միջազգային տոն:

Սակայն ինչո՞ւ հենց մարտի 8-ը: Առհասարակ, ոմանք տոնը կապում են գարնանամուտի հետ, սակայն այդ դեպքում ավելի տրամաբանական կլիներ տոնը նշել մարտի 22-ին: Մարտի 8-ի խորհրդի մասին նրա կնքահայրերը ոչինչ չեն ավանդել: Չեն ավանդել որովհետև նրա մեջ սև խորհուրդ է թաքնված:

Տոնի արմատները գալիս են հազարամյակների խորքից: Այն հուդայական տոն է, որ կոչվում է Փուրիմ և նվիրված է Պարսկաստանի` ազգությամբ հրեա թագուհի Էսթերին: Փուրիմ տոնը հրեաները նշում են գարնանամուտին: Չնայած այն որևէ առնչություն չունի գարնանային գիշերահավասարի հետ: Իրենք` հրեաները, առաջնորդվում են լուսնային օրացույցով: Հետևաբար, հրեական ազգային տոները նույպես շարժական էին: Քանի որ կանանց միջազգային տոնը Եվրոպայում շարժական օրացույցով նշել չէր կարելի, նրա ջատագովներն ուղղակի միտք հղացան այն տոնել մարտի 8-ին:

Առհասարակ Փուրիմն առանձնահատուկ է նրանով, որ համաձայն «Հրեական հանրագիտարանի»` կրոնական տոն չէ, կապված չէ որևէ աստվածության կամ տաճարի հետ: Տոնի ակունքները հետևյալն են:

Հրեաների բաբելոնյան գերությունն ավարտվեց, երբ մ.թ.ա. V դարում պարսիկները գրավեցին Բաբելոնը: Հրեաներին ազատություն տրվեց վերադառնալու Պաղեստին: Սակայն Ավետյաց երկիր վերադարձողների թվաքանակը չնչին էր: Թափառական կյանքի սովոր ժողովուրդը չէր ցանկանում այլևս լքել «գերության» քաղաքն ու հաստատվել ամայի ու անապատային Պաղեստինում: Հրեաները բաբելոնյան գերության ընթացքում հիմնավորվել էին Միջագետքում: Նրանք իրենց ձեռքն էին վերցրել առևտուրը, տնտեսության շատ ճյուղեր, խարդավանքով և բազում միջոցներով իրենց մարդկանց էին տեղավորել պետական ապարատներում, մի խոսքով` ամենևին էլ ստրուկի կամ գերվածի կարգավիճակում չէին: Հրեական կապիտալն անգամ ճնշում ու խանգարում էր պարսիկներին, որոնք իրենց նվաճումներին, բնականաբար, ցանկանում էին նյութական արտահայտություն տալ, սակայն ամենուր իշխող հրեականությունը լուրջ խոչընդոտ էր: Այս ամենը, բնականաբար, չէին կարող հանդուրժել պարսիկ մեծատոհմիկները և ռազմական ավագանին: Եվ ահա պարսկական ազնվականությունը բողոքում է Քսերքսես արքային և պահանջում արտաքսել հրեաներին Պարսկաստանից և մասնավորապես` Բաբելոնից:

Պարսիկ ազնվականներն առաջին նախարար Ամանի գլխավորությամբ կարողանում են համոզել Քսերքսեսին, վտարել հրեաներին երկրից, իսկ ընդդիմացողներին` սրի քաշել: Հրեաները խուճապի մեջ էին: Եվ փրկության հույսով դիմում են արքայի կնոջը` ազգությամբ հրեա Էսթերին: Էսթերն անմիջապես գործի է անցնում. իր հորեղբորորդու` Մարդոքեոսի հետ, որը վայելում էր արքայի վստահությունը: Նա կարողանում է ամուսնուն` պարսից ահեղ արքային համոզել հետևյալ խոսքերով.

«Դու սիրում ես ինձ, նշանակում է սիրում ես նաև նրանց, ում ես եմ սիրում: Դա նշանակում է` դու սիրում ես իմ ժողովրդին: Դա նշանակում է նաև, դու ատում ես նրանց, ովքեր ինձ են ատում: Միաժամանակ ատում ես իմ ժողովրդի թշնամիներին: Ուրեմն արձակիր ատելությունդ և պատժիր իմ ժողովրդի թշնամիներին: Չէ՞ որ մեր թշնամիներն ընդհանուր են»:

Եվ Քսերքսեսը, ընկնելով կնոջ ծուղակը, առանց երկար մտածելու հրամայում է ոչնչացնել այն ազնվականներին, որոնք հղացել էին հրեաների արտաքսումն ու սպանությունը:

Նախճիրը կատարվում է Ադար ամսվա 13-ին, որ համապատասխանում է փետրվարի վերջին և մարտի սկզբին: Արքայի հրամանով հրեաների առաջնորդած բանակը հարձակվում է այն ազնվականների ու տոհմերի վրա, որոնց դեմ քեն ունեին, ու կոտորում են նրանց, նրանց գույքը և ինչքը հափշտակում, կանանց և երեխաներին ստրկացնում: Երկու օրվա ընթացքում հրեաները կոտորում են շուրջ 75 հազար հոգու: Պարսիկ ազնվականների ողջ ունեցվածքը հանձնվում է հրեաներին: Կախաղան է բարձացվում նաև առաջին նախարար Ամանը` իր տասը որդիներով:

Դրանից հետո հրեաներն ամեն տարի նշում են Փուրիմը` կանանց մեծարման տոնը, որն իրավամբ նվիրված է թագուհի Էսթերին, որ իր հմայքով, խորամանկությամբ ու նենգությամբ տասնյակհազարավոր պարսիկների, այդ թվում` կանանց և երեխաների, կոտորածի պատճառը դարձավ: Այս տոնը հրեաները նշում են մեծ շուքով, տոնախմբությամբ, երաժշտությամբ ու պարերով:

Որքան էլ տարօրինակ է, սակայն «տղամարդկանց օրը»` փետրվարի 23-ը, որ իբր, Կարմիր բանակի ստեղծման օրն է, նույնպես կապված է Փուրիմի տոնակատարության հետ: Փուրիմը, կանանց մեծարման տոն լինելուց զատ, թշնամու նկատմամբ տարած հաղթանակի տոն է: Եթե ուշադրություն դարձնենք, փետրվարի 23-ը նույն մարտի 8-ն է, ուղղակի` հին տոմարով: Բանն այն է, որ 1911 թվականից Մարտի 8-ը նշվում էր փետրվարին: Իսկ երբ ընդունվեց նոր տոմարը, մարդիկ դեռևս սովորույթի  ուժով տոնը նշում էին հին տոմարով: Իսկ նորովի նշողներն էլ համարում էին, որ փետրվարյան տոնը «բաց» է մնացել: Եվ ահա մի քանի տարի անց ծնվում է գեղեցիկ լեգենդը` Կարմիր բանակի ծնունդի և առաջին հաղթանակի մասին:

Ամեն դեպքում սա սոսկ լեգենդ է: 1918 թ. փետրվարի 23-ին որևէ ճակատամարտ, որևէ հաղթանակ չի եղել: 1918 թ. ռուսական մամուլում  որևէ նման բան հիշատակված չէ: Միայն 1922 թվականին փետրվարի 23-ը հիշատակվեց որպես «Հաղթանակի օր»: Սակայն դեռևս 1917 թ. մարտի 7-ին «Պրավդան» գրում էր, որ փետրվարի 23-ը տոնական օր է: Այդ օրը, իբր, Պետրոգրադի կանայք ցույցի են դուրս եկել կայսերական իշխանությունների դեմ:

Առհասարակ, փետրվարի 23-ի խորհրդի մեջ էլ Ռուսաստանի համար տխուր ու ամոթալի երևույթ կա. Խորհրդային Ռուսաստանի ժողկոմխորհը հենց այդ օրն ընդունեց և հաստատեց Բրեստի ամոթալի հաշտության պայմանագրի դրույթները: Դա նշանակում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի արդյունքում Ռուսաստանի կապիտուլացիան:

Հ.Գ. Այսօր մենք ունենք հզոր ու հաղթական բանակ, բայց դեռևս սովորույթի ուժով շատերը հենց փետրվարի 23-ն են նշում որպես բանակի օր և շնորհավորում միմյանց: Այն բանակի, որ 1920 թ. կործանեց Հայաստանի Հանրապետությունն ու թաղեց հայության անկախության երազանքը:

Մենք ունենք ապրիլի 7-ի մայրության և գեղեցկության տոնը: Սակայն, ցավոք, ապրիլի 7-ն անգամ պետական տոնացույցում չկա և համարվում է աշխատանքային օր: Տոնը նվիրված է մայրության, գեղեցկության ու խոհեմության աստվածուհի Անահիտին: Եվ մենք պարտավոր ենք հենց այդ օրը խնկարկել որպես կանանց և մայրության տոն:

 

 Վահե ԱՆԹԱՆԵՍՅԱՆ

Այն մասին, թէ ի՞նչ փսփսաց Եհովան Սաբբաթայա Ցվիյի ականջին

Շվարցի հեքիաթներից մեկի մեջ մի թագավոր կար, որին երբ զեկուցում էին այն ամենի մասին, ինչը որ կատարվում էր երկրի ներսում, սկզբից ասում էին այն, ինչը  կշոյեր նրա լսելիքը, իսկ հետո ավելացնում էին այն ամենը, ինչը որ կվշտացներ նրան, սակայն չէին մոռանում նշել, որ դա չար լեզուների ասածն է ընդամենը։ Բայց դե թագավորը, չնայած ցույց չէր տալիս, սակայն հասկանում էր, որ ճշմարտությունը հենց այդ չար լեզուների ասածների մեջ պիտի փնտրել։

Հիմա, քանի որ դուք հարգելի հայրենակիցներ, բոլորդ էլ առանձին առանձին վերցրած թագավորներ եք, չէ՞ որ մենք թագավորների ցեղ ենք, ու երևի նաև դա է պատճառը, որ հարյուրամյակներ շարունակ մնացել էինք կամ էլ ենք առանց թագավորի ու պետության, ապա ես նույնպես ուզում եմ պատմել ձեզ այն, ինչը որ խոսում են չար լեզուները մեր ժողովրդի դառը ճակատագրի ու դրա հետ կապված որոշ բաների մասին, որ տեղի է ունենում աշխարհում։

Նախ այդ չար լեզուները ասում են, որ այն պատմությունը, որը հրամցվում է մեզ, բոլորովին էլ ճշմարտացի չէ, այլ միտումնավոր ձևով խեղաթյուրված է, և որ այդ ամենի հետևում մութ ուժեր են կանգնած, որոնք փաստորեն միշտ էլ կառավարել են աշխարհը, կամ էլ գոնե փորձել են այդ բանը անել, որ նրանք իրենց նպատակներին հասնելու համար ոչ մի բանի առջև կանգ չեն առնում, անընդհատ դավադրություններ են կազմակերպում, որոնք երբեմն համաշխարհային մասշտաբների են հասնում։

Չար լեզուները ասում են նաև, որ այդ մութ ուժերը մարդկանցից ինչ որ բաներ են թաքցնում, որ գալիս է շատ ու շատ հին ժամանակներից, և որ հենց այդ բաների իմացությունն է նաև նրանց հզորության պատճառը, և այդ գաղտնի ինֆորմացիան նրանց ընտրյալները սերնդե սերունդ փոխանցում են միմյանց, ամեն ինչ անելով, որպեսզի իրենցից բացի ոչ ոք չիմանա դրանց մասին։ Բայց նրանք այդ արտասովոր գիտելիքները միշտ չէ, որ օգտագործում են ի բարօրություն մարդկանց, այլ լրիվ հակառակը։ Նրանք արտաքինից բարեպաշտ ձևանալով, իրականում իրենց գաղտնի կազմակերպությունների ներսում դավանում են ինչ որ հրեշավոր կրոն, ու նույնիսկ հրահրելով պատերազմներ ազգերի ու երկրների միջև, համարում են որ դրանց արդյունքում միլիոններով զոհված մարդկանց, իրենք ըստ էության, զոհաբերում են իրենց դիվային աստվածներին։ Եվ երբ սկսում ենք քրքրել այն ամենը, ինչը վերաբերվում է այդ մութ ուժերին, ապա տեսնում ենք, որ դրանց, այսպես կոչված, միաբանություններում ու օթյակներում հրեաները ինչ որ շատ են ելք ու մուտք անում, զինված իրենց կաբալլաներով ու եսիմինչերով։ Ու երբ ուսումնասիրում ենք ամեն տեսակի հեղափոխություններն և բազմաթիվ ապստամբություն ու պատերազմները, պարզ երևում է այդ ամենի մեջ հրեաների մեծ դերակատարությունը։

Եվ հաշվի առնելով նրանց մեծ կշիռը այսօրվա աշխարհի ֆինանսական ու աշխարհաքաղաքական ուժային կենտրոններում, ապա ակամայից միտք է ծագում այն մասին, որ չար լեզուները երևի թէ իզուր տեղը չէ, որ ակնարկներ են անում հրեաների հետ կապված և ինչ որ բան իսկապես գիտեն։ Բայց հարց է առաջանում, թէ ինչու՞ եմ ես այս ամենի մասին խոսում, հիմա մեզ հայերիս համար ինչ տարբերություն, թէ օրինակ այդ ուժային կենտրոններ կաչվածներում հրեաներ են նստած թէ ինչ որ ուրիշ մարդիկ, ինչպես կասեր ռուսը,–«нам то что»։ Իսկապես, մեզ համար ոչ մի նշանակություն չէր ունենա այդ հանգամանքը, եթե նորից չլինեին այդ նույն չար լեզուների այն ասեկոսեները, համաձայն որի հրեական միստիկ ուսմունքը մի զարանցանք ունի, որ իփր Եհովան պատվիրել է նրանց բնաջնջել հայերին։

Ես հասկանում եմ, որ հիմա Հուդայականության շատ գիտակներ միաբերան կգոռան, որ նման բան չկա և չի էլ կարող լինել։ Այո ճիշտ է, սակայն Հուդայականությունը դա այսբերգի միայն երևացող մասն է, որը իր գեղեցիկ փայլով շողշողում է արևի տակ, բայց չերևացող մասը անհամեմատ ավելի ծավալուն է և խորն, ու թաքնված է հասարակ մահկանացուների հայացքներից, և հենց այդ չերևացող մասն էլ դավանում են վերը նշված մութ ուժերը, որոնք իրականում ինչ որ անում են, անում են ոչ թէ հանուն փողի և իշխանության, չնայած դա իրենց նպատակները իրականացնելու միջոց է, այլ անում են հանուն ինչ որ անհասկանալի զառանցանքների, որոնք թելադրված են իրենց դիվային հավատքի կողմից։

Եվ պատահական չէ, որ երբ չար լեզուները խոսում են հայոց ցեղասպանության մասին, ապա բոլորովին արդարացիորեն նշում են, որ ցեղասպանության բոլոր կազմակերպիչները ոչ թէ թուրքեր են, այլ Դյոնմե կոչվող հրեական անիծյալ սեկտայի ներկայացուցիչներ և որ նրանք իրականում նաև թուրքերի թշնամիներն էլ են, որովհետև ամեն ինչ արեցին, որպեսզի կործանեն նրանց կայսրությունը և խեղաթյուրեն նրանց պատմական հիշողությունը։ Եվ երբ այդ չարաբաստիկ տարիներին Օսմանյան կայսրությունը մեծ կորուստների գնով ուզում էր շարունակել իր գոյությունը, ստորագրելով Սևրի պայմանագիրը, ճանաչում էր նաև Հայաստանի անկախությունը այն տարածքների մեջ, որը սահմանագծել էր Վիլսոնը, հանկարծ ասպարեզ է իջնում մեկ այլ դյոնմե՝ Մուստաֆա Քեմալ կոչվածը, որին անմիջապես օգնության ձեռք է մեկնում Ռուսաստանում արդեն իշխանությունը զավթած ջհուդամասոնական հրեշը, և արդյունքը լինում է այն, որ Սևրի պայմանագիրը այդպես էլ մնում է թղթի վրա, ու դառնում է անպետք իր, չէ՞ որ եթե իրագործվեր այն, ապա հայոց ցեղսպանությունը այսքան ողբերգական հետևանքներ չէր ունենա, հարյուր հազարավոր հայ փախստականներ օտար ափերում կոտորվելու և ուրիշ ազգերի մեջ ձուլվելու փոխարեն, կվերադառնային իրենց տները, ու այսօր Հայաստանը կլիներ տասնհինգից քսան միլիոնանոց երկիր։

Ինչևէ Թալիաթների ու Ջեմալների գործը իր «հաղթական» ավարտին հասցրեց Քեմալը, որը չլինելով թուրք, զավեշտալի ձևով հռչակվեց Աթաթյուրք, այսինքն թուրքերի հայր, ու առ այսօր ուղղադավան մահմեդական թուրքերին պարտադրված է այդ կուռքի պաշտամունքը։  Եվ երբ խորը վերլուծության ենք ենթարկում այսօրվա Թուրքիայի կողմից հայոց ցեղասպանությունը մերժելու քաղաքականությունը ու Ղարաբաղյան հարցում իրենց բռնած կեցվածքը, ապա տեսնում ենք, որ դա այնքան էլ չի բխում իրենց շահերից, այլ ընդհակառակը, խանգարում է նրանց տարածաշրջանային լիդեր դառնալու առումով, և ոչ միայն։ Սակայն բանը նրանումն է, որ թուրք ժողովրդի շահերը բնավ էլ չի հետաքրքրում այն մարդկանց, ովքեր ժամանակին մշակեցին այդ պրոյեկտը, որը կոչվում է Քեմալական Թուրքիա։

Ի դեպ այդ նույն ուժերի պրոյեկտն է նաև Ադրբեջանական Հանրապետություն կոչվածը, որի հակահայկական հիստերիան նույնպես սնվում է այն նույն աղբյուրից, որից որ սնվում էին ժամանակին իթիհաթականները։ Սակայն այս ամենի մասին իհարկե հասարակ թուրքերի ու ադրբեջանցիների բացարձակ մեծամասնությունը տեղյակ էլ չեն անգամ։ Նրանք չգիտեն, որ այն պատմությունը, որը հորինվել և հրամցվում է իրենց, դասավանդվում է իրենց բուհերում և դպրոցներում ու պրոպագանդվում է ամենուր, իրականում բացարձակ ստերի վրա է հիմնված, և դա չի արվում այն բանի համար, որ թուրքերն ու ադրբեջանցիները բարեկիրթ անցիալ ունենալու իլյուզիա ունենան, այլ արվում է այն բանի համար, որ նրանց կտրեն իրենց իսկական անցիալից, և որի արդյունքում այդ ժողովուրդները այլասերվելով, վերածվում են ինչ որ մութ ծրագրեր իրականացնող գործիքի։

Ասում են մտքերը իրականանալու հատկություն ունեն, խոսքս այն մասին չէ, որ մի բան մտածում ես, ու հետո մտածածդ իրականացնում, այլ այն մասին է, որ օրինակ, երբ շատ ու շատ մարդիկ երկար ժամանակ, սերնդե սերունդ հավատում են, որ ասենք ինչ որ կոնկրետ մի առարկա հիվանդություններ բուժելու կամ այլ հրաշքներ գործելու հատկություն ունի, ապա այդ առարկան իսկապես սկսում է այդպիսի հատկություններ ձեռք բերել, այսինքն մարդկանց հավատքը այդ առարկան օժտում է ինչ որ ուժով, որը արդեն մարդկանցից անկախ սկսում է գոյություն ունենալ այդ առարկայի մեջ։ Այս երևույթը ընկած է կռապաշտության և տարբեր տիպի օկուլտ ուսմունքների հիմքում, ու այդտեղից անցել է նաև ժամանակակից կրոնական շատ համակարգեր, որոնք թեկուզ հռչակել են իրենց կռապաշտության հակառակորդներ, սակայն կռապաշտությունից էապես չեն տարբերվում։ Ինչևէ, ինչու՞ եմ այս ամենը ասում, փորձեմ այս երևույթի նման մեկ ուրիշ օրինակով բացատրել միտքս։

Պատկերացրեք մեկի ուղեղը լվանում են, նա ամբողջությանբ մոռանում է իր անցիալը, որից հետո նրա համար հորինում են մի սուտ անցյալ ու պատմում են նրան, և ահա այդ սուտ անցյալը սկսում է իրողություն դառնալ ու ազդել այդ մարդու հետագա գործունեության վրա, և նա, որ հարևանների հետ միշտ նորմալ հարաբերությունների մեջ է եղել, հանկարծ անսպասելիորեն սկսում է գժտվել նրանց հետ, որովհետև իր հնարովի, սուտ հիշողությունը հուշում է նրան, որ հարևանները անցյալում իփր շատ վատություններ են արել իրեն։  Ահա հենց այս նույն ձևով էլ սկսում են ջնջել ժողովուրդների պատմական հիշողությունը, տեղը լցնելով տարբեր տեսակի հնարովի անհեթեթություններ, որի արդյունքում այդ ժողովուրդները սկսում են իրենց դրսևորել բոլորովին այլ ձևով, նրանք դառնում են զոմբի մութ ուժերի ձեռքում։ Այդպիսի զոմբիացված վիճակում են մեր չորս հարևաններից գոնե երեքը՝ թուրքերը, ադրբեջանցիները ու վրացիները։

Մենք հայերս այդ ժողովուրդներին դարեր շարունակ տվել ենք ամեն ինչ, և մշակույթ, և ինչպես ասում են՝ բարձրարժեք մարդկային ռեսուրսներ, չէ՞ որ մեր ազգի շատ ու շատ ներկայացուցիչներ դարերի ընթացքում, զանգվածաբար հեռանալով իրենց հայկականությունից ձուլվել են այս նորաստեղծ ազգերի մեջ, տալով նրանց մեր ազգի կողմից հազարամյակների ընթացքում կուտակած մշակութային փորձը և գենետիկ ինֆորմացիան։ Մեր նախնիները հավատում էին, որ այն դևը, որին ստեղծում են քո նմանությամբ, ձգտելու է ոչնչացնել քեզ ու գրավել քո տեղը։ Այդ հավատալիքների աղերձները պահպանվել են մասնավորապես իրանական ժողովուրդների բանահյուսության մեջ, հիշեք Ռոստամ Զալի հետ կապված այն դիպվածը, երբ նրա նմանակ դևը քիչ էր մնում սպաներ նրան։ Հիմա մեր զոմբիացված հարևան ժողովուրդները մեր ազգի համար վերածվում են հենց այդ նմանակ դևերի, որոնք վերցնելով մեր արյունը, մեր պատմական հիշողությունն ու հայրենիքը, մեզ վերջնականապես դուրս են մղում պատմության թատերաբեմից, պատահական չէ, որ այսօր մեր նյութական ու հոգևոր շատ ու շատ արժեքներ այդ ժողովուրդները կամ իրենց են վերագրում, կամ էլ ուղղակի ոչնչացնում են։ Եվ այս ամենի հետևում կանգնած են հենց նույն այդ վերը նշված մութ ուժերը։

Եթե առաջ թուրքերի ու ադրբեջանցիների նախնիներին ասեիր, որ իրենց պապերը ընդամենը տասնմեկերորդ դարում են հայտնվել Հարավային Կովկասում ու ընդհանրապես Առաջավոր Ասիայում, և որ իրենց իշխանության տակ գտնվող տարածքների ահագին մասը հայերի երկիրն է, ու իրենք հայերից են սովորել տարբեր գիտություններ, արհեստներ, հողագործություն, ու էլի շատ ու շատ բաներ, ապա նրանք կնդունեին այդ ամենը առանց որևէ թշնամանքի, իսկ այսօր նրանք այդ մասին լսել անգամ անկարող են։ Կամ եթե վրացիներին մի հարյուր հիսուն տարի առաջ ասեիր, որ օրինակ, իրենց Բագրատիոնի թագավորական դինաստիան, որը իշխեց իրենց վրա հազար տարի, հայեր են, ապա նրանք չէին ժխտի այդ փաստը, բայց եթե փորձ կատարենք այդ նույն բանը կրկնել հիմա, ապա այնպիսի մի վայնասուն կբարձրացնեն, որ էլ ասելու չի։ Նաև քրդերին են սկսել մշակել, նրանց համար էլ հորինել են, որ նրանք են նաիրցիները, և որ Ուրարտուն քրդական պետություն էր, և էլի նման բաներ։ Կարճ ասած այս ժողովուրդներից խլել են Ճշմարտությունը, փոխարենը տվել են Սուտ, որը չնայած առաջին հայացքից խիստ գայթակղիչ է նրանց համար, սակայն դա երբեք չի ծառայի նրանց իրական շահերին, որովհետև դրա նպատակն է այդ ժողովուրդներին այլասեռել և վերածել Եհովայի զոմբիների, ու թող թուրքն ու քուրդը իրենց մզկիթներում աղոթեն Ալլահին, և վրացին իր աղոթքը հղի Քրիստոսին, միևնույնն է նրանց իսկական տերը Եհովան է։ Իհարկե Եհովա ասելով ի նկատի չունեմ այն Դեմիուրգին, որը իսկապես ճշմարիտ է, այլ այն Էգրեգորին, որին ստեղծել են Սաբբաթայա Ցվիյի կարգի  հրեաները ըստ իրենց հայեցողության։

Թորոս Ալեքսանյան

Ցեղասպանությունը ընդամենը հետեվանք է…

  Ներսես Ներսիսյան

  Հասարակական գիտակցության ձևավորման գործընթացում ամենակարևորը պահպանողական գործոնն Է, որ հասարակության մեջ մուծվում Է սովորույթի ուժով։ Բավական Է միայն սովորույթների թափանիվի պտտման ուղությունը փոխել ըստ հարկի և կփոխվի մտածողության գործելակերպը։ Արդյունքում ստանդարտների գնահատումը կարող Է կատարվել  նե՛ղ կենսական շահերին համապատասխան՝ ազգային ընդհանրական շահերի փոխարեն։

Պատվաստումը համարվում Է հաջող, եթե ժամանակի ընթացքում նոր սովորույթը՝ թեև օտար, բայց թվում Է ծանոթ, բնական, բերում Է կարգ ու կանոնի, հաստատում կայունություն: Որքան Էլ նոր տեղեկույթը ամբողջությամբ արհեստական ու խեղաթյուրված լինի՝ մակերեսային ըմբռնողականության համար աստիճանաբար դառնում Է անհատի հոգեկան անկապտելի տարրը։

Վերլուծելով մեր անցյալը հնարավորինս անկողմնապահորեն ու իրատեսորեն, նկատում ենք, որ մեր հիմնական թշնամին եղել Է գաղափարական։ Նա եղել Է լրջամիտ, հստակ իմացել Է իր անելիքը, այն ինչ կոչվում Է լուծ՝ նա նետել Է մեր դեմ և ստիպել որ դա կամավոր, հենց մեր ձեռքերով դնենք մեր վզին։

Դավաճանությունը կատարվել Է ամենամոտիկների ձեռքով՝ մարդասիրության և  սիրո քարոզի հիման վրա։ Այս քարոզի հիմնարար Էությունը սո՛ւտն Է, խաբեությո՛ւնը, որ կոչված Է իրոք քող, դիմակ լինելու համար։ Մեր պարարտ հողում օտար սերմերը հենց այդ «սիրով» Էլ ցանված են եղել վաղո՛ւց, վաղուց Էլ բերքը հավաքվել Է, շարունակվում է հավաքվել և այսօր։ Սակայն «գործը» փակված չէ. փորձենք այն բացել էջ առ էջ.

 

ԷՋ Ա. Մովսեսը համարվում է հրեական կրոնի՝ հուդաիգմի հիմնադիրը։ Իսկ քրիստոնեությունն ու իսլամը հիմնված են հուդաիզմի վրա, ահա թե ինչու քրիստոնյաններն ու մահմեդականները, հրեաների նման Մովսեսին նույնպես համարում են աստծո պատվիրակ, սուրբ ու Բիբլիայի առաջին հինգ գրքերի (Հնգամատյանի) հեղինակ։ Զավեշտական է, որ հուդաիզմի, քրիստոնեության և իսլամի հետնորդներն անվերապահորեն ընդունում են, որ Հնգամատյանը գրված է անձամբ Մովսեսի կողմից և թելադրված է անձամբ Եհովա աստծո կողմից, չնայած որ այդտեղ նկարագրվում է նաև Մովսեսի մահն ու հուղարկավորությունը։ Գիտնականները պնղում են ավելին, խախտված են պատմական դեպքերի ժամանակագրությունը, աշխարհագրական տեղանունները և այլ։ Այս ամենն իհարկե, առողջ բանականությունից հրաժարվել չցանկացող, սակայն դեռ «հավատացյալ» մնացածների մոտ կասկածներ է առաջացնում, սակայն ցանկացած կրոնի համար կասկածելի հարցերի առաջ աչք փակելն ու սթափ դատողունակությանը խլացնելը նրա կարևոր հատկություններից է։ Մեր խնղիրն իհարկե աստվածաբանական վիճաբանություն սկսելը չէ, քանի որ հարցադրումը  հստակեցվում է.
-Ինչո՞ւ ազգայնականները, որոնք իրենց նաև քրիստոնյաներ կամ մահմեդականներ են համարում, և թվում է թե քաջ գիտակցում են սեփական և մյուս ժողովուրդների վզին փաթաթված հրեա-սիոնիստական լուծը, չեն նկատում, որ ակամա  կրում են նույն հրեական կրոնի տարատեսակները՝ Մովսեսի հնգամատյանի միջոցով։

Հնագույն հեթանոսական կրոնները, այդ թվում և հայկականը, հիմնված էին Արևապաշտության՝ լույսի, ջերմության, կենարար պաշտամունքի վրա։ Հուդա-քրիստոնեական կրոնը, իր «աստվածաշնչային» հրահանգավորումներով դրանց բոլորին մահվան դատապարտեց. «Վտարեք երկրի բոլոր բնակիչներին ու ոչնչացրեք։ Ոչնչացրեք և դրանց ձուլածո պաշտամունքներն ու բոլոր պատկերները, բոլոր սրահները թալանեք։ Բոլոր հողերը գրավեք և այդտեղ բնակվեք»: Բնականաբար, հուդայական նման անմարդկային պատգամները քրիստոնեություն տարածողները «մարդասիրորեն» էին կիրառում, մյուս ժողովուրդներին կերակրելով ապագգայնությամբ ու թուլամտությամբ՝ իրենք իրենց հեռու պահելով դրանցից։

Քրիստոնեությունն ու իսլամը հուղաիզմի Էքսպորտ տեսակներն են, որ հրեաներն արտադրել ու արտահանել են մյուս ժողովուրդներին հոգեպես ու գաղափարապես թուլացնելու, իրար դեմ լարելով` նաև նյութապես ու ֆիզիկապես տկարացնելու, հետեաբար`  իրենց ենթարկելու նաատակով։ 

ԷՋ Բ. Հուդաիզմի  «առաջընթացի»  կարևոր փուլերից էր՝ քրիստոնեությունը։ Ըստ ծագման Հիսուսը մաքուր հրեա էր՝ Աբրահամի և Դավթի ուղղակի ժառանգը, և որպես հրեա՝ թլպատվեց ծննդյան ութերորդ օրը։ Այդ առթիվ քրիստոնյանները հետագայում հայտարարեցին մեծ տոն, որ նշում են նոր տոմարով հունվարի մեկին (թեև հունվարի 1-ը որպես Նոր տարի հռոմեական կայսրությունում նշվում էր ավելի վաղ, այս թ. ա. 46 թվականից Հուլիոս Կեսարի հրամանով)։ Սակայն տերտերները Հիսուսին անմիջապես չաստվածացրին։ Միայն 325 թվականին Նիկեայի Առաջին Տիեզերական ժողովում, եկեղեցու հրեա-մասոնական հոգևորականները ձայների մեծամասնությամբ նրան նշանակեցին «աստված»։ Իր այդ նոր պաշտոնում հրեա Հիսուսը հետմահու շատ կարևոր խնդիր էր լուծում՝ հրեական հանցախմբի հանձնարարությունը, մնացյալ ժողովուրդների հոգևոր տարալուծում։ Դավթի որդին հստակ նպատակ ուներ՝ կոտրել ժողովուրդների ինքնապահպանման բնական ձգտումն ու ընդդիմանալու ճիգերն այլոց հարձակման դեպքում, հատկապես հրեական նվաճմանը։ Քրիստոսը քարոզում էր. «Դուք լսեցիք, թե ինչ են ասում, ակն ընդ ական, ատամ ընդ ատամ։ (Սա իրատեսական հրահանգն է, որ վերաբերվում է միայն հրեաներին, իսկ մնացյալներին ահա թե ինչ է սովորեցնում,-Ն. Ն.) Իսկ ես ասում եմ ձեզ. մի ընդդիմացեք չարին։ Ով կխփի ձեր աջ այտին, նրա կողմ շրջիր և մյուսը։ Ով կցանկանա վերցնել շապիկդ՝ վրայինդ էլ տուր (տուր և վարտիքդ)»։ Քարոզի այս սկզբունքը՝ «Մի դիմադրիր չարին», գլխավորն է քրիստոնեության մեջ։ Այս պախարակելի միտքը Քրիստոսն իր հավատարիմ գործակալների միջոցով աշխատում է տեղադրել անմիտ հավատացյալների գլխում դրանց չառարկող ճորտեր դարձնելու բուն նպատակով։ Հրեաներն իհարկե շատ կցանկանային, որ քրիստոնյա ճորտերն իրենց այնպես պահեին, ինչպես սովորեցնում է Եհովա աստծո պաշտոնը վարող Հիսուսը։ «Դուք գիտեք ինչ էր ասվում. «Սիրիր մերձավորիդ և ատիր թշնամուդ», իսկ ես ասում եմ, սիրեք ձեր թշնամիներին, օրհնեք անիծողին, աստվածացրեք ձեր ատողին, աղոթեք ձեզ նեղացնողների համար…»։ Քրիստոնյան պիտի լիներ իրական ստրուկ։ Նման ստրուկն անկասկած գերադասելի էր հին ստրուկներից, որոնք երբեմն ծառանում էին։ Իսկ այս նոր ստրուկի մոտ շղթաներն ուղիղ գլխի մեջ էին, գիտակցության մեջ։  Հոգևոր ճորտը՝ քրիստոնյան, ջհուդներին ավելի շահավետ էր, քան հին միջոցներով ճորտացվածը։ Քրիստոսի քարոզչությունը ճգնում է բացառել մարդկանց դիմադրությունը հրեական զավթմանն ու աճին։

Քրիստոնեությունն աննախադեպ արդյունքի հասավ, չնայած իր  ամբողջ ապազգայինին, քանզի դիմեց և բնականին՝ սրին ու կրակին, դրանցով բնաջնջելով ժողովուրդների առողջ ուժերրը, այլ ոչ թե մյուս այտն էլ հակառակորդին տրամադրելով, ինչպես քարոզում է առ այսօր այլոց։ Ինքը և այսօր դեռ նվաճում է, իսկ այլք կորցնում, ըստ որում ոչ միայն ռազմաճակատում։ Ինչն ավելի սարսափելի է՝ նվաճում է մարդկանց ուղեղը, առնում հոգին, տեր կանգնում կյանքին…Գարեգին Նժդեհը ի խորոց սրտի հարցում է հղում հայ ժողովրդին. «...Ի՞նչը մղեց քեզ միամտորեն հավատալու ցնորապաշտ Նազովրեցու վսեմ՝ բայց վտանգավոր խոսքին։ Ո՞վ ասաց, որ թույլը մեղավոր չէ՝ որ թույլ է, և ուժեղը երախտիք չունի՝ որ ուժեղ է։ Դու խաբվա՛ծ ես ժողովուրդ, դու զո՛հն ես քրիստոնեական բարոյախոսության, որ շարունակում է մնալ որպես ներկ և շպար, որպես քող և դիմակ ուժեղների հոգու համար»։

Քրիստոնեության (հուդաիզմի) ընդունումով հայկական արիական մտածողության թափանիվը շուռ եկավ հօգուտ հրեականի։ Հայ ցեղի պահապան աստվածները կործանվեցին՝ տեղը զիջելով հուդաիզմի սրբերին։ Յուրաքանչյուր գաղափարական զիջում տանում է նաև բարոյական, հոգևոր, նյութական անկման։ Իսկ այն, որ քրիստոնեությունը հայ ժողովրդի դիմադրելու բնական  հատկությունը անկում տարավ, ընդուպ մինչև հայ ժողովրդի ամենաողբերգական էջը՝ ցեղասպանությունը, ապացուցում Է պատմությունը։

Գիտելիքներ կան, որ հատկապես խանգարում են սթափ դատողականությանը։ Ոչ ուսյալը շատ դեպքերում թերուսից ավելի արդյունավետ է դիմակայում վտանգին։ «Անհարգի վերաբերմունք կյանքի հանդեպ», «կյանքի արժեզրկում» քրիստոնեության բերած գաղափարախոսությամբ անընդհատ ներշնչվում Էր մոռանալ արիական ծագումնաբանությունն ու կյանքի կենսունակության պահանջները, և որպեսզի հայը լինի առաջադեմ՝ պետք Է հրաժարվի սեփական աստվածներից։ Եզովպոսը մի այսպիսի առակ ունի. «Գայլերը փորձում էին հարձակվել ոչխարների հոտի վրա, բայց դա նրանց չէր հաջողվում, որովհետև շները պահպանում էին ոչխարներին։ Իրենց նպատակին հասնելու համար գայլերը դիմում են խորամանկության և ոչխարների մոտ պատվիրակներ են ուղարկում, որոնք ջանք չեն խնայում նրանց համոզելու, որ իրենք անտառում խաղաղ կապրեն, եթե հրաժարվեն շների պահպանությունից։ «Այդ չար շներն են խանգարում մեր բարեկամությանը, պետք է քշել դրանց»-անընդհատ կրկնում են գայլերը։ Ոչխարներին հրապուրում է գայլերի հետ բարեկամանալու հեռանկարը և նրանք վարվում են գայլերի խորհրդով, քշում են շներին և հետևաբար մնալով անպաշտպան, հեշտությամբ հայտնվում «նոր բարեկամների» ստամոքսում»։ Հրեաները հենց նման խորամանկ պատվիրակների քարոզներով էլ կարողացան խաբել մեր պապերին՝ համոզելով հրաժարվել Հայ ցեղի պահապան աստվածներից՝ հօգուտ իրենց հետ բարեկամության։ Հետագայում նույնպիսի «նոր բարեկամներ» դարձան նաև երիտթուրքերը։ 

ԷՋ Գ. Քրիստոնեությունը, բնական զարգացման վերելք ապրող Հայաստանին որպես «փրկագոտի» մատուցվեց հռոմեական կայսրության անկումից հետո հզոր երկիր դառնալու տեսլականով։ Այն ինչը բժիշկ, փրկիչ էր ներկայացվում՝ իրականում պարզ մոլորություն էր, ռազմական ուժին փոխարինելու էր եկել նոր հավատ՝ սին խոստումներով։ Դա մի ինքնախաբություն էր, երբ դուրսը իրական պատերազմ էր։ Արցախյան ազատամարտի առաջին տարիներին, մեր հետ դիրքերում էր հայտնվել նաև ոմն հավատացյալ։ Սա ամեն կերպ փորձում էր համոզել, որ հայի դժբախտությունների պատճառն այն է, որ հեռացել է «ճշմարիտ» հավատից, հարկավոր է անընդհատ աղոթել առ Քրիստոս, նա ողորմած է, կգթա։ Հավատացյալն ինքնամոռաց աղոթում էր, իսկ «Հիսուսը» նրա վրա ուշադրություն չէր էլ դարձնում և թուրքերը շարունակում էին կրակել։ Ես նրան խորհուրդ տվեցի անցնել թուրքերի կողմը և քրիստոնեություն քարոզել նրանց. «Մեր ժողովուրդը, լավ-վատ, էլի քրիստոնյա է, գնա թուրքերին քարոզի,-համոզում էի նրան, և եթե նահատակվես՝ ինչպես քրիստոնեությունն առաջինը Հայաստան ներմուծած «կույսերը», հետագայում կսրբանաս թուրքերի կողմից»։ Նա իհարկե վախեցավ այդ հեռանկարից, ինչպես որ այժմ մեր եկեղեցու սպասավորները, որոնք իրենց բարեկեցիկ կյանքը չեն թողնի ու վտանգելով երկրային կյանքը՝ չեն գնա թուրքերի մոտ, քրիստոնեություն տարածելու՝ հանուն հայ ժողովրդի բարգավաճման կամ գոնե հանուն իրենց երկնային երջանիկ ու հավիտենական կյանքի։

Իսկ ի՞նչ կկատարվեր, եթե հայերը ազգովի հավաքական ուժ ցուցաբերեին և մերժեին քրիստոնեությունը։ Ահա թե ինչպես է այդ հարցին անկաշկանդ ու համարձակ պատասխանում բանաստեղծ Խաչիկ Դաշտենցը.

«Թե մնայինք հեթանոս,

Այսքան չէինք մորմոքի։

Եվ ի՞նչ տվեց անամոթ,

Սուտ Եհովան մեր ազգին…

Անվերջ օգնեց թշնամուն,

Անվերջ զարկեց մեր բազկին.»։

Իսկ մեծ հայրենասեր Րաֆֆին իր վերլուծություններում հանգել է հետևյալին. «Վանքերից ծագեց մեր երկրի կործանումը, նրա´նք խլեցին մեր սիրտն ու քաջությունը, նրա´նք ձգեցին մեզ ստրկության մեջ, սկսած այն օրից, երբ Տրդատը թողեց իր սուրն ու թագը, վերցրեց խաչը և մտավ Մանիա այրը ճգնելու…Ո՜վ Հայոց հին աստվածներ, ո՜վ Անահիտ, ո՜վ Վահացն, ո՜վ Հայկ, դու´ք փրկեցեք մեզ…» 

ԷՋ Դ. Թե ինչպես և ինչու Հայաստանում տարածվեց քրիստոնեությունը, խորը վերլուծության է ենթարկել հայ մեծ պատմաբան Լեոն. «Այդ մի գաղափարական շարժում չէր, մտցված ժողովրդական զանգվածների մեջ՝ համոզում, գիտակցություն առաջ բերելու համար։ Այդ մի հրաման էր. ձևական արարողություն։ Գրիգորը լուսավորում էր ոչ թե խոսքով, համառ ու երկարատև քարոզչությամբ, այլ հրով ու երկաթով։ …Հիմնովին կործանել հեթանոսական տաճարները, կոտորել կամ փախցնել նրա պաշտոնյաներին՝ այս էր, որ Գրիգորի համար նշանակում էր «տարածել քրիստոնեություն», երբ թագավորական զորքերի գլուխ անցած մի տեղից թռչում էր մյուս տեղը մեհյանները քանդելու և քուրմեր փախցնելու համար… »: «Իսկ իսկությո՜ւնը.,.,-գրում է Պարույր Սևակը, –

Հավասարության ու եղբայրության ազնիվ քարոզով

Ուրիշի տուն ու երկինք էր մտնում

Օտար վարք ու բարք,

Օտար ծես ու կարգ…»։

Հմայելու   վարպետի իրավունք ձեռք բերած և գործելու անսահմանափակ լիազորություններ ստացած Գրիգորն օգտագործելով խարդավանքի, ներքին պառակտումներ ստեղծելու և խոստումներ շռայլելու իր ձիրքերը կարողացավ հայ ազնվականությանը «ուժեղ ու միասնական Հայաստանի» հեռանկարով գայթակղել և լարել իրար դեմ։ Հզոր Հայաստանի ձգտում էր յուրաքանչյուր հայ նախարար։ Երկիրն իրոք բուժման կարիք ուներ, և գուցե նաև հանուն դրա նրանք տուրք տվեցին նախնիների հավատի ուրացմանը։ Հուդաիզմը հայերին որպես բուժում առաջադրվելով՝  նախ ապաուժականացրեց և ծածկվելով բռնակալի իր սարսափելի այլանդակությունը քրիստոնեության թվացլալ անմեղությամբ, փաստորեն տեր դարձավ ողջ երկրին։ Միայն արտաքնապես բարոյական կերպարանք ունեցող քրիստոնեությունը հայ ժողովրդին զրկեց բանականության պայծառ լույսով ղեկավարվելու ունակությունից, և բնազդական ինքնապաշտպանությունը փոխարինվեց հետմահու «երջանկություն» տանող պատրանքով։ Հայ ժողովուրդն իր ամբողջ մոլեռանդությամբ նետվեց «փրկչին» փրկելու գործին, նահատակության՝ հանուն հետմահու կյանքի, իսկ դա արդեն բուժում չէր, այլ լուրջ հիվանդություն, որ ձգվելով երկար՝ միայն մեկ հետևանք կարող էր ունենալ՝ կործանում։

Բժիշկը հիվանդին ասում է. «Մենք երեքով ենք. ես, դու և հիվանդությունը, եթե դու միանաս ինձ՝ հիվանդությունը կմնա մենակ և մենք կհաղթենք նրան»։ Բայց վա՜յ այն հիվանդին, երբ բժիշկը միանում է հիվանդությանը։ Վա՜յ հայ ժողովրդին, որի բժիշկը հուդաիզմին միացած քրիստոնեությունն է։

Այսօր,  յուրաքանչյուր հայրենասեր հայ, եթե իր մեջ դեռ կրում է պատմական առողջ զգացողություն, խաբեությունը հայտնաբերելու, հասկանալու և դրան հակադրվելու համարձակություն, որքան էլ դառը լինի՝ պարտավոր է արդեն բարձրաձայն ասել ճշմարտությունը, որպեսզի սկսի նաև ի՛ր և իր ժողովրդի՛ ճշմարիտ բուժումը.

1915թ. Հայոց ցեղասպանությունը հանկարծակի տեղի չունեցավ. -դա հայերի դիմադրողականության թուլացման նպատակով, մոտ մեկուկես հազարամյակ առաջ հուդաիզմի նախապատրաստած և վարած հետևողական քաղաքականության արդյունքն էր:  Հրեաները՝ չորրորդ դարի  Հայաստանում ցանած սերմերի պտուղները քսաներորդ դարի սկզբներին քաղելով՝  կարողացան առատ հունձ կատարել:  Արևմտահայաստանի մոտ մեկ ու կես միլիոն հայերի ոչնչացումը, ինչն ընդունված է անվանել Հայոց  ցեղասպանություն, այս անգամ իրականացվեց հրեաների երիտթուրք ժառանգների միջոցով:

 

Լոուրենս Արաբացի. «Այդ անհնարին հայերը»

Լինքոլն Սթեֆենս

/Գրի է առնվել 1919թ. Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսի ժամանակ/

Առաջին անգամ հրապարակվել է 1931թ.,«Աութլուք ընդ ինդըփենդընթ» ամսագրում

 

Դա իմ հարցազրույցն էր: Իր սենյակում էր, այն հյուրանոցում, ուր ապրում էր նա, բայց ինքս էի խնդրել տեսակցությունը, և իմ նպատակն էր այդ կայսերական հետախույզից մի բան իմանալ Փոքր Ասիային և Մերձավոր Արևելքին վերաբերող գործնական քաղաքականության մասին: Եվ կարծում էի, թե ինքս էի վարում խոսակցության ընթացքը: Հետո միայն կռահեցի, մի տեսակ ցնցվելով, որ նա էլ մի նպատակ էր ունեցել, և որ իր նպատակն էր իմ ուղեղը լցնել հայերի վրա ամերիկյան մանդատ հաստատելու վերաբերյալ բրիտանական պրոպագանդով: Ահա այդ էր, որ կռահեցի:

  Բայց ես շշմել էի և բավական նվաստացած էի զգում` գտնելով, որ հատուկ պատճառներ ունեի /պատճառներ, որ հուզում էին ինձ` սկզբունքով անկախ մարդուս/, թե ինչո՞ւ մենք` ամերիկացիներս, պետք է աշխարհի մյուս կեսը գնանք հայերին հոգալու և ոչ միայն նրանց փրկելու թուրքերից, հույներից, ֆրանսիացիներից, իտալացիներից, բրիտանացիներից և հենց իրենցից էլ, այլև, մի տեսակ, ինքներս էլ մեզնից և նրանցից փրկելու: Ինձ նման իր գործն իմացող, ձախողակ երազողի համար` ազգերի մեջ ամենանվաստացվածն անդիմադրելի հմայք ուներ և ունի: Այդպես էլ ասացի նրան:

Այս բրիտանացուն ակնհայտորեն շատ դուր եկավ իմ ասածը: Ինձ թվաց, որ նա ուրախությամբ ծիծաղելու է կամ նման մի բան, բայց նա փքվեց Բրիտանական կայսրության չափ, ասես պայթելու էր: Սակայն չպայթեց, չծիծաղեց, չասաց որևէ բան, որ հումորի դույզն իսկ նշան ցույց տար: Երկար դադարից հետո միակ խոսքը, որ ասաց, այս էր.«Լավ»: Եվ ապա, կրկին մի դադարից հետո, երբ վերագտել էր ինքնատիրապետումը, մեր ամերիկյան իդեալիզմի մասին խոսեց լրջորեն, ավելի ճիշտ, բավական տաղտկալիորեն: Համարում էր, որ դա սքանչելի է: Իսկ ըստ իս` մի քիչ չափից ավելի էր սքանչելի համարում: Կարծում էր, թե մենք` ամերիկացիներս, չափից ավելի իդեալիստ ենք: Եվ գտնում էր, որ հայերը չափից ավելի գործնական են: Ուստի մեկս մյուսին կարող ենք շտկել. մենք բուժիչ ենք նրանց համար, նրանք` մեզ համար: Երկուսս էլ հուսահատական պարագաներ ենք, մանավադ՝ հայերը:

Ես այնպես եզրակացրի, որ նա մի անասելի համակրանք ունի հայերի հանդեպ կամ էլ, ավելի ճիշտ, այսպես ասեմ, նրանց վերաբերյալ ունի մի այնպիսի իմացություն կամ փորձառություն, որ նրան թույլ է տալիս մարդկայնորեն հասկանալ թուրքերին և հայերի բոլոր մերձավոր հարևաններին, որոնք երբևէ ջանացել են ոչնչացնել այդ որբ ցեղը: Կարծես թե նրա մտքինն այն էր, որ դա հայերի հանդեպ անելիք միակ բանն է: Ուղղակի այդպես չասաց: Պատճառն այն է, որ նրա մեթոդը ոչ թե իր կողմից որևէ բան ասելն էր, այլ ստիպել ինձ, որ իր տպագրած ցանկացած բաները ես ասեմ այնպիսի ձևով, որ անհրաժեշտության դեպքում կարողանար ժխտել դրանք: Ուստի նա չասաց, թե հայերը պետք է ամբողջությամբ ոչնչացվեն: Պարզապես իմ մեջ այն տպավորությունը ստեղծեց, թե դա է հայկական հարցի միակ լուծումը, և թե այդ պատճառով էր ցանկանում, որ ամերիկացիներս մեզ վրա վերցնենք այդ գործը:

Նա այնպես էր համարում կամ ինձ ստիպում էր համարել, թե թուրքերը չպետք է անեն այդ գործը. նրանք չափազանց պրիմիտիվ են և քրիստոնյա չեն: Ոչ էլ հույները. սրանք էլ շատ են հաճույք զգում դրանից և արդյունավետ չեն. երբեք որևէ բան մինչև վերջ չեն հասցնում, և երբ հայերին սպանելու իրենց գեղագիտական հաճույքը հագենա, ձեռք կքաշեն: Այդպես էլ բոլոր հին, մրցակցած, ոսոխ ցեղերը դադարեցրել են գործը` նախքան բոլոր հայերին սպանելը: Նույնիսկ երբ բոլորը միասին էին գնում խնդիրը կատարելու, միշտ էլ թողնում էին մի զույգ այստեղ, մի զույգ այնտեղ` Ադամ ու Եվաներ, որոնք, հենց որ մեկը կռնակ դարձներ նրանց, բազմանում, բազմանում ու բազմանում էին, այնպես որ, հաջորդ անգամ Հայաստան այցելողը կրկին հայեր կտեսներ այնտեղ, միլիոնավոր ու միլիոնավոր հայեր, բոլորը հեզ ու համեստ, բայց ցերեկը գործով զբաղված, իսկ գիշերը գաղտնորեն բազմանալով ու կամացուկ տարածվելով ու տարածվելով ու… Նա ինձ վրա տարածեց իր մուլթուսական հուսահատությունը և մի այնպիսի սարսափ հայերից, որ քիչ մնաց կուլ տայի իր ամբողջ որոգայթը ամերիկա-հայկական մանդատի վերաբերյալ, երբ իմ փրկարար ամերիկյան հումորը շունչս տեղը բերեց:

«Բայց ինչո՞ւ հենց բրիտանացիներն էլ չանեն այդ գործը»,- հարցրի և, ակնկալելով իր հումորի զգացումը, ժպտացի: Իզուր: Ամերիկյան հումորի զգացումը նա չուներ, կարծում եմ: Սպասեց, որ իմ զվարթ ժպիտը չքանա, ու հետո երբ տեսավ, որ ես իմ մեջ եմ քաշվել նորից և լրիվ լուրջ եմ, պատասխանեց ինձ լրջորեն: «Հայերի լիակատար կոտորածը,- պատճառաբանեց,- կարող է սկանդալ դառնալ, եթե դա բրիտանացիներն անեն»: Ու բացատրեց, որ թեպետ իրենց կայսրությունը դիմացավ որոշ այդպիսի ցնցումների և պետք է, անշուշտ, դիմանա ուրիշ ցնցումների էլ, բայց չափից ավելին՝ հենց այս ժամանակ, կարող է սասանել կայսրությունը: Բրիտանական կայսրությունը համաշխարհային կառավարման նախատիպն է: Մեր բոլոր մեծ տագնապները` պատերազմներ, հեղափոխություններ, գործադուլեր, համաճարակներ և այլն, հետևանք են այն իրողության, որ երկրագունդը թեև ամբողջություն է, բայց չի կառավարվում որպես ամբողջություն: Բրիտանիան մի օր պիտի վերջ տա այս անիշխանականությանը: Բայց կայսրությունը երիտասարդ է տակավին, հարաբերաբար փոքր, թույլ և գերծանրաբեռնված:

Հաշվի առեք մայր կղզիները, գաղութային ռազմավարական կետերը, ծովերը և առևտրական ճանապարհները, բոլոր այն նոր ծանրություններն ու պատասխանատվությունները, որ Բրիտանական կայսրության ուսերին ընկան գերմանական իմպերիալիզմի պարտությամբ: Ո՛չ: Կայսրությունը պետք է խնայել առայժմ: Հետագայում, երբ բրիտանական իշխանությունն ալիքներից տարածվի ցամաքի վրա, բոլոր ցամաքների, ապա Մեծ Բրիտանիան կկարողանա հաղթահարել այդպիսի ցնցում, բայց ո՛չ դեռ, ո՛չ այժմ, ո՛չ Կայսրության դեռ մանուկ հասակին:

Ավելին,- հարեց նա,- Բրիտանական իմպերիալիզմն այս փուլում շահագրգռված է ավելի բնական հարստություններով, քան ժողովուրդներով: Անգլիացիները գործնական մարդիկ են, ոչ՝ իդեալիստներ: Նրանք գիտակցում են, որ համաշխարհային մի կառավարություն պետք է հիմնվի, բայց ոչ թե «ձեր» Ազգերի լիգայի նման՝ գաղափարների և իդեալների, այլ շոշափելի բաների վրա` նավթ, օդային տարածություն, ծովեր: «Բայց,- առարկեցի ես,- հարուստ հողեր և շահավետ հանքավայրեր կան Հայաստանում»: Նա լուռ մնաց և այնքան երկար մնաց այդպես լուռ, որ ինձ թվաց, թե շփոթության եմ մատնել նրան, թե նա չգիտեր Հայաստանի հարստությունների մասին: Բայց կրկին նկատեցի ուռչելու և պայթելու նրա հակումը: Եվ որքա՜ն էի ցանկանում, որ նա ծիծաղի: Կարծում էի` դա կթեթևացնի ինձ էլ, նրան էլ: Բայց ո՛չ, նա չծիծաղեց: Չժպտաց նույնիսկ: Պարզապես սպասեց ինչքան կարող էր, ապա ինձ հիշեցրեց, թե Հայաստանը պետք է բաժանման ենթարկվի: Բուն երկիրը, ուր բնական հարստություններն են, պետք է անջատվի առաջամասից, ուր ոչինչ չկա բացի հայերից: Ամերիկյան մանդատը պետք է լոկ հայերի վրա լինի – ոչ թե բրիտանացիք, այլ մի ուրիշ, հավասարաչափ գործնական տերություն պետք է ստանա Հայաստանը:

«Բայց,_ առարկեցի ես,_ ի՞նչ օգուտ մի երկրի բնական հարստություններից առանց այն ժողովրդի, որ պետք է մշակի դրանք: Հանքերը, նավթի պաշարները, բերրի հողերը, մի խոսքով, բնական հարստությունները,_ համբերությամբ բացատրեցի նրան,_ ոչ մի օգուտ չեն տա կապիտալին առանց աշխատուժի: Եվ մի երկրի բնիկներն ամենաբնական աշխատուժն են դրա համար, ամենաէժանը և ամենահնազանդը»: Տեսնում էի՝ տաղտուկ է զգում, բայց քաղաքավարի էր: Լսում էր ինձ, ուստի իրար հետևից օրինակներ էի բերում ամերիկյան, ինչպես նաև բրիտանական գաղութներից` նրան ցույց տալու համար, որ սխալ է անջատել մի երկրի ժողովրդին այդ երկրի բնական հարստություններից: Դրանք պետք է միասին օգտագործվեն, ինչպես արվում է սովորաբար: Ուրիշ ճանապարհ չկա:

Ես նկարագրեցի թուրքերի կամ ֆրանսիացի դրամատերերի կամ որևէ չաշխատող ժողովրդի անօգնականությունը, որ ջանում էին օգտագործել Հայաստանի հարստություններն առանց հայերի: Այսպես պերճախոսում էի, ու մի պահ թվաց` բավականին հաջող: 

«Ես կոչ եմ անում,- գոչեցի ես,- ոչ թե գաղափարապաշտորեն, ոչ թե «Հայաստանը հայերի համար», այլ գործնականորեն`«Հայերը Հայաստանի համար»: Նա ինձ էր նայում` ոտքից գլուխ չափելով, հետաքրքրությամբ, կարծես մի նոր պատկերացում էր ստանում մեր` ամերիկացիներիս մասին: Ես նրան ասել էի, թե չգիտի մեզ, բայց նա առարկեց. «Որևէ գիտակից անգլիացի կարող է հասկանալ որևէ անգիտակից ամերիկացու»: Ու որոշեցի ցույց տալ նրան, նախքան հաշիվները կմաքրեր ինձ հետ, թե ոչ բոլոր ամերիկացիներս ենք այնպիսի զուտ իդեալիստներ, ինչպես նաև շատ եվրոպացիներ կազմել են նախագահ Վիլսոնի օրինակից: 

«Եթե ամերիկացիներս հանձն առնենք հայերին,- հայտարարեցի ես,- նրանց իսկ օգտի համար կանենք այդ բանը, նրանց կկառավարենք միշտ էլ այն գաղափարով, որ նրանց ընդունակ դարձնենք իրենք իրենց կառավարելու»: «Այո՛, այո՛, մենք հասկանում ենք այդ բոլորը»,- ասաց նա: Բայց զգացի, որ չի հասկանում, ուստի ուղղակի շարունակեցի իմ սիլոգիզմը: «Լավ, ուրեմն,- ասացի պատշաճորեն,- դուք պետք է համաձայնեք, որ հայերի ինքնակառավարվելու ճանապարհին մենք պետք է ստիպենք հայերին աշխատել: Եվ քանի որ չես կարող աշխատեցնել մի ժողովրդի առանց աշխատանքի օբյեկտի, մենք կարիքը կունենանք Հայաստանի հողերի և հանքերի՝ ոչ թե հարստությունները կորզելու համար նրանցից, այլ օգտագործելու որպես ուսումնադաշտ, ուր ժողովրդին վարժեցնենք աշխատասիրության, խնայասիրության և… բոլոր այն քրիստոնեական առաքինություններին, որոնց միջոցով նրանց դարձնենք լավ մարդիկ և լավ քաղաքացիներ»:

Նա շփոթահար տեսք ուներ: Չգիտեի` ինչ է պատահել նրան, մինչև որ վերջապես որոշեց արտահայտվել: «Խնայասիրությունը չի պակասում հայերին,- ասաց նա չոր,- և անշուշտ գիտեք, որ քրիստոնյաներ են նրանք, հնագույն քրիստոնյաներ»: Իհարկե, գիտեի, պարզապես ոգևորությանս մեջ մի պահ մոռացել էի: Սակայն նա ինձ բռնել էր այդ կետում, ուստի «դարձ ի շրջանս» ինձ կատարեցի: «Բայց,- ասացի,- հայերը պետք է աշխատեն: Դա է հաջողության գաղտնիքը՝ լինի անհատի, լինի ազգի համար. աշխատանք՝ համառ, եռանդուն աշխատանք: Եվ հայերը պետք է ունենան Հայաստանը` դրա վրա աշխատելու համար»:

«Հայեը չեն աշխատելու,- հայտարարեց նա:- Դա է ցավոտ կետը ձեր ծրագրի և հայերի: Դա է ցավոտ կետը այն բոլոր հին ցեղերի, որոնք եղել են քաղաքակիրթ, սովորել են խաղը և, մի ժամանակ տիրած լինելով աշխարհին և աշխատեցրած՝ կորցրել են իշխանությունը և դեգրադացվել: Նրանք առաջ են գնացել տրամաբանության, հոգեբանության և բնախոսության մեջ: Նրանց պետք չէ ծանր աշխատանքը: Դրանով են նրանք տարբերվում այն երեխայանման, իսկապես հետամնաց ժողովուրդներից, որոնց հետ գործ եք ունեցել ամերիկացիներդ: Պրիմիտիվ ժողովուրդները պարզապես ծույլ են, նրանց կարելի է ստիպել աշխատել և զարգանալ, նրանց հնարավոր է շահագործել, եթե ուզում եք: Նրանք անհույս չեն, նրանցից ինչ-որ օգուտ կա: Բայց այս առաջադեմ ժողովուրդները, երբեմնի քաղաքակիրթ ազգերը, ծույլ չեն՝ նրանք չափից ավելի խելացի են ուրիշների օգտին աշխատելու համար: Իրենք իսկ շահագործողներ են` բնազդական բնածին, անհուսալի:

Բոլոր ազգերը բաղկացած են զարգացող մարդկանցից: Նրանք խոսում են իրենց երկրները զարգացնելու մասին, բայց հակառակն է. նրանց երկրներն են զարգացնում իրենց: Իսկ հին ազգերը ներկայացնում են մարդկանց այն տեսակը, որ այժմ նոր ազգերը կերտում են: Այս հին ժողովուրդները էվոլյուցիայի արդյունք են: Դուք կարող եք Միջերկրականի ափին տեսնել այն տիպը, որ ինքներդ այժմ ընտրասերում, դաստիարակում, աճեցնում եք ձեր հայրենիքում: Գոյությունը պահպանած հնագույն ցեղերն իրենց բնույթով առևտրական են, ինչպես ձերը»:

«Մերը,- ուղղեցի ես,- ներառյալ նաև Անգլիան»: Նա շարունակեց. «Դուք` նոր ազգերդ, պետք է սովորեք հին ժողովուրդների օրինակի վրա,- կրկնեց նա,- որ նախկին մեծ ու նախկին հռչակավոր ազգերի արդի ներկայացուցիչները բնական և անխուսափելի արդյունքն են արհեստական այն ընտրասերման, որը կատարվել է մի այնպիսի հասարակության մեջ, որը բանտարկում է քաջերին, արտաքսում ինքնատիպներին, ճնշում զանգվածին, խեղդում ցեղի միջին մակարդակից ցանկացած տարբերություն և աճեցնում հեզերի, խորամանկների ու համբերատարների: Որովհետև դա համապատասխանում է առևտրականի տեսակին: Արդի հույներն ուղղակի ժառանգներն են հելլենների և իրենց տհաճ հատկանիշներն այն տևական գծերն են, որ ծագում են հին հունական մշակույթից. ոչ այնպես, ինչպես մեծ, բացառիկ հույները` հռետորներ, երգիչներ, քանդակագործներ, այլ միջին հույները, որ զբաղվում էին բիզնեսով, այն հույները, որոնք Սոկրատեսին մահվան դատապարտեցին: Եգիպտացիները եգիպտական մշակույթի ամենահեռավոր հեռավոր փոքր ծոռներն են` իրենց ապուպապերի երեխայանման աշխատանքով այնքան գեղեցիկորեն կերտված Սֆինքսի հանելուկին ուշացած պատասխանը: Այսօրվա արաբն անապատի փոշին է: Նա զրկված է հին, փառավոր Արաբիայի արվեստներից, բարքերից, գործարարությունից»:

Նա կանխեց առարկությունս: «Հնադարյան հույները, եգիպտացիները, սիրիացիները, վերջապես` թուրքերը, նրանք էլ իրենց հանճարներն ունեին, իրենց բանաստեղծներն ու նկարիչները, զորավարները, որոնք հետամնաց ժողովուրդներ էին նվաճում, ունեին իրենց արդյունաբերական ղեկավարները, որոնք աշխատանքով էին ապահովում. իրենց սեփական աշխատուժն էլ ունեին: Բայց ընտրանին, արիստոկրատները, հարուստները չհարատևեցին: Անգամ շարունակություն չունեցան: Հաջողակների, հարուստնեի, հզորների, առանձնաշնորհյալների զավակները գրողի ծոցն անցան: Եվ աշխատողների հաջորդական սերունդներն էլ, աշխատանքով գերծանրաբեռնված, թերսնված, վհատված և խիստ կարգուկանոնի ենթարկված, բութ ստրուկների վերածված, մեռան կամ ոչնչացվեցին: Հենց միջին դասն ապացուցեց և ապացուցում է, որ ունակ է վերապրելու այդ կերպ կազմակերպված հասարակության մեջ, այդ ստոր միջին դասը:

Ուստի ամբողջ հին աշխարհն այժմ տեսնում եք միայն բիզնեսմեններով բնակված, մանր բիզնեսմեններով` վաճառականներ, առևտրականներ, խանութպաններ, վաշխառուներ, փերեզակներ, ո՛չ արտադրողներ: Նրանք զբաղված են գնել-ծախելով, ու սերված լինելով գնել-ծախողներից, առևտրական մրցակցության բազում սերունդների միջով ընտրասերված, նրանք լավ գնող-ծախողներ են: Կարող են գնալ աշխարհում որևէ տեղ առևտուր անելու, ո՛չ թե ստեղծելու, ո՛չ թե կազմակերպելու, կառուցելու, ծրագրելու և աշխատելու: Նրանց այն եղբայրները, որոնք այս բաներն էին անում, անզավակ մեռյալներ են: Ո՛չ, միայն ամենազուտ, ամենախորամանկ առևտրականներն են ապրում, և նրա՛նց ենք գտնում ամեն տեղ, ուր սողոսկում-թափանցում են: Մեր գաղութներում, Հարավային Ամերիկայում ես հանդիպել եմ արաբների, որոնք փերեզակություն են անում և հարստանում: Եվ ինչ վերաբերում է սիրիացիներին, հույներին, հայերին…«Եվ հրեաներին»,- հուշեցի ես: Նա անտեսեց:

«Իմ այս հին ժողովուրդները,- ասաց նա,- կգնան որևէ տեղ, ուր աշխատավորներ կան` լուռ գործելու, հեզ կտառապեն` դրամ խմայելով, գործ անելով: Այո՛, նրանք այնպես են գործում, որ աշխատավորի մտքով անգամ չի անցնի: Նրանք գործում են այնպես, ինչպես միայն բիզնեսմենը կգործի` երկարատև, համառորեն` մոտենալով բաղձալի շահույթին: Բայց նրանք չեն աշխատի: Նրանք չեն կարող: Նրանք տանել չեն կարողանում աշխատավարձի համար աշխատելը: Դա բնազդ է նրանց մեջ, մի գիծ, ինտելեկտ, որ զարգացել է հաջողված ընտրասերումով, ինչպես որսորդության ուրույն գծեր ենք զարգացնում որսկան շների այս կամ այն ցեղերի մեջ: Նրանք իրենց արյամբ իսկ գիտեն, որ աշխատավարձով՝ անգամ բարձր, աշխատելն անօգուտ է, եթե ուզում ես հարստանալ: Ըստ աշխատավարձի սանդղակի կյանքը չի ենթադրում ո՛չ շահույթ, ո՛չ դրամագլուխ, ո՛չ առաջընթաց: Նրանք չեն էլ խոսում դրա մասին, դա շատ ակնհայտ է նրանց համար, նրանք այդպես են ապրում: 

Նրանք իմաստուն են, ինչպես կարող է իմաստուն լինել հին մի ցեղ: Աչքները բանալուն պես նրանք տեսնում են ստեղծարար աշխատանքի անհեթեթությունը: Անելիքը միայն դիտելն ու սպասելն է` մինչև նյութական բարիքները կարտադրվեն, և հետո ինչ-որ կերպ դրանք արտադրողից ձեռք բերելը: Եվ նրանք գիտեն ինչպես անել դա, ինչպես կենդանին գիտի իր կենդանական գործը, և բույսն էլ գիտի իր բուսական գործը` բնազդով: Ուստի, կզբաղվեն բժշկությամբ, իրավաբանությամբ, ցանկացած այլ մասնագիտությամբ, որ բիզնեսի նման ձեռք է բերում այս կամ այն շահաբաժինը նյութական բարիքների ավարտված, վերջնական, դրոշմված ձևից այն բանից հետո, երբ հասարակ ժողովուրդն արդեն կստեղծի այդ: Բայց քրտինքով արդյունահանել հումքը և մշակելով վերածել շուկայական ապրանքների` ոչ: Հին ժողովուրդներն ատում են այդ, իսկ ձեր հայերը պարզապես չեն անի դա»: Նա լռեց` նայելով ինձ և տեսնելով, որ իրեն չեմ նայում, շարունակեց զեղել իր քարոզչության ևս մի չափաբաժին:

«Հայերը,- ասաց նա,- ամենախելացի, ամենակատարյալ ընտրասերված, ամենաբարձր զարգացած ցեղն են աշխարհում` քաղաքակրթվածության տեսակետից»: Ես կրկին տվեցի իմ հովանավորյալի անունը: «Հրեանե՞րը,- կրկնեց նա:- Դուք արդեն ասել եք նրանց մասին, ես գոհ էի: Դա նշանակում է, որ իմ ասածից գեթ մի նշույլ ընկալում եք հին ցեղերի մասին: Հրեաներն ամենածանոթ օրինակն են հին, խորաթափանց, խելացի ժողովրդի, և, բնականաբար, նրանք բնազդորեն շահագործողներ են: Նրանք հակված են վաշխառության: Բայց նրանք կաշխատեն: Չեն հանդուրժում, բայց կարելի է նրանց աշխատեցնել: Եվ նրանք ստեղծագործող, հնարամիտ ու սենտիմենտալ են: Նրանց մեջ դեռ կան արվեստագետներ, փիլիսոփաներ, մարգարեներ: Նրանք անկատար են: Նրանք քաղաքակրթության անավարտ, կիսատ մնացած արդյունքն են:

Ես հասկանում եմ, թե ինչու են նրանցից վախենում և ատում, նրանք ցեղային տարեցության որոշ իմացական գերազանցություն ունեն: Բայց անհեթեթ է նրանց նույն ոգով դասել այն հին ժողովուրդների հետ, որոնց մասին խոսում եմ: Չէ՞ որ իմ հին ցեղերն իրենց երկրից դուրս են քշել հրեաներին: Հրեաները չեն կարող ապրել արաբների, սիրիացիների, եգիպտացիների հաշվին: Նրանք «ծաղկում են» Անգլիայում, հարստանում են Ֆրանսիայում ու Գերմանիայում և, իհարկե, Միացյալ Նահանգներում: Բայց չինացիներն, օրինակ, կուլ են տալիս հրեաներին, ինչպես կետ ձուկը փոքր ձկներին, այդպես են անում նաև արաբները, թուրքերը, հույները, իսկ ինչ վերաբերում է հայերին…»: «Հրեաները,- ասաց նա` շունչ քաշելով,- հրեաներն իրենք այնպես են վերաբերում հայերին, ինչպես հակասեմական եվրոպացիները հրեաներին, և ճիշտ նույն կերպ հույները, թուրքերը և մյուս բոլոր ցեղերը, որոնք երբևէ գործ են ունեցել հայերի հետ»:

  «Նրանք զգում են, որ հայերը նրանց բոլորին կստիպեն աշխատել: Եվ այդպես էլ կա: Հայերն ունեն հրեաների բոլոր հատկանիշները և, բացի այդ, քրիստոնյաներ են»: Նա կանգ առավ` սպասելով, որ ինքս եզրակացություն անեմ, բայց քանի որ խայծը չէի կուլ տվել, շարունակեց` տալով ինձ ևս մեկ հնարավորություն: «Հայերը,- ասաց նա,- չպետք է ունենան Հայաստանը, բուն երկիրը: Նրանք չեն աշխատի նույնիսկ իրենց օգուտի համար: Ուզում են այդ հողերը, բայց միայն սեփականատերը լինելու համար: Մինչև իսկ զարգացման գործը կազմակերպելու համար չեն աշխատի նրանք: Արտոնագրությամբ վարձով կտան ուրիշներին:

Նրանք ուզում են ապրել ծովեզրին, քաղաքներում` ի հաշիվ ստացած վարձի շահույթի, շահաբաժինների, արժեթղթերի առուծախով ձեռք բերված շահի և դրամագլխով ու ախշատուժի կիրառմամբ վաստակած դրամի»: «Այդպիսի մարդիկ շատ են,- ասացի ես,- հայերը բացառություն չեն»: «Ես տեսնում եմ, որ դուք դեռ չեք ընկալում իմ հայացքները,- պատասխանեց նա:- Իհարկե, ուրիշներ էլ կան, որ կուզեին այդպես անել: Ֆրանսիական բուրժուազիան այդ ուղղությամբ է շարժվում, ու մեր անգլիացիներն էլ գալիս են դրան, հատկապես, այսպես կոչված, բարձր դասը: Դա նրանց իդեալն է: Նրանք կուզեին ոչինչ չանել, բայց չեն կարող: Անվնաս են նրանք: Նրանք ցանկանում են միայն ծախսել: Եվ ծախսում են, ինչպես տեսնում եք: Նույնիսկ ձեր հրեաները ծախսող են, սքանչելի ծախսող:

Բայց ձեր հայերը ոչինչ չեն անի ու չեն էլ ծախսի: Ձեռք են բերում ու խնայում: Վաճառում են, բայց միայն կրկին գնելու և ավելի ու ավելի ձեռք բերելու համար: Իսկական առևտրական ոգու այսպիսի կատարելության զարգացումը էվոլյուցիայի արդյունք է, իսկ էվոլյուցիան աստիճանական զարգացման խնդիր է: Ու հայերն ամենաբարձր աստիճանին են հասել: Ես ասում եմ ձեզ, եթե հայերին երբևէ հնարավորություն տրվի, եթե նրանք իշխանություն ձեռք բերեն երկրագնդի որևէ անկյունում, նրանք ամբողջ մոլորակի տերը կդառնան և կաշխատեցնեն մնացյալ ամբողջ մարդկությանը: Այդ է, որ գիտեն և սարսափում են թուրքերը, հույները և բոլորը, ովքեր գիտեն նրանց»: Նա կրկին ինձ էր թողնում եզրակացությունը: Բայց ես չէի ուզում ասել և խթանեցի նրան շարունակել:

«Ուրեմն,- դիմադրեցի ես,- դուք ուզում եք, որ Հայաստանը տրվի ձեր մի դաշնակցին, բրիտանական կապիտալի մի գործակցին, իսկ հայերը տրվեն մեզ` ամերիկացիների՞ս: Հիանալի է: Երկու հարց է ծագում. Ի՞նչ կարող է անել ձեր դաշնակիցը Հայաստանում առանց աշխատուժի: Եվ ի՞նչ կարող ենք անել հայերի հետ մենք` ամերիկացիներս, առանց Հայաստանի»: «Օ՜,- ասաց նա,- ուրիշ ժողովուրդներ կան Բալկաններում, Փոքր Ասիայում, Հնդկաստանում և Աֆրիկայում, հետամնաց ազգեր, իսկապես հետամնաց, ազգեր, որոնք աշխատուժ կարող են լինել: Նրանց կարելի է բերել Հայաստան: Աշխատուժի պակաս չկա»:

«Ուրեմն դա կլուծի բրիտանական գործնական խնդիրը,- ասացի ես:- Գանք իդեալիստական, ամերիկյան խնդրին: Ի՞նչ պետք է անենք հայերի հետ»: Նա չպատասխանեց: Նրա բրիտանական հումորը կամ դիվանագիտական զգուշավորությունը կամ ինչ-որ ուրիշ բան, չէր թողնում նրան ասել: Խուսափելով` խոսեց այն մասին, թե ասիական աշխատուժի ու եվրոպական կապիտալի համար վտանգավոր է հայերի ներկայությունը որևէ այնպիսի վայրի մոտ, ուր հանքեր ու հողեր են մշակվում: «Դուք չեք գիտակցում,- եզրակացրեց նա,- թե որքան դժվար ու նրբին խնդիր է օտար ժողովուրդ կառավարելը»: «Դուք սխալվում եք»,- ասացի ես ջղագրգիռ ու կրկնեցի մեղադրանքս, թե նա չգիտի մեզ: «Դուք ճիշտ չեք տեղեկացված իմ ժողովրդի մասին,- հայտարարեցի,- որքան, ըստ ձեզ, մենք` եվրոպացիների, թուրքերի, հայերի և մյուսների մասին»:

Ես ի ցույց բերեցի Ֆիլիպինները, Կուբան, Սանդվիչյան կղզիները, բոլոր այն օտար երկրները, որ կառավարում ենք հաջողությամբ: Եվ ես հիշեցրի նրան, որ ամեն տեսակ օտարականներ կան հենց մեր երկրի կենտրոնում: Մենք ստիպել ենք աշխատել նույնիսկ հայերին: Մենք էլ մեր սև գործն ենք արել, ինչպես ցանկացած կառավարություն երկրագնդի վրա` չբացառելով բրիտանացիներին էլ, և համոզելու համար նրան, որ մենք գործնական ենք, պատմեցի օտար աշխատուժի մասին Նոր Անգլիայում, Հարավում, Արևմուտքում, ամենուր: Բայց պատահաբար հիշատակեցի նաև մեր սեփական բնիկներին` ամերիկյան հնդկացիներին:

Հենց դրա վրա էլ նա ուղղակի վեր թռավ: «Ահա այդ է,- բացականչեց նա:- Այդ էր իմ մտքում ամբողջ ժամանակ: Ձեր հնդկացիների հանդեպ ձեր քաղաքականությունն է պետք է հայերի հետ հարաբերություններում»: Ես անակնկալի եկա, շշմեցի: Հարցրի, թե իր կարծիքով ինչ է եղել մեր քաղաքականությունը հնդկացիների հանդեպ, և նա պատասխանեց, թե իր հասկացածով` մենք «ոչնչացրել ենք նրանց բոլորին էլ: Այնպես չէ՞»: Ես նայեցի նրան ոտքից գլուխ, ինչպես ինքն էր ինձ նայել մի քանի անգամ: Ու հաճույքով: «Եվ այսպես,- ասացի ես երկար դադարից հետո,- դուք կարծում եք հենց այդպես պետք է վարվենք հայերի հետ. պետք է ոչնչացնենք նրանց բոլորին էլ, գլխովին»:

«Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ,- ուղղեց նա:- Ինչպե՞ս եք դուք` լրագրողներդ, սխալ հասկանում և սխալ մեջբերում»: Նա բոլորովին էլ դա նկատի չուներ որպես քաղաքականություն: Նա գիտեր, որ մենք դրան ընդունակ չենք: Ի՞նչ պետք է անենք: Նա չասաց: Նա պտտվում էր հարցի շուրջ: Հոգնեցուցիչ էր: Բայց ես վերջապես խայծը կուլ տվեցի: Նա ստիպեց ինձ արտահայտվել և չուղղեց: Որոշակիորեն ու հստակորեն չէր ուզում ասել, թե մենք պետք է գիտակցորեն ու մտածված գնանք բնաջնջելու հայերին: Ոչ մի դեպքում: Նա միայն հավատում է, որ ուրիշ ամեն ինչ փորձելուց հետո մենք կգանք դրան: Եվ կանենք դա շատ լավ` չթողնելով ո՛չ Ադամ, ո՛չ Եվա, որ շարունակեն Կայեն աճեցնել:

«Բայց դա սկանդալ չի՞ դառնա»,_ հարցրի ես: Նա կարծում էր, որ ոչ: Հիշեցրեց, որ մենք այնքան գաղափարապաշտ ենք և մարդասեր, որ թվում է` կարող ենք անել ինչ պատահի` չկորցնելով մեր գաղափարը և բարի անունը: «Մի՞թե որևէ սկանդալ եղել է ձեր հնդկացիների հանդեպ,_ հարցրեց նա:_ Եվ դուք երբևէ չե՞ք մտածել` ձեր արածը ճի՞շտ էր: Դուք նվաճել եք Մեքսիկայի մի մասը, գրավել Հավայան կղզիները, զենքի ուժով Իսպանիայից խլել եք Ֆիլիպինները և Պուերտո Ռիկոն, գնել եք Դանիական կղզիները և ձեր ծովային հետևակազորը ափ եք հանել Կենտրոնական Ամերիկայում: Շուտով ստիպված եք լինելու վերականգնել կարգուկանոնը Մեքսիկայի մյուս մասում: Եվ սակայն,- ասաց նա հիացմունքով,- դուք դեռ կողմ եք փոքր ազգերի ինքնորոշմանը: Դուք փոքր կայսրություն եք, իսկ մեզ զգուշացրել եք ձեր Մոնրոյի դոկտրինով, որ պատրաստվում եք մեծ դառնալ: Եվ չնայած դրան, դուք հակաիմպերիալիստներ եք: Դուք պատերազմել եք գերմանական իմպերիալիզմի դեմ»: «Դուք նույնպես»,_ արձակեցի կրակոցս:

«Օ_, դա նույնը չէ,_ հակադարձեց նա իմ կրակոցը:_ Մենք իմպերիալիստներ ենք: Մենք անկեղծորեն մեզ կայսրություն ենք կոչում և պարկեշտորեն կռվեցինք գերմանացու դեմ մեր կայսրության համար: Բայց դուք, դուք կռվեցիք կայսրության դեմ հօգուտ ինքնորոշման»: Դրա մեջ մի բան կար, և նա չարախնդորեն սպասում էր, որ դիմակայեմ նրան: Եվ երբ ես չպատասխանեցի՝ ես չէի կարող այդ պահին, նա շարունակեց. «Ես հավատում եմ, որ դուք` ամերիկացիներդ, կարող եք անել ինչ պատահի, և չեք դատապարտվի ո՛չ աշխարհի, ո՛չ էլ ձեր կողմից: Դրա մեջ ինչ-որ սքանչելի բան կա, աշխարհին օգտակար բան կա: Դա թույլ է տալիս ձեզ իրականացնել Հայաստանում այն, ինչ պետք է. հանգամանորեն, աստիճանաբար, կատարելապես` չթողնել ոչ մի հայի, և այդ բոլորն առանց խայտառակության, առանց նվազագույնս խախտելու ձեր կարծիքը ձեր մասին»:

«Եվ,_ շտապեց ավելացնել նա,_ պետք է որևէ մեկը լուծի այդ հարցը: Ինձ թվում է բանաստեղծական արդարություն կլինի, լավ քաղաքականություն, որ աշխարհում ամենաիդեալիստ ժողովուրդն իր վրա վերցնի աշխարհի ամենագործնական ժողովրդին»: Ի՞նչ էր նա թելադրում ինձ: Անգլիական հումո՞ր էր: Ես խստորեն նայեցի նրան: Նա աչքն էլ չթարթեց: Կրկին փքված տեսք էր ընդունել: Անգլիացու հետ հարցազրույցը հոգնեցուցիչ է և վտանգավոր: Ես հիշեցի, որ ցանկության դեպքում ժխտելու է հարցազրույցը և որոշեցի հենց ուղղակի փորձել նրան. «Ինչպես հասկանում եմ,- ասաց նա,- մենք` ամերիկացիներս, առևտրական մշակույթ ենք, ինչպես հայերն են, ինչպես բոլոր այս հին ազգերն էլ, որոնց պետք է ոչնչացնել»:

Նա գլխով արեց: «Նրանց թվում է, որ զարգացնում են գործարարությունը, երբ իրականում զարգացնում էին մարդկային ցեղի մի որոշ տեսակ` մի ուրույն ցեղ գործարար մարդկանց, որոնք ատում են նրանց, որովհետև նրանք բոլորին կարող են գերազանցել և ապրել առանց աշխատելու. ստախոսներ են, մակաբույծներ` ամենագործնական մարդիկ ամենաքրիստոնեական վարվելակերպով»:

— Դուք` ամերիկացիներդ, լավ եք խոսում,- ասաց նա:- Ոչ մի անգլիացի չէր կարող այդքան հստակորեն բանաձևել որևէ նման բան:

— Եթե հիմա, մեր ներկա դրությամբ, զարգացման նախնական փուլում, կարողանայինք, կառավարելով հայերին, տեսնել մեր մշակույթի վերջնական արդյունքները, եթե կարողանայինք հասկանալ, ինչ քննում ենք ներկա հայի մեջ, ապագա ամերիկացին է…

— Վաղվա,- շտկեց նա:

— Այդ դեպքում,- շարունակեցի ես,- մենք պետք է մոլեգնած ոչնչացնեինք նրանց բոլորին:

— Այդպես, այդպես:

— Գուցե ոչնչացնեինք բոլոր հայերին, բայց դրա համար մենք պետք է գոնե տուն գնայինք:

— Հեռագրեիք,- հուշեց նա,- այդպես արագ է:

— Հեռագրեինք տուն,- համաձայնեցի ես,- հեռագրեինք զգուշանալու մի ահազանգ գործնական բիզնեսի հետ քրիստոնեական իդեալիզմի խաչաձևումից: Չափից շատ իդեալիզմը և չափից շատ բիզնեսը կարող են փչացնել այս, և վնասել մեզ` որպես ժողովրդի:

— Այդպես, այդպես:

— Դա կարող էր մեծ, հարուստ Ամերիկան վերածել մի Հայաստանի, որը Բրիտանիան ու Ռուսաստանը /ապագայում/ պիտի բաժանեին երկու մասի, մեկը` բուն իսկ Միացյալ Նահանգները՝ Անգլիայի համար, մյուսը` ամերիկյան ժողովուրդը` Ռուսաստանի համար: Նա լռեց: Ես սպասեցի` հուսալով, որ նա կընկալի ամերիկյան հումորը: Նա նույնպես սպասեց, բայց հասկանալով, որ ես որևէ բանի եմ սպասում, խոսեց.

— Ձեր գաղափարը,- սկսեց նա:

— Իմ գաղափա՜րը,- պայթեցի ես:

— Այո,- ասաց նա:- Դա մի գաղափար է, տեսականորեն լավ գաղափար է, բայց էությամբ իդեալիստական է: Մի՞թե դուք հավատում եք, որ ամերիկացիները կհամաձայնեն տեսնել իրենց նմանությունը հայերի հետ:

— Դուք` անգլիացիներդ, տեսնում եք,- կտրուկ ասացի ես:

— Ճիշտ եք,_ համաձայնեց նա մտածկոտ:- Մենք տեսնում ենք հայերի նշանակությունը ամերիկացիների համար, մենք` իմպերիալիստ անգլիացիներս: Բայց ես կասկածում եմ, որ հասարակ անգլիացիները կարող են կանխատեսել իրենց ճակատագիրը այն հին ազգերի ճակատագրի մեջ, որոնց կառավարում են:

Ես պարտված էի: Բարեբախտաբար նա դա չտեսավ: Աչքերը խոնարհված էին: Նա բարձրացավ և ուղեկցեց ինձ դեպի դուռը` մնալով խորը մտածմունքի մեջ:

— Ցտեսությու՛ն,- ասաց նա, ես հավանում եմ ձեր տեսությունը: Գայթակղիչ է: Վախենամ` գործնականում դա չաշխատի, բայց գրեք: Գրեք զգույշ, ոչ շատ հստակ, և, ի դեպ, մի մեջբերեք ինձ. ես ոչինչ չեմ ասել, ոչինչ…

Բաքվի կենտրոնական շրջաններում 7000 հրեա ընտանիք կբնակեցվի

Panorama.am.
17-5-2011

Սիոնիստական ռեժիմը տարածաշրջանում իր դիրքերն ամրապնդելու նպատակով Ադրբեջանի հետ զարգացնում է իր բազմակողմ հարաբերությունները:Այդ մասին տեղեկացնում է իրանական «արաննյուզ.իռ» կայքը:«Հրեաները Բաքվի կենտրոնական թաղամասերում վերջին շրջանում լայնածավալ բնակարանային շինարարություն են իրականացրել: Թեև նորակառույց բնակարանների վաճառքի մասին հայտարարություն լինում է, սակայն որպես կանոն, սեփականատերերը դրանց վաճառքի դիմաց ահռելի մեծ գումար են պահանջում, որ այդպիսի բարձր գնով բնակարան անգամ Լոնդոնի կենտրոնում չի վաճառվում: Արդյունքում ոչ ոք էլ չի գնում հրեաների կառուցած բնակարանները:
Այդ ամենի նպատակն այն է, որպեսզի աշխարհի տարբեր վայրերից մոտ 7000 հրեա ընտանիքներ գան և բնակություն հաստատեն Բաքվում»,-նշում է իրանական աղբյուրը:

ԱՄՆ-ում թուրք և հրեա կազմակերպությունները համագործակցության հուշագիր են ստորագրել

louysworld
06.05.2011

ԱՄՆ-ում թուրք և հրեա կազմակերպությունները համագործակցության հուշագիր են ստորագրել: ԱՄՆ-ի Նյու Յորք քաղաքում տեղի է ունեցել թուրք և հրեա համայնքները ներկայացնող կազմակերպությունների համաժողով, որի ընթացքում կողմերը երկարաժամկետ համագործակցության հուշագիր են ստորագրել: Թուրքական պատվիրակությունը ղեկավարել է Թուրք-ամերիկյան գործարար միության նախագահի տեղակալ Էրհան Աթայը ,իսկ հրեական կազմակերպությունները ներկայացրել է Նյու Յորքում Ռաբբի առաջնորդների ղեկավար Ջո Պոտասնիկը: Կողմերը հայտարարել են, որ չնայած Իսրայելի և Թուքրայի միջև վերջին տարիներին առաջացած քաղաքական լարվածությունը, դա չի կարող ազդել ԱՄՆ-ում թուրք և հրեա համայնքների համագործակցության վրա , քանի որ օսմանցիների և հրեաների համագործակցությունն ունի 500 տարվա պատմություն: Ստորագրված հուշագրով նախատեսվում է աջակցություն միմյանց գործունեության ու նախաձեռնությունների համար: Հուշագրում ներառված կետերից առնվազն երկուսը ունեն անուղղակի հակահայկական ուղղվածություն`

ԱՄՆ-ում թուրք համայնքը` Իսրայելի, իսկ հրեա համայնքը` Թուրքիայի, իմիջը բարելավելու համար առավել մեծ ջանքեր են գործադրելու

Հրեա համայնքի ներկայացուցիչները թուրքական մամուլում, իսկ թուրք համայնքի ներկայացուցիչները հրական լրատվամիջոցներում պետք է երկու համայնքների միջև կապերն ամրացնող հոդվածներ տպագրեն

Համաձայնագրի այս երկու կետերն անուղղակի նախատեսում են, որ հրեական մամուլն ԱՄՆ-ում ձեռնպահ է մնում Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ հիշատակումներից, քանի որ դա կարող է վնասել Թուրքիայի իմիջին:

Էդիկ Հովսեփյան 06.05.11

Ռուբեն Կարապետյան. «Սիրիայի Տեղն Ու Դերը Արաբ-Իսրայելական Հակամարտությունում (1946-2000)».

15.12.2009

Հրատարակություն Կահիրեի համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի հայագիտական կենտրոնի, Կահիրե, 2008, 352 էջ (17 x 24 սմ.)

Արաբ-իսրայելական հակամարտությունը 20-րդ դարի, հատկապես նրա երկրորդ կեսի աշխարհի, մասնավորաբար Մերձավոր Արեւելքի խաղաղության մեծագույն սպառնալիքներից էր, որը տեղափոխվեց 21-րդ դար, թեեւ նրա երկու երեսակներ` եգիպտա-իսրայելականն ու հորդանանա-իսրայելականը կարծես վերջ են գտել երկու երկրների հետ կնքված խաղաղության համաձայնագրերով: Նույնը չի կարելի ասել նրա մյուս երեք հիմնական ուղղությունների` պաղեստինյանի, լիբանանյանի ու հատկապես սիրիականի մասին: Երեքից առաջին երկուքը ստեպ-ստեպ վերածվում են իսկական պատերազմի, ինչպես 2006թ. ամռանը Լիբանանում եւ 2008թ. վերջին ու 2009թ. առաջին օրերին` Գազայի հատվածում:

Արաբ-իսրայելական հակամարտությունը չափազանց բարդ ռազմաքաղաքական կնճիռ է` բազմաթիվ հայտնի ու անհայտ գործոնների ներթափանցումներով, նրա վրա միջազգային մյուս գլխավոր իրադարձությունների անմիջական ազդեցության հատկանիշներով: Հետեւաբար, հույժ դժվար խնդիր է գրել այս հարցի մասին: Ուրախալի է արձանագրել, թե այս մարտահրավերն ընդունել եւ հայկական արաբագիտության մեջ այս թեման համակողմանի ուսումնասիրելու առաջին փորձը կատարել է հայկական արեւելագիտության դպրոցի ճանաչված դեմքերից մեկը` գրքի հրատարակության ժամանակ պատմագիտության թեկնածու, Եգիպտոսում ՀՀ արտակարգ եւ լիազոր դեսպան ու Արաբական պետությունների լիգայում եւ Աֆրիկյան միությունում ՀՀ ներկայացուցիչ, այնուհետեւ` դոկտոր ու Իտալիայում եւ Վատիկանում ՀՀ դեսպան Ռուբեն Կարապետյանը: Աշխատությունը հրատարակվել է Կահիրեի համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի հայագիտական կենտրոնի գիտական խորհրդի որոշմամբ, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից-անդամ, պատմագիտության դոկտոր, պրոֆ. Նիկոլայ Հովհաննիսյանի խմբագրությամբ:

Գիրքը բացվում է բովանդակության ցանկով (էջ 5-7): «Ներածությանը» հաջորդում են հինգ գլուխներ` յուրաքանչյուրը բաղկացած մի քանի բաժիններից: «Վերջաբանից» հետո տեղ են գտել 10 հավելվածներ (էջ 290-330), որոնք այս հակամարտության վերաբերող երկկողմանի կամ բազմակողմանի-միջազգային փաստաթղթեր են, որոնց մեծ մասն առաջին անգամ է հրատարակվում հայոց լեզվով: Գիրքն ավարտվում է «Օգտագործված գրականության ցանկով» (էջ 331-352):

Ընդգրկված ժամանակաշրջանի 55 տարիների սկիզբը խորհրդանշում է Սիրիայի անկախությունը 1946թ. ապրիլին, իսկ ավարտը` երկրի 30 տարիների միանձնյա ղեկավար Հաֆեզ էլ-Ասադի մահը 2000թ. հունիսին:

«Ներածության» մեջ (էջ 8-13) հեղինակը շարադրում է աշխատության հիմնադրույթները: Նա համաձայն է ԱՄՆ երբեմնի պետական քարտուղար Հենրի Քիսինջերի կարծիքին, թե առանց Սիրիայի` անհնար է արաբ-իսրայելական հակամարտության վերջնական լուծումը (էջ 8, 10), ինչը հեղինակը համարում է իր մենագրության «կարեւորագույն եզրահանգումը» (էջ 10): Ռ. Կարապետյանը հիմնավորում է, թե խնդիրը հասկանալու համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել Սիրիայում ազգայնական շարժման պատմությունն ու Պաղեստինի հարցի նկատմամբ Սիրիայի քաղաքականությունը: Այս բոլորը հարկավոր է դիտարկել տարածաշրջանում մեծ տերությունների քաղաքականության համաշարադրանքում: Նույնքան կարեւոր աղերսներ կան հիմնախնդրի եւ Սիրիայի արտաքին, մասնավորաբար պաղեստինյան ու լիբանանյան քաղաքականությունների միջեւ: Հեղինակն ապա գրում է իր օգտագործած աղբյուրների մասին, որոնք բավականին հարուստ են` հայկական, ռուսական, ամերիկյան, իսրայելական աղբյուրներ` արխիվային փաստաթղթեր, մենագրություններ, պարբերական մամուլ, նաեւ` համացանցում գտնվող տարբեր նյութեր: Բավական է ասել, որ բացի վերջին երկու աղբյուրներից, մյուսները կազմում են 356 միավոր` հսկայական մի թիվ նման աշխատանքի համար: «Ներածության» ավարտին Ռ. Կարապետյանն իրավամբ նշում է, որ այս խնդրի խոր իմացությունն ունի մեծ կարեւորություն հայության ու ՀՀ-ի համար, հատկապես նկատի ունենալով, որ ՀՀ անկախացումից հետո արաբական աշխարհի հետ նրա հարաբերությունների ամրապնդումը «ռազմավարական նշանակություն է ձեռք բերել մեր պետության համար» (էջ 13):

Առաջին գլուխը վերնագրված է «Սիրիան եւ արաբ-իսրայելական հակամարտության ծագումը» (էջ 14-60) եւ բաղկացած է երկու բաժնից, առաջինը` երեք ենթաբաժնով: Առաջին բաժնի վերնագիրը` «Սիրիական ազգայնականությունը եւ սիոնիստական գաղափարախոսությունը մանդատային շրջանում` 1920-1943թթ.», մեր կարծիքով, խոտոր է համեմատվում նրա «Օսմանականության ժամանակաշրջան» ենթաբաժնին հետ այն պարզ պատճառով, որ 1920 թվականին, երբ արդեն ավելի քան մեկ տարի Սիրիան ազատվել էր թուրքական չորսդարյա լծից, օսմանականության գաղափարը Սիրիայում ապրում էր իր հոգեվարքը: Առաջին բաժինը, ըստ էության, արաբական ազգայնականության ծննդոցի սիրիական հատվածի պատմությունն է, երբ Օսմանյան կայսրության ապակենտրոնացման կողմնակից արաբ բարեկարգիչների հայացքներին փոխարինեց արաբական միացյալ, անկախ պետության մեջ ապրելու գաղափարը, որ բուռն ծաղկում ապրեց երկրի` քառորդ դար տեւած ֆրանսիական մանդատի շրջանին: Արաբականության գաղափարախոսությունը բարձրացվեց պետական մակարդակի 1963թ. իշխանությանը Բաաս կուսակցության հասնելով ու մանավանդ, 1970թ. նոյեմբերի 16-ի «Ուղղիչ շարժումով» երկրի ղեկավար դարձած Հաֆեզ էլ-Ասադի իշխանության տարիներին, ինչը հեղինակը կոչում է «սիրիական արաբիզմ» (ճիշտը` արաբականություն,- Գ. Յ.) (էջ 44): Երկրորդ` «Իսրայել պետության ստեղծումը եւ նորանկախ Սիրիայի դիրքորոշումը պաղեստինյան հարցի նկատմամբ» վերնագրված բաժնում (էջ 45-60) ներկայացվում է մանդատային, ապա անկախացած Սիրիայի պետության հույժ բացասական մոտեցումը Պաղեստինում հրեական պետություն ստեղծելու սիոնական շրջանակների եւ մեծ տերությունների ծրագրին: Հեղինակը հակված է կարծելու, որ գործնապաշտ քաղաքականությունը (ռեալպոլիտիկը) սիրիացիներից պահանջում էր համակերպվել այս ծրագրին` հետագա ավելի մեծ վնասներից խուսափելու համար: Ռ. Կարապետյանն ըստ երեւույթին մոռանում է, որ հրեաների հիմնելիք պետության տարածքը արաբների համար իրենց հայրենիքի տարածք էր (այսօր էլ նրանց մեծ մասի համար` դեռեւս է), իսկ հայրենիքի հողի մի թիզն իսկ որեւէ մեկին չեն զիջում, նույնիսկ սեփական կյանքն են զոհաբերում վասն այդ սրբության պաշտպանության…

Երկրորդ գլուխը վերնագրված է «Սիրիան արաբ-իսրայելական պատերազմների հորձանուտում (1948-1967թթ.)» (էջ 61-113) եւ բաղկացած չորս բաժնից, որոնց մեջ քննարկվում են Սիրիայի մասնակցությունը 1948թ. արաբ-իսրայելական առաջին պատերազմին եւ նրա հետեւանքները, Սառը պատերազմի սկիզբը տարածաշրջանում եւ Արաբական Միացյալ Հանրապետության գոյառումն ու մահը (1958-1961թթ.) եւ Սիրիայի բաասական վարչակարգի գաղափարախոսության մեջ Իսրայելի ու սիոնիզմի դեմ պայքարը, 1967թ. հունիսի «վեցօրյա պատերազմը» եւ նրանում արաբների պարտության հետեւանքները Սիրիայի վրա: Ըստ Ռ. Կարապետյանի` 1940-1963թթ. Սիրիայի իշխանությանը տիրացած առաջնորդների համար, «Պաղեստինի խնդիրը ավելի շատ ներքին կայունությանը սպառնացող քաղաքական, սոցիալական եւ տնտեսական բազում խնդիրներից շեղելու միջոց էր» (էջ 61): Վարչակարգերը վախենում էին, որ երկիրն ու իրենց իշխանությունը կուլ կգնան Հորդանանի եւ Իրաքի հաշիմական թագավորությունների հռչակած «Մեծ Սիրիայի» ծրագրերին, մանավանդ որ երկրում կային այդ ծրագրերին կողմնակից քաղաքական ուժեր եւ աշիրեթներ: Հետեւանքն եղավ 1952թ. Եգիպտոսի իշխանությանը տիրացած արաբ երիտասարդ ազգայնական սպաների հաստատած վարչակարգի հետ մերձեցումը, որն ավարտվելու էր 1958թ. միացումով եւ ԱՄՀ-ի ստեղծումով` եգիպտացի Գամալ Աբդել Նասերի նախագահությամբ: Հեղինակը կարեւորում է 1948թ. պատերազմում սոցիալիստական Չեխոսլովակիայից Իսրայելի ստացած զենքի գործոնը պատերազմը հաղթական ավարտի հասցնելու մեջ, ինչը թույլ է տալիս եզրակացնելու, թե «ԽՍՀՄ-ն անուղղակիորեն վճռեց առաջին արաբ-իսրայելական պատերազմի բախտը» (էջ 64): Հեղինակը հետանկախական Սիրիայի քաղաքական կյանքը պարբերացնում է չորս հատվածների` 1946-1958, 1958-1961, 1961-1970, 1970-2000, այնուհետեւ գրում Սառը պատերազմի մերձավորարեւելյան դրսեւորումների մասին. ի հակադրություն անգլո-ամերիկյան դաշինքների, որոնց ընդգրկվեցին արաբական երկրներից Իրաքը, Հորդանանն ու Լիբանանում Շամունի վարչակարգը, Եգիպտոսն ու Սիրիան հակվեցին Խորհրդային Միության կողմը: Արաբական աշխարհի այս պառակտումն իր բացասական ազդեցությունն ունեցավ Իսրայելին դիմակայելու արաբական ուժականության մեջ: Ռ. Կարապետյանը Եգիպտոսի դեմ եռակողմ` անգլո-ֆրանս-իսրայելական պատերազմի «ամենակարեւոր արդյունքը» համարում է «Մերձավոր Արեւելքում եվրոպական` Անգլիայի եւ Ֆրանսիայի գերիշխանության դարաշրջանի ավարտը», ԱՄՆ-ի կողմից եվրոպական նահանջի ստեղծած վակուումի փակումն ու ԽՍՀՄ-ի հետ «ակտիվ դիմակայությունը» (էջ 80-81): Նույն պատերազմը Աբդել Նասերին «արաբական հերոս դարձրեց» եւ Սուեզի ջրանցքի ազգայնացման գործընթացը հասցրեց իր ավարտին (էջ 81): Հատկանշական է, որ Խորհրդային Միության նկատմամբ բարեկամական տրամադրված լինելով հանդերձ, արաբները չէին վստահում ո՛չ ԽՍՀՄ-ին, ո՛չ էլ ԱՄՆ-ին: Հեղինակը դիպուկ նկատել է տալիս, թե արաբները «մինչեւ օրս էլ չեն կարողացել հաղթահարել գերտերությունների նկատմամբ ունեցած իրենց բարդույթը (էջ 83), ինչպես նաեւ կարոտախտը «Սառը պատերազմի արդյունքում ստեղծված իրավիճակներից եւ պայմաններից օգտվելու հնարավորությունների նկատմամբ» (էջ 84-85): Կարապետյանը նշում է ԱՄՆ-ի մերձավորարեւելյան քաղաքականության անարդյունավետության հիմնական պատճառը` Իսրայելի հետ ռազմաքաղաքական դաշնակցությունը եւ, միաժամանակ, արաբական երկրների հետ հարաբերությունների բարելավման ցանկությունը: Ըստ հեղինակի` «Պաղեստինի հարցը արաբական օրակարգ է մտել լրջորեն միայն» 1963-1964թթ.` Սիրիայում եւ Իրաքում իշխանության Բաասի հասնելուց եւ Պաղեստինի ազատագրության կազմակերպության ստեղծումից հետո (էջ 85). ավելին, հեղինակը սա համարում է Բաասի «ամենակարեւոր պատմական առաքելություններից մեկը» (էջ 90), ինչին նա նվիրել է երկրորդ գլուխի ողջ երրորդ բաժինը: Այստեղ նա եզրակացնում է, թե «Իսրայելի եւ նրա հովանավորների դեմ պայքարը համարվեց կուսակցության հիմնական նպատակներից մեկը» (էջ 93): Ռ. Կարապետյանը մեղադրում է Աբդել Նասերին` 1960-ականների կեսերին արաբ-իսրայելական լարվածության աճը հրահրելու եւ նախապատերազմական իրավիճակ ստեղծելու համար: Պատերազմը, հայտնի դարձած իբրեւ «Վեցօրյա պատերազմ», «պայթեց [Աբդել] Նասերի ինքնավստահության հետեւանքով սխալ հաշվարկված քայլերի պատճառով» (էջ 106): Պատերազմի ու Սիրիայի վրա նրա թողած հետեւանքներին է անդրադարձ լինում չորրորդ բաժնում: Հեղինակն իրավացի է արձանագրելով, թե 1967թ. պատերազմը «լրջագույն հոգեբանական հարված հասցրեց արաբական աշխարհին, որը կարողացավ իր ինքնավստահությունը մասնակի վերականգնել միայն 1973թ. պատերազմից հետո» (էջ 107, շղագրումը հեղինակինն է- Գ. Յ.): Պատերազմի արդյունքներից էին արաբական աշխարհում հակաամերիկյան տրամադրությունների աճը (քանի որ «ԱՄՆ-ը դարձավ Իսրայելի գոյության եւ անվտանգության հիմնական «հովանավորը», էջ 113), ԽՍՀՄ-ի ազդեցության մեծացումն ու Իսրայելի` տարածաշրջանում լուրջ ուժի վերածումը: Հույժ կարեւոր է հեղինակի անդրադարձը Խարթումում արաբական երկրների արտգործնախարարների 1967թ. օգոստոսի 26-ի խորհրդակցության ավարտին երեք «ոչ»երի վրա հիմնված բանաձեւին` ո՛չ Իսրայելի ճանաչմանը, ո՛չ նրա հետ բանակցություններին եւ ո՛չ նրա հետ խաղաղության: Հեղինակը գրում է նաեւ ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդի թիվ 242 բանաձեւի մասին, որ Իսրայելից պահանջում էր դուրս գալ գրաված տարածքներից, եւ որն մինչեւ այսօր սոսկական թղթի արժեք ունի միայն:

Մենագրության երրորդ գլուխը վերնագրված է «Սիրիայի քաղաքականությունը արաբ-իսրայելական հակամարտության խորացման պայմաններում (1967-1978թթ.)» (էջ 114-191) եւ բաղկացած է ութ բաժնից: Հեղինակը հաստատում է, թե ընդհանուր առմամբ, սիրիա-ամերիկյան ուղղակի միջպետական շփումները գրեթե բացակայում էին» 1967-1970թթ.-ին (էջ 117): Ավելին, ամեն կերպ օժանդակելով Իսրայելին, «Վաշինգտոնը ավելի շատ հարվածի տակ էր դնում իր իսկ սեփական շահերը արաբական աշխարհում» (էջ 118. մեր համոզումով` ամերիկյան այս սխալ քաղաքականությունն առ այսօր շարունակվում է- Գ. Յ.): Հատուկ բաժին նվիրված է ՊԱԿ-ի հետ Դամասկոսի հարաբերություններին, որոնք հատկանշվել են մեծ վայրիվերումներով, երբեմն նույնիսկ ռազմական առճակատումներով: Նշելով, թե «Սիրիան երբեք չի ցանկացել պատերազմ Իսրայելի հետ», հեղինակն անմիջապես ավելացնում է, որ արաբ-իսրայելական հակամարտության կրակը «անմար» պահելը բխել է Սիրիայի արտաքին եւ ներքին քաղաքական նկատառումներից (էջ 126): Սակայն, հենց ՊԱԿ-ին պաշտպանելու համար, 1970թ. սեպտեմբերին քիչ էր մնում պատերազմ ծագեր Սիրիայի եւ Հորդանանի միջեւ, երբ վերջինիս թագավոր Հուսեյնը դաժան հաշվեհարդար տեսավ երկրում տեղակայված պաղեստինցի զինյալների հետ: Այս մասին ավելի մանրամասն է գրվել հաջորդ բաժնում: Հորդանանում պաղեստինյան զինյալ ներկայության ավարտը նշանավորեց նույն ներկայության հույժ մեծացումն ու դրան ուղեկցած ներքին լարվածության սրացումը Լիբանանում, ինչպես եւ Սիրիայում Հաֆեզ էլ-Ասադի գլխավորած պետական հեղաշրջումը (այսպես կոչված «Ուղղիչ շարժումը»): Հեղինակը «անհիմն» է համարում պնդումները, թե Սիրիայի` Հորդանան ներխուժման ծրագրի ետին Մոսկվան է գտնվել (էջ 130): Հաջորդ էջերում վերլուծվում են Սիրիայի նոր ղեկավարի ներքին եւ արտաքին քաղաքականության որոշ գծերը. հեղինակը նրա «ամենակարեւոր ձեռքբերումը» համարում է «իր կառավարման ընթացքում կայունության ապահովումը», նաեւ` արաբական աշխարհում Սիրիայի աննախադեպ հեղինակության նվաճումն ու առանցքային դերակատարության ստանձնումը արաբ-իսրայելական հակամարտության մեջ (էջ 133): Հեղինակը մեջբերում է Իսրայելի հետ խաղաղության դիմաց էլ-Ասադյան պայմանները` ո՛չ միայն Գոլանի բարձրունքների վերադարձը Սիրիային, այլեւ պաղեստինցի ժողովրդի արդար իրավունքների ապահովումը, առաջին հերթին` պաղեստինյան պետության ստեղծումը, արեւելյան Երուսաղեմում արաբական գերիշխանության վերականգնումը եւ պաղեստինցի գաղթականների տունդարձը, նաեւ` Լիբանանի հարավում Իսրայելի գրաված տարածքներից նահանջը (մենագրության 252-253-րդ էջերում տե՛ս Հաֆեզ էլ-Ասադի հարցազրույցը «ալ-Ուասաթ» օրաթերթին), պահանջներ, որոնցից Իսրայելի իրարահաջորդ իշխանությունները երբեմն ցանկություն են հայտնում բավարարելու միայն առաջինը, այն էլ` սիրիական գերիշխանության էական սահմանափակումների պայմանով: Հեղինակն ընդգծում է, որ էլ-Ասադը հավատացած էր, թե կարելի է Իսրայելի դեմ պայքարում հաջողության հասնել ռազմական ուժի գերակայության շնորհիվ (էջ 137), ինչին եւ նա դիմեց Եգիպտոսի հետ. հետեւանքն եղավ արաբական նախաձեռնությամբ սկսած 1973թ. «Հոկտեմբերյան» պատերազմը, որին նվիրված է երրորդ գլխի հաջորդ բաժինը: Ըստ հեղինակի` Եգիպտոսն ու Սիրիան «փաստորեն ռազմական տեսանկյունից տանուլ տվեցին պատերազմը» (էջ 144), ընդ որում` «Սիրիան ավելի մեծ կորուստներ կրեց, քան Եգիպտոսը»` կորցնելով հավելյալ 600 քառ. կմ նոր տարածքներ (էջ 142): Այդուհանդերձ, արաբները շահեցին հոգեբանական տեսանկյունից, քանի որ վերականգնեցին ինքնավստահությունը, ինչպես նաեւ հօդս ցնդեցրին «Իսրայելի ռազմական անպարտելիության վարկածը» (էջ 143. դա դրսեւորվեց նաեւ 2006թ. ամռանը Հեզբոլլահի դեմ պատերազմում- Գ. Յ.): Սիրիայի համար, պատերազմն ունեցավ նաեւ մեկ ուրիշ դրական հետեւանք` աճեց նրա հեղինակությունը արաբական աշխարհում, ինչի հետ պարտավոր էր հաշվի նստել նույնիսկ ԱՄՆ-ը: Վերջինիս պետքարտուղար Հենրի Քիսենջերի «քայլ առ քայլ» քաղաքականությանն է նվիրված հաջորդ բաժինը: ԱՄՆ-ն, ինչպես նաեւ Իսրայելը, հետապնդեցին ոչ թե համաարաբական, այլ` Իսրայելի սահմանակից յուրաքանչյուր արաբական երկրի եւ պաղեստինցիների հետ խաղաղության անջատ համաձայնագիր կնքելու քաղաքական ռազմավարությունը, որը հետագայում հաջողություն ունեցավ Եգիպտոսի ու Հորդանանի հետ միայն, պաղեստինցիների հետ` միայն կիսատ-պռատ հաջողվեց, իսկ լիբանանյան ու հատկապես սիրիական ուղղություններում ձախողության մատնվեց: Հեղինակը նշում է քիսինջերյան քաղաքականության երեք հիմնական բացթողումները, որոնցից է նաեւ Սիրիայի գործոնի թերագնահատումը համապարփակ խաղաղության հասնելու գործընթացում (էջ 157) եւ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմում: Վերջինին էլ նվիրված է նույն գլխի հաջորդ բաժինը: Մեր համոզումով, լիբանանյան «ճահճի» գերհույժ բարդ ծալքերը հեղինակը հաջողել է հաղթահարել, իհարկե, կենտրոնանալով սիրիական դերակատարության վրա: Նա հատուկ շեշտում է եւ «անհերքելի փաստ» է հայտարարում այն, որ Լիբանանում սիրիական միջամտությունը կատարվեց ոչ թե «պաղեստինցիներին կամ էլ քրիստոնյաներին օգնելու, այլ Լիբանանը որպես քաղաքական միավոր փրկելու համար» (էջ 168): Վերջին բաժինը հատկացվել է եգիպտա-իսրայելական Քեմփ-Դեւիդի համաձայնագրի նկատմամբ Սիրիայի հույժ բացասական դիրքորոշումին: Հեղինակը շատ բարձր է գնահատում համաձայնագրի դեմ արաբական ընդարձակ համախմբում («Դիմակայության եւ հակազդման ճակատը») ստեղծելու գործում էլ-Ասադի առանցքային դերակատարությունը, հատուկ ընդգծելով, ԽՍՀՄ-ի նկատմամբ պարզորոշ թեքումով հանդերձ, գերտերությունների միջեւ հավասարակշռությունը պահպանելու եւ ստեղծված, անհուսալի թվացող իրավիճակներից «առավելագույն օգուտ կորզելու նրա հմտությունն ու վարպետությունը» (էջ 179): Հեղինակը փաստորեն համակարծիք է Սիրիայի նախագահի` եգիպտա-իսրայելական անջատ համաձայնագրին տված գնահատականին: Այս առնչությամբ, Ռ. Կարապետյանը հարց է տալիս. «Կարելի՞ է արդյոք հաջողություն համարել մի համաձայնություն, որը փակուղի տարավ մերձավորարեւելյան համապարփակ կարգավորումը, նոր բաժանումներ ստեղծեց տարածաշրջանում եւ է՛լ ավելի ամրապնդեց իսրայելական ծայրահեղական ուժերը» (էջ 188-189), եւ որը «խաղաղության փոխարեն ապակայունացում բերեց տարածաշրջանին» (էջ 189. նույն միտքը` նաեւ էջ 191-ում): Լիովին համաձայն ենք բաժնի (եւ գլխի) ավարտին հեղինակի եզրակացություններին, թե պայքարից Եգիպտոսի դուրս գալուց հետո, «Սիրիային վերապահվեց Իսրայելի հետ եթե ոչ պատերազմելու, ապա կայուն եւ վերջնական խաղաղություն հաստատելու մենաշնորհը», այնուհետ արաբ-իսրայելական լայնածավալ պատերազմի բացառումը, քանի որ «առանց Եգիպտոսի, այլեւս անհնար էր Իսրայելի դեմ պատերազմում ռազմական հաջողության հասնել» (էջ 190):

Չորրորդ գլուխը վերնագրված է «Քեմփ-Դեւիդը ծանր ժառանգություն` արաբ-իսրայելական հակամարտության կարգավորման ճանապարհին (1978-1991թթ.)» (էջ 192-238) եւ բաղկացած է չորս բաժնից, որոնցում քանարկվում են Սիրիայի մերձավորարեւելյան քաղաքականության հիմնախնդիրները Քեմփ-Դեւիդից հետո, 1982թ. Իսրայելի ներխուժումը Լիբանան, Թաիֆի համաձայնությունը եւ Pax Syriana-ի հաստատումը Լիբանանում եւ ԱՄՆ-Սիրիա հարաբերություններում ահաբեկչության, թմրադեղերի առեւտրի ու մարդու իրավունքների հիմնահարցերը: Հեղինակի կարծիքով, իսրայելյան ներխուժման հետեւանքով Լիբանանում ամերիկամետ, Իսրայելի հետ համաձայնության միտված (եւ 1983թ. մայիսի 17-ին դա իսկապես ստորագրած) վարչակարգի հաստատումը «ավելի լուրջ քաղաքական եւ ռազմական վտանգ էր պարունակում Սիրիայի համար, քան Քեմփ-Դեւիդի գործարքը» (էջ 213), դրա համար էլ Սիրիան փորձեց ամեն կերպ արգելակել վերոնշյալ համաձայնագրի կնքումը, իսկ կնքումից հետո աշխատեց ու հաջողեց տապալել դրա գործնականացումը: Հեղինակը ճիշտ է ախտորոշում, թե Լիբանանում ամերիկյան քաղաքականության անհաջողության ու անարդյունավետության հիմնական պատճառը այդ երկրում «Սիրիայի դերի անտեսումն ու թերագնահատումն» էր (էջ 219): Մերձավոր Արեւելքում խաղաղության գործընթացից Սիրիային մեկուսացնելու ԱՄՆ-ի մոտեցումը «է՛լ ավելի հեշտացրեց Ասադի խնդիրը` որեւէ զիջում չկատարել Լիբանանի հարցում» (նույն էջում): Մայիսի 17-ի համաձայնագրի կնքումով թուլացած նախագահ Ամին Ժեմայելը երբ հեռացավ իշխանությունից` սահմանադրական ժամկետի ավարտին, Լիբանանը հայտնվեց իշխանական վակուումի մեջ, որից Սիրիան լավագույնս օգտվեց ո՛չ միայն վերջնականապես թաղելով լիբանան-իսրայելական համաձայնագիրը, այլեւ Սաուդյան Արաբիայի Թաեֆ քաղաքում 1989թ. հոկտեմբերին կնքված ներլիբանանյան համաձայնությամբ (որը մեկ տարի հետո վերջ էր դնելու երկարամյա քաղաքացիական պատերազմին, ինչը հեղինակը համարում է համաձայնագրի «պատմական նշանակությունը», էջ 230), Լիբանանում դարձավ ամենահզոր արտաքին գործոնը, օրինականություն հաղորդեց Լիբանանում գտնվող իր «խաղաղապահ» զորքերին ու «իրավական տեսանկյունից հնարավոր դարձրեց Pax Syriana-ի հաստատումը Լիբանանում» (էջ 229): ԱՄՆ-ն ստիպված էր ո՛չ միայն ճանաչել Լիբանանում Սիրիայի հատուկ շահերի առկայությունը, այլեւ համագործակցել Սիրիայի հետ` Թաեֆի համաձայնության հասնելու համար: Գլխի վերջին բաժնում Ռ. Կարապետյանը կատարում է ուշագրավ դիտարկումներ, որոնց անհնար է չհամաձայնել: Այսպես, նա գրում է, թե «այսօր, «ժողովրդավարության» հաստատման ու «մարդու իրավունքների» պաշտպանության դրոշի տակ Վաշինգտոնը հետապնդում է իր սեփական աշխարհաքաղաքական շահերը» (էջ 236. ԱՄՆ-ի իշխանությունները փորձում են թաքցնել այս իրողությունը, որ երեխային իսկ հայտնի է նույնիսկ մոր արգանդում- Գ. Յ.): Միանգամայն ճիշտ է նաեւ հեղինակի այն տեսակետը, որ արաբական երկրներում իսկական ժողովրդավարության հաստատման դեպքում, դրանք «կվերածվեն իսլամական պետությունների` Իրանի օրինակով» (էջ 237. որպես օրինակ նշենք Համասի հաղթանակը Գազայի ժողովրդավարական հիմքով ընտրություններում, մի փաստ, որի հետ ԱՄՆ-ն չի ուզում հաշտվել…- Գ. Յ.):

Հինգերորդ գլխի վերնագիրն է «Սիրիան խաղաղության գործընթացի ակտիվ մասնակից (1991-2000թթ.)» (էջ 239-285) եւ բաղկացած է հինգ բաժնից, որոնցում քննարկվում են Սիրիայի մասնակցությունը Ծոցի երկրորդ (իրաքյան գրավումից Քուվեյթի ազատագրության) պատերազմին, Մադրիդի խաղաղության համաժողովին ու Սիրիայի եւ Իսրայելի միջեւ խաղաղություն հաստատելու փորձերին: Հեղինակը հարմար է գտել գլխի վերջին բաժնով անդրադառնալու Հաֆեզ էլ-Ասադի մահվամբ նրա դարաշրջանի ավարտին եւ 21-րդ դարի սկզբում Սիրիայի դիմագրաված ներքին ու արտաքին նոր մարտահրավերներին, որոնք թեեւ ըստ էության չեն մտնում մենագրության ժամանակային շրջանակում, այդուհանդերձ, ընթերցողին թույլ են տալիս պատկերացում կազմել հորից որդուն` Բաշշարին անցման փուլի մարտահրավերների մասին: Նշելով, թե «Ասադը համաձայնվեց միանալ [հակասադդամյան] դաշինքին միայն այն պայմանով, որ Իսրայելը չմասնակցի պատերազմին» (էջ 242), հեղինակը իրավացի է հայտնելով, թե Եգիպտոսի ու Սաուդյան Արաբիայի կողքին մասնակցությունն այդ դաշինքին` «վերջ դրեց Սիրիայի մեկուսացմանը արաբական աշխարհում եւ միջազգային ասպարեզում», ինչպես նաեւ իրականացնել «15 տարիների ընթացքում հետապնդած իր նպատակը` կառավարել Լիբանանը» (էջ 243): Սիրիան օգտվեց նաեւ ֆինանսապես` նավթով հարուստ արաբական երկրներից ստացած «նվերներով»: Հեղինակը կարողացել է ընթերցողին ներկայացնել Մադրիդում 1989թ. սկսած խաղաղության գործընթացի նուրբ եւ շատ բարդ ծալքերը, մակընթացություններն ու տեղատվությունները, մասնավորաբար իսրայելական իրարահաջորդ կառավարությունների խուսանավումները, եւ այդ բոլորի մեջ` Սիրիայի աներեր դիրքորոշումը` ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձեւերի վրա խարսխված «խաղաղություն հողի դիմաց» կարգախոսի հիման վրա: Մեր կարծիքով, հեղինակը պարտավոր էր իր տեսակետը արտահայտել, թե արդյո՞ք Իսրայելում ներքին պայմանավորվածություն չի եղել «աղավնիների» եւ «բազեների» միջեւ` խաղաղության գործընթացը տապալելու համար իշխանության բերելով կոշտ գծի կողմնակից Նաթանյահուին (դա կրկնվեց նաեւ մեկ տարի առաջ` դարձյալ ժամանակ շահելու իսրայելական խորամանկությամբ` քողածածկված Իսրայելում «ժողովրդավարական» ընտրությունների արդյունքներով…- Գ. Յ.): 275-րդ էջում հանդիպում ենք մենագրության հայկական միակ ուղղակի առնչության, երբ հեղինակը գրում է, թե Թուրքիայի հետ Սիրիայի հարաբերությունների էական բարելավումը բացասաբար ազդեց ՀՀ-ի հետ կապերի վրա, ինչը դրսեւորվեց Հայոց ցեղասպանության սիրիահայերի նշման պետական սահմանափակումներով, այդ մասին հրատարակված գրքերի տպագրության ու ներմուծման, մինչեւ իսկ տպագրվածների վրա արգելանքի հաստատումով, դիվանագիտական հարաբերությունների մակարդակը գործերի հավատարմատարի աստիճանի իջեցնելով եւ այլն (ցավոք, այս սահմանափակումները շարունակվում են առ այսօր, նույնիսկ ավելի են ընդլայնվել` Թուրքիայի հետ հարաբերությունների է՛լ ավելի ջերմացման զուգընթաց- Գ. Յ.): Հեղինակի համոզմամբ, խաղաղության գործընթացն ավարտվեց անարդյունք, «քանի որ Վաշինգտոնը անտեսել էր Դամասկոսի դերը եւ թերագնահատել Սիրիայի կարողությունները տարածաշրջանում» (էջ 276): Գրքի վերջին բաժնում հեղինակը համագումարի է բերում Հաֆեզ էլ-Ասադի շուրջ 30-ամյա իշխանության արդյունքները` Սիրիայի վերածումը «տարածաշրջանային կարեւոր ուժի», «բնակչության լայն զանգվածների տրամադրություններին» համապատասխանող արտաքին, այդ թվում` խաղաղության հաստատման վերաբերյալ` հետեւողականությամբ ու շարունակականությամբ հատկանշվող քաղաքականության վարումը` խուսանավելու «բացառիկ կարողություններով» հանդերձ (էջ 278): Հեղինակը ընդգծում է, որ Բաշշարը շատ հարցերում, մասնավորապես խաղաղության գործընթացում շարունակում է հոր սկզբունքային քաղաքականությունը: Կարապետյանը համոզված է, որ «մինչեւ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը Սիրիայի հանդեպ չենթարկվի փոփոխության, խաղաղության հաստատումը Իսրայելի եւ Սիրիայի միջեւ չի կարող իրականանալ» (էջ 284): Նա միանգամայն ճիշտ է՝ հաստատելով, թե «առանց Սիրիայի, անհնար է նաեւ կայունացնել իրավիճակը Լիբանանում եւ Պաղեստինում» (էջ 285. 2003-ից հետո դրանց պետք է ավելացնել Իրաքը, որի անապատների ամենակուլ ավազներում եւս խրվել է ամերիկյան վարչակազմի ձախող քաղաքականությունը), ինչպես նաեւ անհնար է վերջ դնել արաբ-իսրայելական հակամարտությանը` Դամասկոսը խաղաղության գործընթացից մեկուսացնելով» (էջ 285):

«Վերջաբանում» (էջ 286-289) Ռ. Կարապետյանը ի մի է բերել մենագրության հիմնական եզրահանգումները, որոնցից ամենաէականն է. «Միմիայն սիրիա-իսրայելական խաղաղության համաձայնագրի ստորագրմամբ … հնարավոր կլինի հասնել Պաղեստինի հիմնախնդրի արդար կարգավորմանն ու Մերձավոր Արեւելքում տեւական խաղաղության հաստատմանը, այլ ոչ թե հակառակը` իսրայելա-պաղեստինյան համաձայնության արդյունքում Պաղեստինի «պետության» ստեղծումով` այլընտրանք չթողնել Սիրիային եւ պարտադրել նրան համաձայնության գալ Իսրայելի հետ` վերջինիս հարմար պայմաններով» (էջ 289. նույն միտքը` «Ներածությունում», էջ 11):

***

Ռուբեն Կարապետյանը, ընդհանուր վերցրած, հաջողել է ընթերցողին ներկայացնել Մերձավոր Արեւելքի հիմնական հակամարտության սիրիական երեսակի ամբողջական պատկերը, ինչը շատ բարդ, աշխատատար, եւ խոստովանենք՝ ամեն արաբագետ պատմաբան-քաղաքագետի կարողության գործ չէ: Պարզապես հիացնում են հեղինակի` աղբյուրների առատության մեջ ընտրություն կատարելու հմտությունը, ինքնուրույն եւ խորապես հիմնավորված տեսակետներ հայտնելու համարձակությունը, վերլուծելու գերազանց ունակությունը եւ նման` լուրջ գիտնականին հարիր ուրիշ հատկանիշներ: Սակայն այս բարդագույն խնդիրը հաջողությամբ լուծած հեղինակը, չես գիտեր ինչո՞ւ, գրեթե հակառակ հատկանիշներով է հանդես գալիս մենագրության մուտքագրման ու շարադրման, հատկապես լեզվական կողմերի հանդեպ ցուցաբերած անփութությամբ: Գրքում հանդիպող սխալներն ու թերիները ամփոփեք հետեւյալ կետերում.

Լեզվական սխալներ.-

Ռուբեն Կարապետյանն ու գրքի խմբագիր Նիկոլայ Հովհաննիսյանը, կենտրոնանալով գրքի զուտ գիտական, հատկապես վերլուծական կողմին վրա, գրեթե հիմնովին անուշադրության են մատնել աշխատության լեզվական կողմը, որը, ցավոք սրտի, խոցելի է բազմաթիվ տեսակետներից:

Սկսենք հայերենից: Զարմանալի է, թե ինչպես է ամբողջ գրքում բացակայում տողադարձը: Բայց չէ՞ որ տողադարձն էլ մաս է կազմում լեզվական կանոններին: Եթե նույնիսկ անհնար էր ձեռք բերել հայերենի համակարգչային շարվածքի տողադարձի ծրագիր, կարելի էր ընդամենը 2-3 ժամ տրամադրելով տող առ տող կատարել այդ աշխատանքը: Դրանով ոչ միայն ավելի ներկայանալի կլիներ շարվածքի տեսքը, այլեւ էջեր, հետեւաբար` թուղթ կխնայվեր:

Անթիվ-անհամար են շարադրական սխալները, եզակի-հոգնակիի անհամապատասխանությունները, գլխագրումների եւ մուտքագրման սխալները: Աշխատության լեզվամտածողությունը ռուսերեն է, ակնհայտորեն: Ռուսաբանությունները պարզապես վխտում են: Նշենք դրանցից մի քանիսը միայն. «սիրիական զինվոր», «սիրիական գյուղացի» (էջ 77), «իսրայելական ռազմագերի» (էջ 148), «ամերիկյան նախագահ» (էջ 188) (ճիշտն են` «սիրիացի», «իսրայելացի», «ամերիկացի» եւ այլն), «հայտարարությունները այն մասին» (էջ 130. «այն մասին»-ը ավելորդ է), «ՄԱԿ-ի 242 բանաձեւ» (էջ 188. ճիշտն է` «242-րդ բանաձեւ» կամ «թիվ 242 բանաձեւ»): «Սա», «դա», «նա» եւ նման բառերի փոխարեն շարադրանքն «այնախեղդ» է եղել, ինչպես պիտի ասեր արժանահիշատակ ակադ. Լեւոն Հախվերդյանը: Չարաշահվել է նաեւ «կողմից» լեզվական մոլախոտը. իմաստային տարբերություն կա՞ արդյոք, օրինակ, «Խալեդ ալ-Ազմի կողմից կազմված» (էջ 73) եւ «Խալեդ ալ-Ազմի կազմած», «Իսրայելի կողմից գրաված» (էջ 163) եւ «Իսրայելի գրաված», «Ջումբլադի կողմից գլխավորված» (էջ 170) եւ «Ջումբլադի գլխավորած», «բավարարվում էին Մոսկվայի կողմից» (էջ 221) եւ «բավարարում էր Մոսկվան» եւն. արտահայտությունների միջեւ: Առաջարկում ենք շատ զգույշ վերաբերվել հայոց լեզուն խեղդող «ցանկացած» (ռուսերենի «լյուբոյ»-ը), «այն», «կողմից» ու նման բառեր գործածելիս, ավելի ճիշտ կլիներ այդ բառերը գցել լեզվի աղբանոցը… Ի դեպ, ռուսական լեզվամտածողությունը հայաստանյան արեւելագիտության աքիլլեսյան գարշապարն է, ուստի ՀՀ ԳԱԱ արեւելագիտության ինստիտուտի ղեկավարությանը առաջարկում ենք անաղարտ հայերենի դասընթացքներ անցկացնել ինստիտուտի աշխատակիցների համար, նաեւ` հայերենով արեւելագիտական բոլոր մենագրություններն ու գիտական հոդվածները պարտադիր հանձնել լեզվական լուրջ խմբագրման: Հայոց լեզուն արժանի է նման հարգանքի, այն էլ` իր իսկ հայրենիքում… Չմոռանանք` հայոց լեզվի անաղարտությունը օրենսդրական պարտավորություն է, իսկ օրենքները բոլորս էլ պարտավոր ենք հարգել ու կիրառել, նամանավանդ` ՀՀ պաշտոնական ներկայացուցիչները երկրի ներսում եւ արտասահմանում:

Չափազանց շատ են միօրինականացման թերիները: Օրինակ, «Եհուդ», այլ տեղ` «Յեհուդ», «Շարաա», «Շառաա», «ալ-Շառաա»…

Վրիպակներ են հանդիպում նաեւ հղման արաբերեն աղբյուրներում, ինչպես 334-րդ էջում 70-րդ հղման մեջ Խալեդ էլ-Ազմի, հաջորդ էջի 78-րդ եւ 80-րդ հղումներում Միշել Աֆլակի եւ Քերիմ Բագրատունու անուններում տեղ գտած տառասխալները, արաբերենի «ալ-» նախածանցի բացակայությունը որոշ անձնանուններում եւ տեղանուններում («[ալ-] Իխվան ալ-մուսլիմուն» [եւ ոչ թե «ալ-Մուսլիմին»] (էջ 195), Ուալիդ [ալ-]Մուալլեմ` էջ 336, [ալ-] Կահիրա` էջ 335-336) եւ այլն: Անգլերեն եւ ռուսերեն աղբյուրներում կան բազմաթիվ անհարթություններ, մուտքագրման եւ ուղղագրական սխալներ (օրինակ` Կարտեր ազգանունը անգլերենում գրվում է ոչ թե Karter [էջ 340, 187-րդ հղում], այլ` Carter), միօրինականացման թերիներ, գիտական ընդունված չափորոշիչներից մի շարք խախտումներ եւ այլն: «Սովետական Հայաստան» պարբերականի անվան կողքին հարկավոր էր նշել «օրաթերթ»` չշփոթելու համար նույնանուն ամսագրի հետ, իսկ «Եդիոթ Ահարոնոթ»-ի կողքին` փակագծերում պետք էր գրել «եբրայերեն» (երկուսն էլ` էջ 351): Հանդիպում են արաբերենից թարգմանության վրիպումներ. օրինակ` «Ջաբհաթ ալ-սումուդ ուալ-թասադդի»-ն թարգմանվել է «Կայունության եւ Հակազդեցության Ճակատ» (էջ 186, 187, 189), մինչդեռ ճիշտ պիտի լիներ թարգմանել` «Դիմակայության եւ հակազդման ճակատ»:

Թվականների սխալներ.-

Շատ զարմանալի է, որ դիվանագետ հեղինակը սխալվում է որոշ թվականներում, որոնք հանրահայտ են բոլորին, քանի որ ժամանակակիցն ենք այդ` միջազգային մեծ տարողություն եւ հետեւանքներ ունեցած իրադարձությունների: Այսպես, իրանական իսլամական հեղափոխության թվական է նշվել 1978-ը (էջ 118), մինչդեռ հանրահայտ փաստ է, որ նա հաղթանակեց հաջորդ տարվա փետրվարի առաջին կեսին: Գորբաչովի համար գրվել է, թե նա կուսակցության ղեկավար է դարձել 1984թ.-ին, մինչդեռ հիշյալը ԽՄԿԿ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղար ընտրվեց 1985թ. մարտի 5-ին կայացած ԽՄԿԿ Կենտկոմի պլենումի ընթացքին: Հեղինակը «ցեղասպանություն» եզրի մուտքի տարեթիվ է նշում 1944-ը (էջ 234), մինչդեռ դա շրջանառության մեջ դրվեց այս հրեշավոր հանցագործության վերաբերյալ 1948-ին հրապարակված միջազգային կոնվենցիայով: 277-րդ էջում շարադրանքն այնպիսին է, որ ընթերցողի մոտ կարող է շփոթ առաջացնել, թե 1982 թվականին Իսրայելի` Լիբանան ներխուժման օրերին ԽՍՀՄ ղեկավարը Յուրի Անդրոպովն է եղել (ի դեպ, նրա առաջին անունը նշվել է «Ա.» հապավումով` փոխան «Յուրի» լրիվ անվան): Կան նաեւ ուրիշ սխալներ:

Հատուկ անունների սխալներ.- Ցավոք, սրանք եւս շատ են, մինչդեռ կարելի էր բծախնդիր ընթերցման ու խմբագրման դեպքում նվազագույնի հասցնել: Թվարկենք դրանցից մի քանիսը: Համաշխարհային, այդ թվում` հայկական գրականության մեջ, չես գիտեր ինչո՞ւ, շատ հաճախ անտեսվում է արաբերեն անունների «Աբդել» բաղադրիչը, որը անվան անբաժանելի մասն է: Այս երեւույթին տուրք է տվել նաեւ հեղինակը` համարյա բոլոր հիշատակումներում Գամալ Աբդել Նասերի ազգանունը ներկայացնելով «Նասեր» ձեւով, փոխան ճիշտ «Աբդել Նասերի»: Ի գիտություն հայտնենք, որ «Աբդել»ին հաջորդող բառը Աստուծո բնորոշ անուն է: Օրինակ` «Համիդ»ը նշանակում է «ողորմած», ուստի երբ գրում են «համիդյան կոտորածներ», դուրս է գալիս, որ ողորմածն Աստված այնքան անգութ է, որ կոտորածներ է սարքում… Արաբ պատմաբան Մոհամմեդ Քուրդ Ալիի ազգանունը 12-րդ էջում ճիշտ ներկայացվելուց հետո 17-րդ էջում վերածվել է «Քուրդ»-ի: Իսրայելի` Նեգեւի անապատում գտնվող ատոմային ռեակտորի վայրի Դիմոնայի անունը տպվել է «Դիվոնա» (էջ 106): Ահմեդ Ջիբրիլի ղեկավարած «Պաղեստինի ազատագրության ժողովրդական ճակատ ընդհանուր հրամանատարություն» կազմակերպության անունը ներկայացվել է «Պաղեստինի Ազատագրութեան Դեմոկրատական Ճակատ — Գլխավոր հրամանատարություն» սխալ տեսքով (էջ 126): Նույնպիսի սխալ է Աբու Նիդալի ղեկավարած «Ֆաթհ — Հեղափոխական խորհուրդ» կազմակերպության անվան մեջ «խորհուրդը» «հրամանատարություն» բառով փոխարինելը (էջ 232): «Ղովմի» անունով ծանոթ «Սիրիական ազգայնական-սոցիալական կուսակցության» անունը մեկ դարձել է «Ժողովրդական կուսակցություն» (էջ 76), մեկ ուրիշ անգամ նշվել «Ազգային-սոցիալիստական կուսակցություն» տեսքով (էջ 166): Ծագումով լիբանանցի ամերիկացի բանագնաց «Ֆիլիպ Հաբիբ»-ի ազգանունը տպվել է «Հաբիբի» ձեւով (էջ 199, 201, 209): Հայերեն գրականության մեջ Երիքով անունով հայտնի քաղաքի անունը դարձել է «Ջերիկոն» (էջ 259) եւ այլն:

Տիտղոսների սխալներ.-

Սիրիայի կոմկուսի ղեկավար Խալեդ Բեկդաշի (տպվել է «Բակդաշ», մեկ այլ տեղ` «Բաղդաշ» ձեւով) համար ասվում է, թե նա «դարձավ խորհրդարանի տեղակալ» (էջ 72). հայտնապես կորել է «նախագահի» բառը վերջին երկու բառերի միջեւ. Խրուշչովի տիտղոսը «ԽՄԿԿ-ի Կենտկոմի գլխավոր քարտուղար» է եւ ոչ թե «ԽՍՀՄ կոմունիստական կուսակցության գլխավոր քարտուղար» (էջ 73). ամերիկյան ազդեցությամբ` հայկական միջավայրում (այդ թվում` «Ազգում») համաճարակի է վերածվել խորհրդարանների նախագահներին «խոսնակ» բառով բնորոշելը, ինչին տուրք է տվել նաեւ հեղինակը սիրիական խորհրդարանի նախագահ Մահմուդ ալ-Զուուբիի (եւ ոչ թե «Զուբի»-ի) մասին գրելիս (էջ 204). 1989 թվականի համար Աբդել Հալիմ Խադդամի տիտղոս է նշվում «փոխվարչապետ»-ը (էջ 240` 2 տեղում), մինչդեռ նա վաղուց Սիրիայի Հանրապետության փոխնախագահներից էր, որ համակարգում էր Սիրիայի արտաքին, այդ թվում` լիբանանյան քաղաքականությունը: Նմանօրինակ կոպիտ սխալ է Լիբանանի վարչապետ Ռաֆիք Հարիրիին հեղինակի «շնորհած» «Լիբանանի նախագահ» տիտղոսը (էջ 280, ծնթ. թիվ 596. Հարիրին ուզենար էլ չէր կարող Լիբանանի նախագահ դառնալ, քանի որ այդ պաշտոնը ավանդույթով ու սահմանադրությամբ վերապահված է միայն մարոնի համայնքի անդամին, մինչդեռ Հարիրին սուննի էր): 247-րդ էջում Բենիամին Նաթանյահուի ազգանունը դարձել է «Բեգին»` շփոթվելով նույն` Իսրայելի վարչապետի պաշտոնն զբաղեցրած մեկ ուրիշ «բազեի»` Մենահիմ Բեգինի անվան հետ:

Տեղեկությունների սխալներ.-

Սրանք եւս քիչ չեն, մինչդեռ անոց ճշգրտությանը կասկածելու դեպքում կարելի էր ստուգել: Հեղինակը մի քանի անգամ շփոթել է «հայրենիք» եւ «պետություն» հասկացությունները, մինչդեռ դրանք էապես տարբեր հասկացություններ են: Օրինակ, միջազգային փաստաթղթերում խոսվում է պաղեստինյան պետություն եւ ոչ թե «պաղեստինյան հայրենիք» (էջ 174, 177, 186) ստեղծելու մասին: Էջ 165-ի թիվ 357 ծանոթագրության մեջ միանգամից տեղ է գտել երեք սխալ. «Քաթայիբ» կուսակցության կարգախոս է ներկայացվում «Աստված, Ընտանիք, Պետություն»-ը, մինչդեռ ճիշտը (նաեւ` ճիշտ հաջորդականությունը) «Աստված, հայրենիք, ընտանիք»-ն է: Նույն ծանոթագրության մեջ` Քամիլ Շամունի ղեկավարած կուսակցության մարտական թեւի անունը ներկայացվել է «Առյուծներ», մինչդեռ պետք է լիներ «Վագրեր» («Նումուր ալ-ահրար»): 212-րդ էջում եւս տեղ են գտել երեք սխալներ. նախ` Բեշիր Ժեմայելի համար գործածվել է «մահափորձ» բառը, մինչդեռ պետք էր գրել «սպանություն» (ամեն մահափորձ չէ, որ ավարտվում է սպանությամբ), նույն անձը նույն էջի 479-րդ ծանոթագրության մեջ ներկայացվել է իբրեւ «Լիբանանի նախագահ», մինչդեռ նա չհասցրեց նախագահական երդումը տալ ու բազմել աթոռին, հետեւաբար պետք էր գրել «Լիբանանի ընտրված նախագահ»: Նույնի համար գրված է, թե նա «1980թ. ոչնչացրեց Քամիլ Շամունի Ազգային լիբերալ կուսակցությունը», մինչդեռ խոսքը վերաբերում է ոչ թե հիշյալ կուսակցության, այլ` նրա մարտական կառույցին` «Վագրերին» (կուսակցությունը շարունակեց ու շարունակում է գործել…): 1958-1961թթ. Եգիպտոս-Սիրիա միասնական պետությանը ակնարկելով, հեղինակը հայտնում է, թե դա «արաբական երկրների նորագույն պատմության ընթացքում միավորման առաջին եւ վերջին փորձն» է եղել (էջ 89). սա հիմնովին սխալ հաստատում է, քանի որ հետագա տարիներին շարունակվեցին այդ փորձերը, իսկ 1974 թվականին հիմնվեց «Արաբական հանրապետությունների միությունը» («Իթթիհադ ալ-ջումհուրիյյաթ ալ-արաբիյյա»)` Եգիպտոսի, Սիրիայի եւ Լիբիայի մասնակցությամբ, իսկ փորձերը շատ եւ շատ են եղել (Բեյրութում մինչեւ իսկ գործում է «Արաբական միավորման ուսումնասիրությունների կենտրոնը»): 202-րդ էջում կարդում ենք. «1981թ. Իսրայելում տեղի ունեցած ներքին քաղաքական իրադարձությունների» հետեւանքով «արտաքին գործերի եւ պաշտպանության նախարարի պաշտոններում համապատասխանաբար նշանակվեցին ծայրահեղականներ Արիել Շարոնն ու Իցխակ Շամիրը». լեզվի ու տեղեկության ճշգրտության տեսակետից պետք է վերաշարադրել «… պաշտոններում նշանակվեցին համապատասխանաբար Իցհակ (ճիշտն այսպես է. «Իցխակ»-ի «խ»ն գալիս է ռուսերենում «հ» հնչյունի բացակայությունից. ի դեպ, անուններում նմանօրինակ վրիպակներ էլի կան գրքում) Շամիրն ու Արիել Շարոնը»: 227-րդ էջում կարդում ենք, թե «գեներալ Աունը անհաջող «ազատագրական պայքար» սկսեց Լիբանանում սիրիական ներկայության դեմ». հարկավոր է ճշտել` Աունի իսկ բառերով` «ազատագրական պատերազմ» («հարբ ուլ-թահրիր»): 243-րդ էջում տպված է. «1990թ. հոկտեմբերի 13-ին երեք ժամվա ընթացքում Ասադն իրեն ենթարկեց ամբողջ Բեյրութը եւ երկրի հիմնական մասը»: Ուղղակի զարմանալ կարելի է այս հաստատման վրա: Ո՛չ Հաֆեզ ալ-Ասադը, ո՛չ էլ որեւէ մեկը չի կարողացել, ու, իմ համոզումով, չի էլ կարողանա «երեք ժամվա ընթացքում» իրեն ենթարկել Բեյրութի նման մեծ մայրաքաղաքն ու շուրջ 10.5 հազար քառ. կմ տարածք ունեցող Լիբանանի «հիմնական մասը»: Իրականում խոսքը վերաբերում է Բեյրութի մերձակա Բաաբդա ավանում տեղակայված Լիբանանի նախագահական նստավայրում ապաստանած ու դա ամրոցի վերածած, լիբանանյան բանակի հրամանատար Միշել Աունի զորքն այդ նստավայրից հեռացնելուն միայն. այլ բան, որ այդ գործողության հետեւանքով Սիրիան իր ամբողջական տիրապետությունը հաստատեց Լիբանանում` մինչ այդ հանրապետության նախագահ ընտրված Իլիաս Հրաուիի միջոցով: 273-րդ էջում կարդում ենք «Սենատի Ներկայացուցիչների Տուն» արտահայտությունը, մի սխալ, որն անթույլատրելի է նույնիսկ աշակերտների համար: Հեղինակը հայտնապես շփոթել է Կոնգրեսն ու Սենատը, քանի որ ԱՄՆ կոնգրեսն ինքը բաղկացած է երկու պալատներրց` Սենատից եւ Ներկայացուցիչների տնից:

Սխալ կամ չափազանց վիճելի հաստատումներ.-

Պատմագիտության մեջ ընդունված չէ ենթադրություններ անել, մասնավորաբար «եթե»-ով սկսող նախադասություններով դատողություններ եւ նույնիսկ եզրահանգումներ կատարել: Նշենք ընդամենը մի քանի նմուշ:

Անդրադառնալով արաբական զարթոնքի երեւույթին, Ռ. Կարապետյանը հայտնում է, թե «քրիստոնյան սիրիացիները միություններ եւ պարբերականներ էին հիմնում Եվրոպայում, իսկ մահմեդական սիրիացիները` Եգիպտոսում» (էջ 18): Սա, ընդհանուր վերցրած, այդքան էլ ճիշտ չէ, քանի որ արաբական զարթոնքի շրջանին արձանագրվել են մուսուլման սիրիացիների Եվրոպայում եւ քրիստոնյաների` Եգիպտոսում նմաններ հիմնելու ոչ քիչ փաստեր: Գրվել է, թե Օսմանյան կայսրությունը ծրագրեր է ունեցել խորանալու բազմաթիվ տարածքներում, այդ թվում` «Կենտրոնական Աֆրիկայում» (էջ 28). ճիշտն ասած, նման տեղեկության առաջին անգամ եմ հանդիպում իմ կյանքում: Պարզապես տարօրինակ է կարդալ «Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի եւ Անգլիայի շահագրգռություններ» բառակույտը, չէ՞ որ Անգլիան մաս է կազմում Մեծ Բրիտանիայի եւ հիմնականում ինք է որոշում վերջինիս քաղաքականությունը… 38-րդ էջի թիվ 48 ծանոթագրության մեջ հեղինակը հայտնում է, թե «այսօր Սիրիայում բնակվում է շուրջ 150 հազար հայ», մինչդեռ այդ թիվը հեռու է ամենավառ երեւակայությունից անգամ, եւ հարկավոր է առնվազն կիսել, եթե ոչ բաժանել 2.5 թվով: 52-րդ էջում հեղինակը համոզմունք է հայտնում, որ եթե Պաղեստինում ստեղծվեր «երկազգային պետություն», «ապա ոչ միայն հնարավոր կլիներ խուսափել Իսրայելի պետության ստեղծումից հետո տեղի ունեցած արյունահեղությունից ու պատերազմներից, այլեւ Պաղեստինը … կվերածվեր Մերձավոր Արեւելքում առաջընթացի եւ զարգացման աղբյուրի» (էջ 52). հեղինակին խորհուրդ կտայինք, նախքան նման կարծիք հայտնելը, խորությամբ ուսումնասիրել սիոնիզմի գաղափարախոսությունը, որով առաջնորդվել ու այսօր էլ առաջնորդվում է տարածաշրջանում տարատնկված Իսրայելի պետությունը: 218-րդ էջի թիվ 485 ծանոթագրության մեջ կարդում ենք. «1984թ. սեպտեմբերին իրանամետ Հեզբալլահի հրապարակային հայտնությունը ուղղակիորեն հակասում էր Լիբանանում Դամասկոսի հետապնդած շահերին»: Նախ հարկավոր է ճշտել, թե պետք է լինի 1983թ., երբ Բեյրութում ֆրանսիական ու ամերիկյան զորամիավորումների կենտրոնների դեմ անձնասպանական գործողություններով Հեզբոլլահը հրապարակայնորեն հանդես եկավ իբրեւ զգալի ուժ լիբանանյան ասպարեզում (հեղինակն այդ մասին գրել է 213-214-րդ էջերում): Հիմնովին սխալ է հեղինակի մյուս հաստատումը. ընդհակառակը, Հեզբալլահի հայտնությունը նպաստում էր Լիբանանում Սիրիայի շահերին. չմոռանանք, որ այդ տարիներին շարունակվող իրաք-իրանյան պատերազմում Սիրիան բացահայտորեն աջակցում էր Իրանին: 283-րդ էջում կարդում ենք. «Ինչքան էլ զարմանալի կարող է թվալ, այսօր Սիրիայի հետ խաղաղության հաստատման հարցում ամենաշատը շահագրգռված է Իսրայելը». մեզ մնում է զարմանալ պարոն Կարապետյանի … զարմանքի վրա: Վերջին տարիների, հատկապես Բենիամին Նաթանիահուի վերստին վարչապետության շրջանին Իսրայելի գրգռիչ արարքները կասկած չեն թողնում հաստատելու ուղիղ հակառակը` Իսրայելը երբեք շահագրգռված չէ ոչ միայն Սիրիայի, այլեւ մյուս արաբական կողմերի` Լիբանանի ու պաղեստինցիների հետ խաղաղության հասնելու գործընթացով, ընդհակառակը, ամեն ինչ անում է խաղաղության գործընթացը հիմնովին տապալելու համար: Դարձյալ խորհուրդ կտայինք պր. Կարապետյանին` ուշի ուշով ծանոթանալ սիոնիզմի գաղափարախոսության: Նույնը վերաբերում է հեղինակի համոզումին, թե «այսօր Իսրայելը պատրաստ է վերադարձնել Գոլանները Սիրիային» (էջ 288): Ըստ երեւույթին, հեղինակը Իսրայելը շփոթում է ՀՀ-ի հետ, ուր տեղից վեր կացող պետական ծառայողը խոսում է զիջումներից եւ ազատագրված հայրենի հողերը ադրբեջանցի թշնամուն վերադարձնելուց, մինչդեռ իսրայելացիների մեծ մասը չի էլ ուզում լսել Գոլանն (եւ ոչ թե «Գոլանները») ու արեւելյան Երուսաղեմը վերադարձնելու մասին, որի եւս մեկ ապացույցն է կոշտ քաղաքականության կողմնակիցների իշխանության վերադարձը գրախոսվող գրքի լույս ընծայումից մի քանի ամիս հետո… Քննադատության չի դիմանում նույն էջում հեղինակի մյուս դատողությունը, թե «Սիրիայի ապագա տնտեսական բարգավաճումը կախված է Իսրայելի հետ խաղաղության հաստատումից եւ ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների նորմալացումից» (ճիշտը` բնականոնականացումից- Գ. Յ.)»: Իհարկե, ասվածի մեջ որոշ ճշմարտություն կա, քանի որ Սիրիայի ռազմական ծախսերը կլանում են երկրի համախառն ներքին արդյունքի զգալի մասը: Սակայն, ասվածը, ընդհանուր վերցրած, ճիշտ չէ, քանի որ Սիրիան, տնտեսական ճիշտ քաղաքականություն վարելու շնորհիվ, դեռեւս 1980-ականների կեսերից բռնել է տնտեսական կայուն զարգացման ուղին, որ այնքան էլ կախում չունի ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների մակարդակից: Համոզված ենք, որ Մերձավոր եւ Միջին Արեւելքում իր շահերն ապահովելու տեսակետից, ԱՄՆ-ն ավելի շատ ի՛նքը կարիքն ունի Սիրիայի հետ բնականոն հարաբերությունների հաստատման ու պահպանման, քան՝ հակառակը: Դա եւս պարզորոշ երեւաց գրքի լույս ընծայումից հետո, երբ Բարաք Օբամայի վարչակարգն ստիպված եղավ դիմել Ջորջ Բուշ կրտսերի օրոք ամերիկյան կոշտ ճնշումներին հաջողությամբ դիմակայած Սիրիայի հետ քիչ-շատ բնականոն հարաբերությունները վերականգնելուն, որի դրսեւորումներից մեկն էլ Ռաֆիք Հարիրիի սպանության համար ամերիկյան կողմի` Սիրիային մեղադրելուց հրաժարումն է: Այնպես որ ամեն ինչ այդքան միանշանակ չէ, ինչպես թվում է առաջին հայացքից:

Աղբյուրների շարքում կարելի էր օգտագործել Բաղդադի ուխտի վերաբերյալ պատմագիտության դոկտոր Արա Սանճյանի դոկտորական ատենախոսություն-գիրքը՝ լույս տեսած Լոնդոնում (տողերս ստորագրողը տարիներ առաջ մեկ օրինակ հեղինակի անունից փոխանցել է ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գրադարանին): «Դիվանագիտական միջոցներով Սիրիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման օգտին» (էջ 77) հանդես եկած Իսրայելի վարչապետ Մոշե Շարետի մասին գրելիս՝ կարելի էր գրել վերջինիս Սիրիա հույժ գաղտնի այցի մասին 1955 թվականին եւ հանդիպումը Սիրիայի բռնատեր Ադիբ ալ-Շիշակլիի հետ Դամասկոսի մերձակա Բլուդան ամառանոցային ավանում (այս մասին տարիներ առաջ գրվեց լիբանանյան արաբական մամուլում, եթե չեմ սխալվում` «ալ-Դիար» օրաթերթում):

Տեղ-տեղ հանդիպում են նաեւ կրկնություններ: Օրինակ, 38-րդ էջի թիվ 48 ծանոթագրության մեջ Սիրիայի ժողովրդագրական պատկերի թվերը մինչ այդ ներկայացվել էին ընթերցողին:

Ամփոփելով, հաստատում ենք, որ Ռուբեն Կարապետյանի գրախոսվող գիրքը, որոշ վերապահումներով հանդերձ, գերազանց աշխատասիրություն է ըստ բովանդակության, սակայն խոցելի է ըստ ներկայացման ձեւի եւ, հատկապես, լեզվի: Աշխատասիրությունը հատկանշանական եւ հույժ օգտակար ներդրում է հայկական արեւելագիտության, մասնավորաբար արաբագիտության մեջ եւ օգտակար ձեռնարկ հայկական դիվանագիտության, քաղաքագետների, արաբագետների, միջազգային հարաբերությունների ուսանողների եւ փորձագետների համար:

ԳԵՎՈՐԳ ՅԱԶԸՃՅԱՆ

Հայկական ցեղասպանության սիոնական ձեռնածումը` վասն Ողջակիզման բացառիկության “հիմնավորման”

27.12.2007

Սիոնական շրջանակները, այսպես կոչված Ողջակիզման բացառիկությունը “հիմնավորելու” համար, ի շարս այլ խարդախությունների, ակտիվորեն ձեռնածություններ են անում 19-րդ դարի վերջին եւ 20-րդի սկզզբին թուրքերի իրականացրած Հայոց ցեղասպանության հետ։ Ցավոք սրտի, նրանց այս խարդավանքներին կամա թե ակամա ծառայում են հայկական որոշ շրջանակներ եւ նույնիսկ գիտական ու քաղաքական գործիչներ`հիմնվելով հայ ազգի եւ հրեա հանրության պատմության իբր շատ ընդհանրությունների վրա։ Մյուս կողմից, թուրքերը շահարկում են Ողջակիզումը` սիրաշահելու համար հրեաներին, մասնավորաμար ԱՄՆ-ում եւ ՄԱԿ-ում։

Հայկական հարցը սիոնական ձեռնածության առարկա է եղել դեռեւս մինչեւ սիոնական կազմակերպության պաշտոնական հիմնադրումը 1897 թվականին։ Այսպես, սիոնիզմի գլխավոր գաղափարախոս եւ սիոնական կազմակերպության հիմնադիր Թեոդոր Հերցելը, դրսեւորելով սիոնական խարդավանքների իր հմտությունը, աշխատել է երկու ուղղությամբ. ա. Օսմանյան կայսրության սուլթան Աբդուլ-Համիդ Բ-ի հետ բանակցությունների մեջ մտնելով` նրան առաջարկել է օժանդակել` արյան մեջ “լուծելու” Հայկական հարցը, բ. Կապեր հաստատելով հայկական հեղափոխական կուսակցությունների` Սոցիալ-դեմոկրատ հնչակյան կուսակցության եւ Հայ հեղափոխական դաշնակցության հետ` փորձել է նրանց միջոցով վերացնել Պաղեստինում սիոնական պետություն հիմնելու իր ծրագրին ընդդիմացող սուլթանին։ ՍԴՀԿ-ի հետ գործակցությունը ձախողվել է, մինչդեռ կան որոշ տվյալներ, թե Աբդուլ-Համիդի դեմ 1906թ. ՀՅԴ-ի կազմակերպած անհաջող մահափորձի կազմակերպման եւ իրականացման մեջ խառն է եղել սիոնական շարժումը։

Հայտնի փաստ է, որ սիոնական շարժումը ակտիվորեն ներգրավվել է երիտթուրքական շարժման, մասնավորաբար “Իթթիհադ վե թերաքքի” (“Միություն եւ առաջադիմություն”) կոչվող կուսակցության մեջ, եւ էական մասնակցություն ունեցել 1915-1918թթ. Հայոց ցեղասպանության ծրագրավորման ու գործադրության մեջ։ Ավելին, կան տվյալներ, որ հրեաները մասնակցություն են ունեցել Բաքվի հայերի 1918թ. աշնան կոտորածներում` ադnբեջանցի եւ թուրք ջարդարարներին ցույց տալով քաղաքում հայերի թաքնված վայրերը։

Այս բոլորը մի փոքր մասն են այն բազմաթիվ փաստերի, որոնք սիոնականները ոչ միայն անտեսում են, այլեւ, դրսեւորելով իրենց նենգ էությունը, փորձում են այդ բոլորը ծառայեցնել “Ողջակիզման արդյունաբերությանը”։ Հայերի եւ հրեաների “ճակատագրակիցության” բաnբաջանքները հայտարարելով “շատ վտանգավոր մտայնություն” եւ “տխմար մտավարժություն”, Սանկտ Պետերբուրգից Արմեն Գալստյանը գրում է. “Ինձ եւս ամեն անգամ ապշեցնում են հայաստանցիների հիացական բացականչությունները մեր “պատմական նմանությունների” մասին (ըստ էության` արտաքին)։ Մնում է միայն ավելացնել, որ մենք, օրինակ, ակտիվորեն մասնակցել ենք Հոլոքոսթի կազմակերպմանն ու իրագործմանը եւ դա որպես ցեղասպանություն չենք ճանաչում”։ Հոդվածագիրը, իհարկե, նկատի ունի այն փաստը, որ հենց հրեա-սիոնիստներն են էական դերակատարություն ունեցել Հայկական ցեղասպանության կազմակերպման, իրականացման եւ հետագայում, մինչեւ այսօր, դրա իրողության միջազգային ուրացման մեջ։

Անդրադառնալով այս թեմային, ամերիկաբնակ դոկտ. պրոֆ. Գեւորգ Խրլոպյանը մատնանշում է 6 հիմնական տաnբերություններ Հայկական ցեղասպանության եւ Ողջակիզման միջեւ։ Նա հատկապես նշում է, որ հայոց կոտորածները տեղի ունեցան հայերի հայրենիքում, որի հետեւանքով հայերը զրկվեցին իրենց հայրենիքի մեծագույն մասում ապրելու բնական իրավունքից, մինչդեռ հրեաները կոտորվեցին Եվրոպայում` արդյունքում զավթելով ուրիշի հայրենիքը եւ այնտեղ հրեական պետություն հիմնելով։

Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելու Իսրայելի եւ աշխարհի սիոնական շրջանակների հետեւողականության հիմնական նպատակներից մեկն է Ողջակիզման բացառիկ ու եզակի երեւույթ լինելու առասպելին հավիտենականացումը` ի նպաստ “Ողջակիզման արդյունաբերության” հետագա արդյունավետության։ Այս շրջանակների լկտիությունը հասել է այնպիսի աստիճանի, որ հենց հայոց հեղի վրա, ՀՀ մայրաքաղաքում, Իսրայելի` ՀՀ-ում հավատարմագրված արտակարգ եւ լիազոր դեսպան տիկին Ռիվկա Կոհենը (նստավայրը` Թբիլիսի) եւ դեսպանատան երկրորդ քարտուղար Հարրի Քլեյմանը համարձակվեցին ժխտել Հայոց ցեղասպանության իրողությունը։ Սիոնական գործիչների այս աննախընթաց անպատկառությունը սկզբում անտարբերության մատնվեց հայկական պետական եւ հասարակական շրջանակներում։ Տողերս ստորագրողը, ի տես այս հանցավոր լռության, մամուլում հանդես եկավ Կոհենի ու նմանների արտահայտությունների խստագույն քննադատությամբ` ՀՀ իշխանություններից պահանջելով հիշյալին ու նմաններին հայտարարել անբաղձալի անձ եւ նրանց ՀՀ մուտքն արգելել։ Ինձ ձայնակցեցին հայկական բազմաթիվ շրջանակներ, մասնավորաբար` ԱՄՆ-ի “Կալիֆոռնիա կուրիեր” հայկական պաnբերականի խմբագիր Հարութ Սասունյանը, որոնք եւս պահանջեցին շատ խստորեն պատժել դեսպան տիկնոջը։ Այս ճնշումներին տեղի տալով, ՀՀ արտաքին գործերի նախարարությունը բավարարվեց բացատրություն պահանջող նոտա հղելով Իսրայելի իր գործակցին, որն իր պատասխանում կրկնեց ՀՀ-ում հավատարմագրված իր դիվանագետների զառանցանքները։ “Հոլոքոսթը եզակի երեւույթ է, քանի որ դա եղել է ծրագրված եւ նպատակ է ունեցել ոչնչացնել ամբողջ ազգը։ Իսկ հայ ժողովուրդը ողբերգության զոհ է դարձել։ Հայերի կոտորածը պետք չէ համեմատել ցեղասպանության հետ”,- ասվում էր այդ պատասխանում։

Ի հարկե, սիոնական շրջանակները ոչ միայն “մոռացության” են տալիս Հայոց ցեղասպանության կազմակերպված բնույթը, այլեւ,- Իսթամբուլում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Ջերարդ Լոութըրի` իր վերադաս նախարար Հարդինգին ուղղած 25 մայիս 1910թ. զեկուցագրով իսկ հաստատված,- Հայոց ցեղասպանության ծրագրավորման մեջ հրեաների եւ սիոնական թափթփուկների մասնակցությունը։ ՀՀ իշխանությունները չհակադարձեցին Իսրայելի արտգործնախարարության պատասխանին` սիոնական հետագա հարվածներից ի զուր զգուշանալով, այսինքն կուլ տվեցին հայոց ազգի արժանապատվությանն հասցված սիոնական հարվածը…

Հայոց ցեղասպանության սիոնական ուրացման եւ այն Ողջակիզման կեղտոտ շահերին ծառայեցնելու գործում հիմնական դեր է հատկացվել սիոնիստ պատմաբաններին։ Այս հարցում, սիոնական շրջանակները որդեգրել են ոչ միանշանակ ուղեգիծ։ Բացի մի քանի հրեա ուսումնասիրողներից, մյուս բոլոր հրեա “գիտնականները” ակտիվորեն մասնակցում են Հայոց ցեղասպանության ուրացմանը, կամ, առնվազն, պատմական փաստերի խեղաթյուրմանը։ Դրանց առաջամարտիկն է ոչ անհայտ Բեռնար Լուիսը` մի զազրելի “հետազոտող”, որն առավել հայտնի է Մերձավոր Արեւելքի պետությունների “ատոմիզացիայի” իր տեսություն-քաղաքական ծրագրով։ Ինչպես նշում է “Ազգ” օրաթերթի քաղաքական մեկնաբան, պատմաբան-թուրքագետ Հակոբ Չաքրյանը, սիոնիստ պատմաբաններ “Հ. Ի. Լայնը, Բեռնար Լուիսը եւ նմանները, որոնց, ցավոք, աջակցում են շատ աշխարհահռչակ, բայց ամերիկահպատակ մեր մի շարք հայրենակիցները, ոչ միայն հիմնավորում են Ցեղասպանության թուրքական կեղծարարությունը, այլեւ արժեքավոր խորհուրդներ են տալիս թուրքերին, որպեսզի նրանք իրենց կեղծարարությունը միջազգային ասպարեզում տարածելիս կարողանան որոշակի առաջընթաց ապահովել”։ Մեկ այլ սիոնիստ պատմաբան` Ժիլ Վայնշտայնը ֆրանսիական “լ’Իսթուար” հանդեսի 1995թ. ապրիլյան համարում նույնպես մերժել էր Հայկական ցեղասպանության իրողությունը։ Սիոնիստ պատմաբաններից ոմանք “ընդունում են” Հայկական ցեղասպանության իրողությունը` այլ խեղաթյուրումներ թույլ տալու եւ հայոց ու աշխարհի ուշադրությունը այլ ուղղությամբ շեղելու ստոր նպատակով։ Սրանցից առաջինն է նույնինքն Բեռնար Լուիսը, որը տարիներ առաջ ընդունել էր Հայոց ցեղասպանության իրողությունը։ Մեկ այլ օրինակ է Իսրայել Չառնին, որի` Հայոց ցեղասպանության փաստի ընդունումը, չգիտես ինչո՞ւ, մեծ աղմուկով շեփորվում է հայկական շրջանակներում, ինչ է թե նա հրեա է, եւ, ի տաnբերություն իր հավատակիցների, ընդունում է այս փաստը։ Սակայն, հիշյալ արարածը դա անում է հեռահար եւ նենգ նպատակներով. այսպես, ս.թ. ապրիլի 24-ին Նյու Յորքի Ս. Վարդան առաջնորդանիստ եկեղեցու սրահում տեղի ունեցած հանդիսության ժամանակ նա հայտարարել է, թե Հայոց ցեղասպանության հիմնական պատճառը իսլամական ջիհադն է։ Այս մասին իրազեկող, հասկանալի պատճառներով իր ինքնությունը քողարկող հայորդին վրդովված ավելացնում է. “Փոխանակ սրան հեռացնելու ամբիոնից, հայերը որոտընդոստ ծափահարություններով վարձատրեցին նրան”։ Մեկ այլ սիոնական` ոմն Անդրյու Գոլդբերգ, իր ելույթն սկսել է … եբnայերեն աղոթքով` անամոթաբար ավելացնելով. “Հիսուս Քրիստոսի հոգով, ես, որպես հրեա, դիմում եմ ձեզ, որպեսզի ներեք ձեր թշնամիներին` թուրքերին”։ Տեղեկագրողը վրդովվում է, որ “այս մարդիկը (սիոնիստները, -Գ. Յ.) այլեւս չեն բավարարվում հայոց դեմ իրենց ործողություններով, այլեւ սկսել են գողանալ եւ փոփոխել մեր հիշատակության օրը եւ նրան հրեական անսխալական տեսք հաղորդել”։ Կա սիոնականների մի այլ խումբ, որը հայտարարում է, թե ոչ միայն Հայոց ցեղասպանություն ընդհանրապես չի եղել, այլ, ընդհակառակը, հայերն են ջարդել թուրքերին… Ուրիշներ, ինչպես Երուսաղեմի “Ջերուզալեմ փոստ” թերթի 1995թ. հուլիսյան մի համարում մրոտած, Սալոնիկից հրեա վերաբնակիչ-զավթիչ ոմն Իցհակ Կիրիմը գրում է, թե հայերը ոչ միայն զենք են բարձրացրել թուրքերի դեմ, այլեւ` նացիների կողքին մասնակցել են հրեաների կոտորածին Եվրոպայում։ Մեկ ուրիշը` ԱՄՆ նախկին նախագահներից Ռոնալդ Ռեյգանի խորհրդական պրոֆ. Ռայմոնդ Թանթերը հայտարարում է. “Այն հրեաները, որոնք ասում են թե Հայկական ցեղասպանություն չի եղել. նմանվում են այն մարդկանց, ովքեր ասում են, թե հրեական Ողջակիզումը տեղի չի ունեցել”։ “Երկուսն էլ սխալվում են”, եզրակացնում է այս սիոնականը։ Իրենց շիլ հաշիվների համար Հայոց ցեղասպանությունը ընդունում են նաեւ սիոնական պատմաբան Յաիր Աարոնը, Իսրայելի կրթության նախկին նախարար Յոսի Սարիդը եւ ուրիշներ։ Մի խոսքով, սիոնական շրջանակները Հայկական ցեղասպանության ճանաչման հարցում որդեգրել են սիոնական փրոթոքոլներում ամրագրված ստոր մեթոդները, մասնավորաբար` նույն երեւույթի շուրջ շփոթ առաջացնող բազմաթիվ եւ հակասական տեսակետներ արտահայտելու մարտավարությունը` պղտոր ջրում սեփական ձուկը որսալու նենգ դիտավորությամբ:

Ֆրանսիացի պատմաբան Իվ Թերնոնը իր “Ոճրի պետությունը. 20-րդ դարի ցեղասպանությունները” գրքի “Հայ եւ հրեական ցեղասպանությունների համեմատականը” վերնագրված գլխում, անդրադառնալով հրեա հեղինակների` Հայոց ցեղասպանության ուրացման պնդումներին, հայտնում է, թե նրանք գտնում են, որ եթե ճանաչեն Հայոց ցեղասպանության իրողությունը եւ պահանջեն նրա միջազգային ճանաչումն ու դատապարտումը, ապա ստվերի տակ է մնալու հրեական ցեղասպանությունը եւ կասկածներ են առաջ գալու նրա բացառիկության վերաբերյալ` հետեւաբար նվազեցնելով նրա նշանակությունը։

Հայկական ցեղասպանության սիոնական ձեռնածումը այս տարի գլխապտույտ արագություն ստացավ` արտասահմանից հասնելով մինչեւ հայոց մայրաքաղաք։ Այսպես, ՀՀ անկախության հռչակման 15-րդ տարեդարձի օրը` ս. թ. սեպտեմբերի 21-ին, Երեւանի “Ազգ” օրաթերթում լույս տեսավ մի “Բաց նամակ”` ուղղված ՀՀ նախագահ Ռ. Քոչարյանին։ Նամակագիրները տեղեկացնում են, որ իրենք` “Օսմանյան կայսրության 1915թ. ցեղասպանության զոհերի 2400 ժառանգները” սկսել են իրենց նախնիների կրած ֆինանսական վնասների պահանջի գործընթաց, “խնդրում են” ՀՀ ղեկավարից “ներկայացնելու իր դիրքորոշումը” այս ծրագրի նկատմամբ եւ “ճանաչել իրական 2400 ժառանգորդների շրջանառու մուրհակների ֆինանսատնտեսական շրջանառության փաստը”։ Մեկուկես միլիոն հայոց արյունը բորսայական մուրհակներով աճուրդի հանած ստահակների նախաձեռնությունը կարող էինք ինչ-որ կերպ հասկանալ (չարդարացնելով հանդերձ), եթե չլիներ մի կարեւորագույն հանգամանք։ Այդ “ցեղասպանության 2400 ժառանգորդների” խմբի անունից ստորագրել են 10 անձեր, որոնցից 4-ական հոգի ՀՀ-ից եւ Ռուսաստանից են, 1-ական` Ուկրաինայից եւ Իսրայելից, ընդ որում` Ռուսաստանից ստորագրող “պահանջատերների” մեջ է ոմն Վ. Ս. Ռաբինովիչ, իսկ Իսրայելից ստորագրել է ոմն Մ. Բ. Դոմմը։ Երեք շաբաթ հետո, սույն խումբը, արդեն “Հանուն հետնորդների” միջազգային հիմնադրամ անունով, կազմակերպում է մամուլի ասուլիս, որի ընթացքում այս ծրագրի մասին մանրամասներ է հաղորդում ծրագրի “միջազգային հեղինակային խմբի ” ղեկավար ոմն Վիկտոր Սոլոմոնովիչը։ Այսքանից պարզ է դառնում, որ Հայոց ցեղասպանության կազմակերպման մեջ հիմնական դերակատարություն ունեցող սիոնիստների այսօրվա ժառանգները հանդես են գալիս ոչ միայն այդ ցեղասպանության ուրացմամբ, այլեւ` որպես Հայոց ցեղասպանության զոհերի ժառանգորդներ (sic!), այդ ցեղասպանության յուրացմամբ: Նման լկտիություն կարելի է ակնկալել միայն եւ միայն սիոնական շրջանակներից։ Մի խոսքով, սկսվել է “Հայկական ցեղասպանության” արդյունաբերության սիոնական գործընթացը:

Ընդամենը մի քանի շաμաթ առաջ, ՀՀ ժամանակակից պատմության կարեւորագույն իրադարձություններից մեկի` երկրի խորհրդարանում 1999թ. հոկտեմբերի 27-ին տեղի ունեցած սպանդի 7-րդ տարեդարձի օրը Երեւանի կենտրոնական հատվածում բացվեց “հայ եւ հրեա ժողովուրդների ցեղասպանությանը” նվիրված հուշարձան, որը “ստեղծվել է ՀՀ կառավարության աջակցությամբ` վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանի* անմիջական հսկողության ներքո”։ Մեր ունեցած հավաստի աղբյուրներով, երբեմնի քաղաքական բանտարկյալ Անդրանիկ Մարգարյանը եղել է հավատավոր հակասիոնական, իսկ այսօր, հովանավորում է նման հուշարձանի կառուցումը։ Եթե ինքն իրեն ազգայնական ու ցեղակրօն հռչակող վարչապետն է հովանավորում նման, հայոց արժանապատվությունը ոտնահարող մի հուշարձանի բարձրացումը, ապա ցավով պիտի արձանագրել, թե սիոնական շրջանակները արդեն ամուր արմատներ են գցել ՀՀ-ում։

Հրեական Ողջակիզման բացառիկության առասպելի մերկացման մեջ իր ուրույն տեղն ունի Երուսաղեմի հայոց պատրիարք ամեն. Թորգոմ արք. Մանուկյանը, որն, ի դեպ, մինչեւ պատրիարք ընտրվելը, եղել է Հայ առաքելական եկեղեցու ԱՄՆ արեւելյան թեմի (առաջնորդանիստը` Նյու Յորքում) առաջնորդ եւ սերտ կապեր ունեցել ամերիկյան սիոնական շրջանակների հետ։ Ահա թե ինչ է ասել պատրիարքը 24 ապրիլ 2001-ին` Հայոց ցեղասպանության 86-ամյակի սգո հանդեսի ժամանակ. “Ինձ հաճախ այցելում են հրեաներ, որոնք շեշտում են Հոլոքոսթի բացառիկությունը, իսկ ես նրանց ասում եմ, բերեք մի վկայություն, որ հրեա հղի կանանց փորը պատռել են թրով, հանել մանկանն ու սրախողխող պահել մոր աչքի առջեւ, որ հանճարեղ մտավորականների ու բանաստեղծների գլուխը ջարդել են քարերով, որ…”։

Հարկավոր է ՀՀ եւ արտերկրի հայ հասարակության մեջ տանել գաղափարական եւ քարոզչական հետեւողական աշխատանք` Հայոց ցեղասպանության` հօգուտ հրեական Ողջակիզման “բացառիկության” ձեռնածումը ձախողեցնելու, եւ, առավել եւս, Հայոց ցեղասպանության մեջ սիոնական շրջանակների էական մասնակցության փաստը համաժողովրդական դարձնելու ուղղությամբ: Դա նախաքայլն է նույնը կատարելու համաշխարհային հանրության մոտ։ Ժամանակն է, որ աշխարհի բոլոր ազնիվ մարդիկ, եւ, անոնց շարքին` հայերը, չվախենալով սիոնական շրջանակների ճնշման տակ ընդունված պետական օրենքներով իրենց պարտադրվող տատիժներից, այլեւս քաջություն ցուցաբերեն` մերկացնելու Ողջակիզման բացառիկության վերաբերյալ ստահոդ պնդումները։ Դա, ամենից առաջ, մարդու բարոյականության խնդիր է։

Գեւորգ Յազըճյան
պատմական գիտությունների թեկնածու,
“Նորավանք” գիտակրթական հիմնադրամի փորձագետ:

* Այժմ մահացած

Ովքե՞ր են Փորձում Մեզ Կառավարել Իրականում

12.02.2009

Հայաստանյան հասարակությունը վերջին տարիներին սկսել է հետաքրքրություն դրսեւորել աշխարհի բացարձակ կառավարմանը ձգտող մութ ուժերի քողազերծմանը միտված հրատարակությունների նկատմամբ: Այդ շարքից են «Սիոնի իմաստուններուն փրոթոքոլները» եւ Գերի Կահի «Աշխարհի գրավման ճանապարհին» գրքերի հայերեն թարգմանությունները (2006 թ.): Հասարակական հայտնի գործիչ Խաչիկ Ստամբոլցյանի նախաձեռնությամբ 2008 թվականի աշնանը Երեւանում լույս տեսավ հերթական գիրքը` բրիտանացի հեղինակ Ջոն Քոլեմանի «300-ի կոմիտեն-համաշխարհային կառավարության գաղտնիքները» գրքի հայերեն թարգմանությունը: Ա-5 չափսի 281 էջ ծավալով գիրքն անգլերեն բնագրից թարգմանել է Վարազդատ Ավագյանը: Հրատարակչության կամ հրատարակչի մասին նշումներ գրքում չեն տպագրվել:

Մեծ Բրիտանիայի հատուկ ծառայությունների երկարամյա աշխատակից եւ իր գործունեության բերումով շատ գաղտնիքների հասու դարձած Ջոն Քոլեմանի զգայացունց գիրքը առաջին անգամ լույս է տեսել 1991 թվականին, երբ Խորհրդային Միությունը փլուզվում էր եւ ամբողջ աշխարհը համակվել էր համաշխարհային նոր կարգի (աշխարհակարգ) երկունքի ցավերով: Անցել է ավելի քան մեկուկես տասնամյակ, նոր իրողություններ են ի հայտ եկել, սակայն չի փոխվել հիմնականը` մութ ուժերի անթաքույց ձգտումը` կառավարելու ամբողջ աշխարհը, եւ բացի վերնախավային մի փոքր քանակից, համայն մարդկությանը վերածելու սկզբում ճորտի, այնուհետեւ` ստրուկի: Ահա այս զազրելի նպատակի իրագործման մեխանիզմները, տեխնոլոգիաները, դրանց գործիք միջազգային տարաբնույթ կազմակերպությունները, ինչպես եւ ծրագրող ու գործադրության դնող տարազգի չարամիտ դեմքերին հանրությանն է ներկայացնում Քոլեմանի այս աշխատությունը:

Թե ի՞նչ վտանգավոր ձեռնարկ է սա համաշխարհային տիրապետության ձգտող ուժերի ծրագրերը խանգարելու տեսակետից` պարզից էլ պարզ է: Ահա թե ինչո՛ւ մոսկովյան ռուսերեն թարգմանության մեջ բացակայում է թարգմանչի անունը` ի տարբերություն հայերենի, որի թարգմանիչը ոչ միայն չի վախեցել հնարավոր հետեւանքներից, այլեւ հիմնական շարադրանքին իր կցած` էջատակի շատ արժեքավոր ծանոթագրություններով է՛լ ավելի շահեկան ու հասկանալի է դարձրել գրքի բովանդակությունը հայ ընթերցողի համար: Վարազդատ Ավագյանն ամբողջովին հասկացել է խնդրի էությունը, որն իր արտացոլումն է գտել որպես նախաբան ընթերցողին ուղղված նրա խոսքում (էջ 3-18): Իր խոսքի առաջին իսկ էջում նա գրում է. «Պետությունների ղեկավարներ դնողն ու վերցնողը մի գերգաղտնի ու գերհզոր կազմակերպություն է, որի անունն է 300-Ի ԿՈՄԻՏԵ: Սրա նպատակը աշխարհի մեկ միասնական կառավարություն ստեղծելը եւ այն գլխավորելն է: Այս բանը նա իրականացնում է պետությունները թուլացնելով, ինչն անում է նախ եւ առաջ երկրի արդյունաբերությունը քանդել տալով եւ թմրամոլություն ու անբարոյություն սերմանելով: Կոմիտեի ծրագիրն ամբողջովին ազգավնաս, մարդավնաս ու հոգեկործան է: … Նրա վերջնական նպատակը ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ԽՈՐՏԱԿԵԼԸ ԵՎ ՄԱՐԴՈՒ ՀՈԳԻՆ ՃԱՆԿԵԼՆ Է: 300-Ի ԿՈՄԻՏԵՆ 666-Ի` ՆԵՌԻ ՈՒՂԻՆ ՀԱՐԹՈՂՆ Է, ՆՐԱ ՆԱԽԱԿԱՐԱՊԵՏԸ» (այստեղ եւ հետագա տողերում մեջբերումների մեծատառերն ու ընդգծումները գրքինն են — Գ. Յ.): Այսքանով կարծես շատ բան ասված է, մասնավորաբար հասկանալու համար ՀՀ-ում եւ աշխարհում տեղի ունեցած եւ մեր օրերում շարունակվող իրադարձությունները, երբ «համաշխարհայնացում», «կայուն զարգացում», «էկումենիզմ» եւ նման փայլփլուն խոսքերով համընդհանուր պատերազմ է հայտարարված ամեն ազգային ու մարդկային վսեմ գաղափարի եւ գործի: Թարգմանիչը եւս գիտակցում է այս տխուր փաստը: Նա գրում է. «… այսօր Հայաստանի վրա է բացվել ամբողջ աշխարհի կոյուղին, որը բոլոր ծորակներից աղբաջուր է հոսեցնում երեխաների հոգիների մեջ» (էջ 12): Կավելացնեինք, որ այդ կեղտը հոսեցվում է բոլոր տարիքի հայերի հոգիների եւ մտքերի մեջ` գիտակցության ձեռնածման (մանիպուլյացիա) տարբեր տեխնոլոգիաների կիրառումով, այդ թվում` ամենագարշելի արտասահմանյան ու տեղական «սերիալներով», որպիսիք «վաթսունական թվականներին … չէինք հանդուրժի, իսկ հիմա սա համարվում է նորմա» (Ջոն Քոլեման, էջ 102):

Քոլեմանն անհերքելի ապացույցներով վկայում է, որ համաշխարհային թմրառեւտուրը գտնվում է 300-ի կոմիտեի անմիջական հսկողության ներքո, եւ որեւէ նորամուտ անձ կամ խմբակ դաժանորեն պատժվում է: Թմրեցուցիչներից ստացվող աներեւակայելի եկամուտների համար կոմիտեն երբեմն նույնիսկ պատերազմներ է սանձազերծում: Կոմիտեի անդամներն իրենք իրենց անվանում են «օլիմպոսցիներ», այսինքն` ընտրանիների ընտրանին: Նրանց «դավաճանական գործունեության մասին իրական տեղեկություն ստանալը շատ դժվար է» (էջ 24): Ուշագրավ է Քոլեմանի նկատողությունը Պարսից ծոցի երկրորդ պատերազմի (Իրաքի ներխուժումը Քուվեյթ) համար ասված, որն ավելի արժեւորվում է այսօր` Սադդամ Հուսեյնի ցուցադրական մահապատժի եւ Իրաքում ամենօրյա արյունահեղությունների հետնաբեմի վրա. «Իրաքից ցուցադրական օրինակ սարքեցին, որպեսզի մյուս ոչ մեծ երկրները իրենց բախտը իրենք որոշելու փորձ իսկ չանեն» (էջ 29): 300-ի կոմիտեի գլխավոր թշնամիներից է «ազգ» հասկացությունը, նա ամեն ինչ անում է ազգային պետությունները ոչնչացնելու համար: Այդ նպատակին հասնելու միջոցների շարքում է ամեն ազգային երեւույթի արհամարհումը կամ այլանդակումը, համատարած պայքարը ազգային ինքնագիտակցության եւ ազգային արժանապատվության դեմ: «Օլիմպոսցիների» նպատակներից է նաեւ կրոնների, հատկապես քրիստոնեության կործանումը` բոլոր կրոնները փոխարինելով համաշխարհային միասնական կառավարության ստեղծած կրոնական ուղղությամբ, «որը կարվի «աստվածընտիր ժողովրդի» մասին առասպելի միջոցով պաշտամունքի հետեւորդներին հրեաների հետ նույնականացնելով» (էջ 44): Կոմիտեն աշխարհի բնակչության թվաքանակի սահմանափակման քաղաքականություն է վարում, սակայն ոչ միշտ հայտարարելով այդ մասին: Քոլեմանը մեջբերում է ՆԱՏՕ-ում ԱՄՆ-ի երբեմնի դեսպան Քլիվլենդի մի զեկուցումը, ուր այս հրեշը միտք է հայտնում, թե «Երրորդ աշխարհի երկրները պետք է իրենց մեջ որոշեն, թե սեփական բնակչության ո՞ր մասը պետք է ոչնչացվի» (էջ 40. համեմատել ՀՀ առաջին նախագահի` ՀՀ-ում մեկ միլիոն բնակչություն բարեկեցիկ ապրելու հնարավորության տեսակետի հետ): Համակարգչային տեխնիկայի միջոցով ամբողջական վերահսկողություն կհաստատվի մարդկանց վրա` նրանց կենսագործունեության «ամենածածուկ մանրամասներն» իսկ կուտակելով (համեմատել ՀՀ-ում «սոցիալական քարտի» պարտադրման դավադրության հետ), «իշխանությունը կկենտրոնացվի նրա՛նց ձեռքում, ովքեր վերահսկում են տեղեկանյութը» (էջ 49): Հավաքված տեղեկությունները կուտակվում են ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայան Բրյուսելում գտնվող, «Մոնստր» («Հրեշ») անունը եւ «666» սատանայական թիվը որպես ծածկաթիվ (կոդ) կրող գերհզոր համակարգչում (էջ 50): Սա անհրաժեշտ է, քանի որ «ոչ մի դիկտատուրա, հատկապես համաշխարհային առումով, չի կարող գործել առանց յուրաքանչյուր անհատի վրա համընդհանուր հսկողություն իրականացնելու» (էջ 95): Հեղինակը ցավում է, որ «մեզ չի անհանգստացնում մեր ազատության գլխին կախված անգամ ամենավերջին սպառնալիքը` անհատական համակարգչային քարտերը» (էջ 103): Բարեբախտաբար, ՀՀ-ում, հասարակության թեկուզ փոքր մի մասին «սոցիալական քարտ» կոչված ստրկացման մեխանիզմը ոչ միայն անհանգստացրեց, այլեւ նրան ոտքի հանեց, ի վերջո ՀՀ Սահմանադրական դատարանի վճռով այդ «քարտ» կոչված պարտադրանքը վերացնել տալով, թեեւ, տարօրինակ կերպով, շատ հիմնարկներ իրենց աշխատողներից շարունակում են այդ ստրկացնող թղթակտորը պահանջել` թքած ունենալով ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշման վրա… Ընթերցողը քարտավորման համակարգի միջոցով մարդկանց կառավարելու մասին առատ նյութ կգտնի գրախոսվող գրքում:

Ջոն Քոլեմանը հատուկ ուշադրություն է դարձրել 300-ի կոմիտեի վերահսկողության տակ գտնվող կառույցների միջոցով մարդկանց գիտակցության վրա ազդելու ծրագրերին եւ դրանց կիրառման մեխանիզմներին: Կարծում ենք, որ գրքի ամենակարեւոր արժանիքներից է հենց ա՛յս կողմը, որին հեղինակը մի ամբողջ գլուխ է հատկացրել: Այս գլխից տեղեկանում ենք, որ «թեեւ 300-ի կոմիտեն արդեն ավելի քան 150 տարի գոյություն ունի, իր ներկայիս կերպն առել է մոտ 1897-ին» (էջ 75. ավելացնենք, որ այդ տարի հռչակվեց համաշխարհային սիոնական շարժման ծնունդը` ժամանակի բանկային համաշխարհային կենտրոն Շվեյցարիայում): Այնուհետեւ նա մեկ առ մեկ թվարկում է շուրջ 40 կառույցներ` համառոտակի անդրադառնալով յուրաքանչյուրի գլխավոր դեմքերին, բնութագրիչներին եւ գործառույթներին: Նրանց մեջ տեսնում ենք ամենատարբեր բնույթի հիմնարկներ, նույնիսկ` արտաքինից անմեղ թվացող արհմիություններ, հակապատերազմական եւ հասարակական զանազան կազմակերպություններ, համալսարաններ, գիտահետազոտական ինստիտուտներ… «Հասարակական կարծիք կերտելը ՕԼԻՄՊՈՍՑԻՆԵՐԻ թագի ադամանդն է», հայտարարում է հեղինակը եւ ավելացնում, «որովհետեւ նրանց մոտ մանկլավիկություն անող հազարավոր հասարակագետների եւ «նոր գիտությունների» մասնագետների, այլեւ նրանց տրամադրության տակ գտնվող ԶԼՄ-ների միջոցով կարելի է հասարակական ՆՈՐ կարծիք ստեղծել բացարձակապես ուզածդ հարցի շուրջը եւ աշխարհով մեկ տարածել ընդամենը երկու շաբաթում» (էջ 87): Քոլեմանը օրինակներ է բերում Սադդամ Հուսեյնին ու նրա Իրաքին, ինչպես նաեւ գրքի հաջորդ էջերում, «Բիթլզ» խմբին եւ նրան հաջորդած ռոք ու հատկապես «հեւի մեթալ» կոչվող սատանայական երաժշտախմբերի շուրջը ստեղծված դրական քարոզչությունը: Ծախու ԶԼՄ-ների միջոցով մութ ուժերը հաջողել են հասնել նրան, որ «այսօր ամուսնալուծությունը կշտամբանք չի հարուցում, ինքնասպանությունների թիվը շեշտակիորեն աճում է, սոցիալական կանոններից շեղումները եւ սեռական խաթարված հակումները, որոնց մասին հիշատակելը գռեհկություն էր համարվում կարգին միջավայրում, սովորական երեւույթ են դարձել եւ առանձնապես որեւէ բողոք չեն առաջացնում» (էջ 97): Գործածվում է եւս մեկ տեխնոլոգիա` ժողովրդավարության պիտակի տակ մարդկանց հեղեղումը նույն երեւույթի, անձի կամ դեպքի մասին բազմաթիվ, հաճախ` հակասական տեղեկություններով, որի հետեւանքով մարդիկ շփոթմունքի մեջ են ընկնում` կորցնելով ճիշտ ընտրություն կատարելու կարողությունը: Սա տանում է այնպիսի վիճակի, որ «մեր հասարակությունն, ըստ երեւույթին, այլեւս չի ցանկանում ճշմարտությունն իմանալ» (էջ 98): 300-ի կոմիտեի «ուղեղային կենտրոնները» գտել են, որ անընդհատ նյարդացնցումների (սթրես) պայմաններում ապրող մարդը «դառնում է հեշտ կառավարելի. նա առանց դիմադրելու կենթարկվի յուրաքանչյուր հրամանի, ինչն էլ սույն մշակման նպատակն է» (էջ 120): Հեղինակն զգուշացնում է, որ «մեր հոգին կորցնելու վտանգի առաջ» ենք կանգնած (էջ 90), քանի որ մարդկանց անմարդկայնացումը կատարվում է համընդհանուր, համակարգված, եւ հաճախ քողածածուկ, բայց եւ միշտ հետեւողականորեն:

Հեղինակը բազմատասնյակ էջեր է տրամադրել թմրառեւտրին ու դրանից ստացվող հսկայական գումարների «լվացման» տարբեր ձեւերին, որոնցում ընդգրկված են բազմաթիվ բանկեր, այդ թվում` ՀՀ-ում գործող միջազգային մի բանկ (անունը հաճախ է հիշատակվում գրքում, սակայն այստեղ չենք տալիս` հակագովազդից խուսափելու համար): Նրանք ոչ միայն փողեր են «լվանում», այլեւ դրամավորում են թմրառեւտուրը (էջ 147): Իր դիտարկումներից Քոլեմանը հանգել է այն հաստատ համոզման, որ «հերոինի առեւտրաերթուղիները պաշտպանված են «բարձր իշխանությունների» կողմից» (էջ 149), իսկ ովքեր 300-ի կամքը չեն կատարում, պատժվում են դաժանորեն: Հեղինակը բերում է Պանամայի նախագահ Նորիեգայի օրինակը (էջ 151-152, ավելացնենք` Սադդամ Հուսեյն, Սլոբոդան Միլոշեւիչ, Ռադովան Կարաջիչ, հերթի է կանգնած Բոլիվիայի նախագահ Մորալեսը, որը թմրառեւտրի դեմ պայքարի ամերիկյան պետական մարմնին վերջերս ամբաստանեց իր երկրում թմրեցուցիչների գործածությունը… քաջալերելու համար):

Քոլեմանը կատարում է մի դիտարկում, որը թույլ է տալիս հասկանալ, թե ՀՀ Կենտրոնական բանկն ինչո՞ւ վաճառեց ոսկու իր պահեստը թղթադոլարի դիմաց, այն էլ երբ ոսկու ունցիան 400 դոլարի սահմաններում էր` ներկայի կրկնակիից ավելի գնի հետ համեմատած. «Անհամեմատ հեշտ է վախեցնել անկանխիկ կամ թղթադոլարի ձեւով պահուստներ ունեցող երկրին, քան այն երկրին, որը պահուստներ ունի ոսկով» (էջ 143): Ֆինանսիստ չլինելով` Քոլեմանը եթե այսքանը հասկացել է, իրավունք չունե՞նք հարց տալու, թե ՀՀ ԿԲ ֆինանսիստ, ֆլան-ֆստանիստները 300-ի կոմիտեի մեխանիզմներից ուրիշ որեւէ բան սովորե՞լ են արտասահմանի «էլիտար» համալսարաններում…

Իսկ ինչպե՞ս են 300-ի կոմիտեի անդամ դառնում: Բացի ժառանգական մի քանի տներից (կոմիտեում իրենց ներկայացուցչին այդ ընտանիքներն են ընտրում), մյուս անդամներն ընտրովի են: Քոլեմանն այս հարցին ըստ էության չի անդրադարձել, թեեւ նշել է, թե «միայն բարձրաստիճան մասոնը կարող էր 300-ի կոմիտեի կողմից ընտրված լինելու որեւէ հույս ունենալ» (էջ 163): Բազմաթիվ օրինակների հիման վրա հեղինակը եզրակացնում է, թե «արդեն ավելի քան 200 տարի 300-ի կոմիտեն է թելադրում Միացյալ Նահանգների արտաքին ու ներքին ողջ քաղաքականությունը» (էջ 181-182):

ԳԵՎՈՐԳ ՅԱԶԸՃՅԱՆ

Հակամարտություն՝ հնարավոր հայանպաստությամբ

Թուրք-իսրայելական հակասությունը կամ լավ խաղարկվող սիոնա-համաթրքական մի հերթական միջադեպ է, ինչը կավարտվի երկկողմանի հաշտեցմամբ, երբ Անկարան ու Թել Ավիվը կկարողանան իրենց ռազմա-քաղաքական եւ այլ շահերն ապահովել տարածաշրջանում, կամ էլ, եթե իրապես նոր միջազգային բախում է հասունանում, ապա Երեւանը լրջորեն խորհելու եւ նոր իրավիճակում նորովի խնդիրներ առաջադրելու գործեր պիտի նախաձեռնի:

Իսրայելում Թուրքիայի դեսպանատան մոտ հրեաների կազմակերպած բողոքի ցույցերը հավաստեցին, որ ամեն դեպքում հակաթուրքական ալիք հնարավոր է արագորեն բարձրացնել եւ սրել իրավիճակը տարածաշրջանում: Հրեա ցուցարարները հայտարարում էին. “Դուք՝ թուրքերդ, ասում եք, որ Երուսաղեմը Պաղեստինի մայրաքաղաքն է, իսկ մենք ասում ենք, որ Անկարան Հայաստանի մայրաքաղաքն է”: Նույնիսկ զլմ-ները նշում էին, թե “զարմանալի չէ, որ այսօր շատ են հիշատակում Հայաստանը”:

Ի պատասխան հրեաների “ընդվզման”, Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը հայտարարել է, թե պաղեստինյան արմատական “Համաս” շարժումը ահաբեկչական կազմակերպություն չէ, այլ ընդամենը դիմադրողական շարժում է, որը պայքարում է իր հողերի պաշտպանության համար: “Եվ նրանք հաղթել են,- ասել է Էրդողանը,- ես հայտարարել եմ ԱՄՆ պաշտոնական ներկայացուցիչներին, որ չեմ համարում “Համաս”-ը ահաբեկչական կազմակերպություն: Իմ կարծիքը չեմ փոխել, եւ այսօր նրանք իրենց հողերն են պաշտպանում”:

Այս առումով թուրքական զլմ-ներն ահազանգել են, թե Անկարան արդեն պետք է սպասի ԱՄՆ կոնգրեսում Հայոց ցեղասպանության բանաձեւի հաստատմանը: “CNNTurk”-ի գլխավոր խմբագիր, թուրք հայտնի վերլուծաբան Մեհմեթ Ալի Բիրանդը համոզված լինելով, որ Իսրայելի ռազմածովային ուժերի հարձակումը թուրքական “Navi Marmara” նավի վրա ոչ միայն խարխլելու է Անկարա-Թել Ավիվ հարաբերությունների հիմքերը, այլեւ տարածաշրջանում հավասարակշռությունը փոխելու է ու բոլորովին նոր իրավիճակ է ստեղծելու, նկատել է տալիս, թե փաստորեն Թուրքիան ու Իսրայելը թշնամանալու ճանապարհին են: Թշնամանքը խորացնելու փոխարեն թուրքերը պետք է գիտակցեն, որ Իսրայելն ու հրեական լոբբին կարող են իրենց վնաս պատճառել ամենատարբեր հարցերում: Վերլուծաբանը համառոտ թվարկել է այն վտանգները, որոնցով հրեաները կարող են սաստել Անկարային.
1. Համաշխարհային մամուլի եւ լրատվական այլ ցանցերում կհրապարակվեն նյութեր այն մասին, թե Թուրքիան թիկունք է դարձրել Արեւմուտքին եւ սկսել է հետաքրքրություն ցուցաբերել Իրան-Համաս-Իսլամ եռանկյունու նկատմամբ: Այդ մասին կգրվեն բազմաթիվ զեկույցներ, կհրավիրվեն համաժողովներ: Անկարան որքան էլ ջանա հակառակվել այդ թյուր տեղեկատվության տարածմանը, ապարդյուն կլինի, քանի որ հրեական լոբբին կկասեցնի թուրքերի քարոզչական արշավը:
2. Կսկսվի լայնորեն տարածվել ու քննարկվել այն թեման, թե Թուրքիայում ֆինանսական ներդրումներ կատարելը վտանգավոր է եւ մեծ ռիսկեր է պարունակում:
3. Թուրքիան արդեն պետք է սպասի, որ Հայոց ցեղասպանության բանաձեւը ԱՄՆ կոնգրեսում կընդունվի: Հայտնի է, որ հրեաները հեշտությամբ կարող են այդ հարցում հաջողության հասնել:
4. Իսրայելը կավելացնի իր աշխատանքները Քրդական բանվորական կուսակցության (ՔԲԿ) հարցում: Մասնավորապես, “Mosad”-ը (հրեական հետախուզություն) կընդլայնի իր գործողություններն այդ ուղղությամբ:
5. Իսրայելի ամենաազդեցիկ զենքը Վաշինգտոնի վրա ներգործել կարողանալու ուժն է: Հրեական լոբբին, ամերիկյան լրատվացանցի եւ կառավարական ամեն մի հաստատության վրա ազդելու իրենց ուժից օգտվելով, կարող է վատացնել ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերությունները:
Բիրանդի պնդմամբ` այս ցանկը կարելի է շարունակել: Եվ այսպես, քանի որ Իսրայելը հրեական լոբբիստական ուժերի միջնորդությամբ ջանալու է Թուրքիային հարված հասցնել վերջինիս թույլ տեղերից, ուրեմն ի՛նչ պետք է անի Անկարան այդ դեպքում: Հոդվածագրի դիտարկմամբ` հարկավոր է օրինակ, որ Թուրքիան նոր նավատորմիղ չուղարկի Գազա, չավելացնի հակաիսրայելական բոցաշունչ ճառերի թիվը, թույլ չտա հակաիսրայելական տրամադրությունների զարգացում եւ ցուցարարներին չթողնի չափն անցնել:

Իսկ Տորոնտոյում գործող “Հայ դատ”-ի գրասենյակը ինտերնետային ստորագրահավաք է սկսել, որի նպատակն է Կանադայի վարչապետ Սթիվեն Հարփին ստիպել G-20 գագաթաժողովի օրակարգում ներառել Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ հարցը: Նշենք, որ գագաթաժողովն անցկացվելու է Տորոնտոյում հունիսի 26-27-ը, որին մասնակցելու է նաեւ Թուրքիայի վարչապետը: Կանադայի վարչապետին “Հայ դատ”-ի կողմից ուղարկված նամակում բարձրացվել են հետեւյալ հարցերը. 1. վերահաստատել Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը եւ խրախուսել ցեղասպանությունը դեռեւս չճանաչած պետություններին ճանաչելու այն, 2. ճնշում գործադրել ցեղասպանությունը դեռեւս հերքող Թուրքիայի վրա, որպեսզի սա ոչ միայն ճանաչի ցեղասպանությունը, այլեւ ապահովի ցեղասպանության զոհերի հետնորդների փոխհատուցումը, 3. ինչպես նաեւ Թուրքիայի կառավարությունից պահանջել Քրեական օրենսգրքի 301 հոդվածի չեղյալ հայտարարում: G-20 գագաթաժողովի օրակարգում այսպիսի քննարկումները կարող են “շահավետ” դիտվել ներկայումս նաեւ Թել Ավիվի համար:

Եվ ահա, առաջին հրեական արձագանքներում նշվեցին, որ “Խաղաղության նավախումբ”-ը թուրքական կազմակերպություն է եւ սերտ կապեր ունի “Համաս” պաղեստինյան շարժման հետ: Այս մասին հայտարարել է ՌԴ-ում Իսրայելի դեսպան Աննա Ազարին. “Մենք տեղյակ ենք այդ կազմակերպության մասին: Այն վաղուց կապված է “Համաս”-ի հետ եւ ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերում վերջինիս”,- ասել է դեսպանը: “Այն, ինչ տեղի ունեցավ Միջերկրական ծովում, կազդի մեր հարաբերությունների վրա Թուրքիայի հետ”,- հավելել է ՌԴ-ում Իսրայելի դեսպանը` այնուամենայնիվ նշելով, թե կարծում է, որ կհաջողվի հաղթահարել “վատ մթնոլորտը” 2 երկրների միջեւ:
Դեսպանը նաեւ ընդգծել է, որ Իսրայելի եւ Թուրքիայի միջեւ հարաբերությունների բարդացումը 2 օրվա պատմություն չէ, այն շարունակվում է վերջին 1-1,5 տարվա ընթացքում: Իսկ Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն հակադարձելով Էրդողանին` նշել էր. “Ահաբեկչության աջակիցներին էր տեղափոխում այդ նավը”:

Էրդողանն էլ ներքին ու արտաքին անվտանգության հարցերով կառավարության հատուկ նիստ էր գումարել եւ քննարկել թուրքական նավի վրա իսրայելական զինուժի հարձակման եւ Իսքենդերունում քուրդ գրոհայինների ահաբեկչության հետ կապված հարցեր: Վճռվել է շարունակել ահաբեկչության դեմ պայքարը եւ արագություն հաղորդել այդ ուղղությամբ տարվող աշխատանքներին:

Թուրքիայի վարչապետը, ելույթ ունենալով երկրի խորհրդարանում, նույնիսկ հայտարարել է, որ Թուրքիան պատրաստ է Իսրայելի դեմ պատերազմին: “Մենք ոչ մեկին խորհուրդ չէինք տա փորձել Թուրքիայի համբերությունը, եւ նա, ով կփորձի մեզանում թշնամի ստանալ՝ կհասնի դրան: Մենք կարող ենք ջերմ եւ հավատարիմ ընկերներ լինել, սակայն կարող ենք լինել կոշտ եւ ուժեղ թշնամիներ”: Նա թուրքական նավի դեմ իրականացրած Իսրայելի ռազմածովային ուժերի գործողությունը որակել էր իբրեւ “պետական մակարդակի տեռոր”, քանի որ իսրայելցի ուժայինները մարտական զենք էին բանեցրել “մարդասիրական բեռ տեղափոխող նավի ուղեւորների դեմ”:

Այս որակմանը նույնպես անդրադարձել է Նեթանյահուն, ասելով, որ դեպի Գազայի հատված շարժվող թուրքական նավում գտնվել է “Համաս” ահաբեկչական խմբավորմանն աջակցող ծայրահեղականների մի խումբ, որոնց վնասազերծելը իսրայելցի զինվորների պարտքն էր: Եվ դա հումանիտար օգնություն տեղափոխող նավ չէր: Իսրայելի վարչապետը ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ նավի վրա գտնվողները փորձել են իսրայելցի զինվորներին նավից ցած նետել, խլել նրանց զենքերն ու սպանելու մտադրությամբ կրակ բացել: “Ուզում եմ բոլորին հարցնել: Այդ զարգացումներին նայելով կարելի՞ է ասել, որ նավերում գտնվողները խաղաղասերներ էին: Այդ մարդիկ բռնության եւ տեռորի աջակիցներն էին: Հարկ է բացեիբաց ասել, որ մեր զինվորները ջանացել են իրենց կյանքը փրկել, եւ ես հպարտանում եմ նրանց գործողություններով”,- նշել է Նաթանյահուն:

Հիշեցնենք, որ Գազայի հատված մարդասիրական օգնություն տեղափոխող 6 նավերը տեղափոխել են 600 մարդու եւ 10 հազ. տոննա մարդասիրական բեռ: Եվ արդեն հայտնի միջադեպի ժամանակ զոհվել է ավելի քան 16 մարդ, վիրավորվել՝ մոտ 50-ը:

Միջադեպի մասին տեղեկանալուց հետո անմիջապես Թուրքիայի ԱԳՆ է կանչվել Անկարայում Իսրայելի դեսպանը, ում պաշտոնապես բողոքի նոտա է հանձնվել: Բողոքի ցույցեր են կազմակերպվել դեսպանատան մոտ, որից հետո Իսրայելի ԱԳՆ-ն կոչ էր արել Թուրքիայում բնակվող իսրայելցիներին՝ անվտանգությունից ելնելով անմիջապես գնալ հայրենիք: Եվ դիվանագիտական առաքելության ներկայացուցիչներն իրենց ընտանիքներով սկսել են Անկարայից հայրենիք վերադառնալ:

ԱՄՆ-ում գտնված ժամանակ Թուրքիայի ԱԳ նախարար Ահմեդ Դավութօղլուն քննադատել էր ԱՄՆ-ի իշխող վարչակազմին՝ Գազայի հատված օգնություն տեղափոխող նավատորմի վրա Իսրայելի հարձակման վերաբերյալ մեղմ դիրքորոշում ունենալու համար: “Թուրքիան հիասթափված է Իսրայելի գործողությունների նկատմամբ ԱՄՆ-ի արձագանքի վերաբերյալ իր սպասելիքներից,- ասել է նա,- մեր դաշնակիցներից ոմանք պատրաստ չեն Իսրայելին դատապարտելու, իսկ մենք ուզում ենք, որ նրանք հայտնեն հստակ դիրքորոշում այս առումով”:

Այս հակամարտությունը լրջորեն մտահոգել է նաեւ Ադրբեջանին, քանի որ Բաքուն երկարաժամկետ ծրագրեր էր նախաձեռնել Թել Ավիվի հետ: Ադրբեջանում մի շարք հասարակական եւ քաղաքական ուժեր, տարբեր գործիչներ հանդես են եկել հայտարարությամբ, որում կտրուկ դատապարտել են Իսրայելի գործողությունները: Ադրբեջանում կարծում են, որ թուրքալեզու պետությունները եւս համապատասխան մակարդակով իրենց դիրքորոշումը կներկայացնեն:

Ոգեւորություն կա նաեւ արաբական աշխարհում, սակայն այստեղ կա նաեւ մտահոգություն, որ արաբներին իրենց նվիրվածությունը հավատացնելու համար թուրքերին արյուն էր պետք…
Մեզանում նույնպես կարծիք կա, որ արաբական ընդվզող հատվածն այնքան էլ չհավատաց Թուրքիային, եւ այս քայլով նաեւ միտում կար թուլացնել Իրանին, որպեսզի Թուրքիան ունենա առավել մեծ հնարավորություններ տարածաշրջանում, Մերձավոր Արեւելքում:

Ըստ երեւույթին այսպես են կարծում նաեւ Իսրայելում, եւ այդ երկրում Թուրքիայի դեսպանը, չնայած դեռ առկա հակամարտությանը, վերադարձել է Անկարա: Հասկանալի է դառնում, որ Իսրայելը չի ցանկանում խզել կապերը Թուրքիայի հետ եւ գուցե նաեւ այլ ծրագրեր ունի` պայմանավորված թուրքական ներքին խնդիրներով:

Պաշտոնական Անկարան չնայած շարունակում է խիստ քննադատական, դատապարտող հայտարարություններ հասցեագրել Իսրայելին, այնուամենայնիվ, նույնպես փոքր-ինչ մեղմել է տոնը: Թուրք արտահանողների խորհրդի լիագումար նիստին մասնակցած վարչապետ Էրդողանը հերթական անգամ անդրադառնալով Միջերկրական ծովում տեղի ունեցած արյունալի միջադեպին, ասել է, որ իրենք խնդիր ունեն ոչ թե Իսրայելի ժողովրդի, այլ իշխանությունների հետ:
“Հակասեմականության գաղափարը չարաշահելու միջոցով ջանալ կոծկել սպանությունները, այլեւս համոզիչ չեն: Իսրայելի քաղաքականությունն արդեն աշխարհում ավելի շատ հակազդեցության է արժանանում”,- ասել է Էրդողանը` ընդգծելով, որ իրենք խաղաղություն են կամենում եւ իրազեկելու են իսրայելական իշխանությունների հանցագործության մասին: “Նման քաղաքականությամբ Իսրայելն իր անվտանգությունը երաշխիքի տակ չի առնում, այլ սպառնալիքի տակ է դնում: Իր շուրջը թշնամություն է տարածում”,- ասել է Թուրքիայի կառավարության ղեկավարը:

Անդրադառնալով նորից արաբական աշխարհին՝ նշենք, որ ամեն դեպքում իշխում է այն տեսակետը, որ արաբները չեն համախմբվի Թուրքիայի շուրջ: Դա կսրի Թուրքիա-Իրան հարաբերությունները, ինչը այսօր գոնե ձեռնտու չէ Անկարային: Թերեւս արաբական աշխարհը չի կարող մերձենալ Թուրքիային. նրանք շատ տարբեր ազգեր են, նաեւ հավատի մեջ նույնաբնույթ չեն ու շատ տարբեր շահեր ունեն տարածաշրջանում:

Այնուամենայնիվ, թուրքական այս “շարժը” արթնացրեց շատ արաբների: Նույնիսկ Պաղեստին-Իսրայել հարաբերություններում գրեթե չեզոք դիրք բռնած Եգիպտոսում պետական խորհրդին կից գործող Վերին վարչական դատարանը հաստատել է Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը` եգիպտոսի քաղաքացիությունից զրկել նրանց, ովքեր ամուսնացած են Իսրայելի քաղաքացիների հետ: Դեռ 2009թ. Առաջին ատյանի դատարանն այդպիսի որոշում էր ընդունել պատգամավորական պահանջով, որը նախաձեռնվել էր եգիպտական խոշոր ընդդիմական “Եղբայր մուսուլմաններ” շարժման կողմից:

Իսկ Մարոկկոյի մայրաքաղաք Ռաբաթում բողոքի ակցիա է անցկացվել ընդդեմ Իսրայելի գործողությունների՝ կապված Գազայի հատված հումանիտար օգնություն տեղափոխող նավերի հետ: Այսպիսի բողոքի ցույցեր եղել են գրեթե բոլոր արաբական երկրներում:

Ի միջիայլոց, վերջերս դեպի Գազայի հատված ընթացող իռլանդական մի նավ էլ է բերման ենթարկվել իսրայելական ուժերի կողմից: Իսրայելական զինվորականները կալանել են Գազայի համար նախատեսված հումանիտար օգնության բեռով իռլանդական “Ռեյչըլ Կորրի” նավը, իսկ հայտնաբերված հումանիտար օգնությունը համապատասխան ստուգումներից հետո ուղարկվել է Գազայի հատված ցամաքային ճանապարհով:

Օրերս Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի Թուրքիա կատարած այցի ընթացքում, ըստ ամենայնի, հստակեցվել են նաեւ Իսրայելի հետ հարաբերությունների խնդիրը եւ հետագա քայլերը, չնայած հաղորդվում է միայն, որ այցի ընթացքում ստորագրվել են մի շարք երկկողմ փաստաթղթեր՝ Թուրքիա ադրբեջանական գազի մատակարարման շուրջ:

Մեր այս անդրադարձը փորձեցինք ամփոփել Հայաստանի հրեական համայնքի ղեկավարների ինչ-որ մի տեսակետով, սակայն պարզվեց, որ համայնքի նախագահը հրաժարվել է մասնակցել որեւէ ասուլիսի՝ համայնքի խորհրդի որոշմամբ, որում նշված է, որ պետք է ձեռնպահ մնալ այդ խնդրի շուրջ որեւէ գնահատական տալուց. ասել է համայնքի նախագահ Ռիմա Վարժապետյանը, ով միայն նշել է. “Անհանգստանում եմ, քանի որ կարող եմ ասել այնպիսի բան, ինչն էլ կհանգեցնի Ադրբեջանի, Թուրքիայի հետ հերթական սկանդալի: Չեմ ցանկանում քաղաքական խնդիրների շուրջ խոսել, ձեռնպահ եմ մնում”: Կարծիք կա, որ նրան խորհուրդ են տվել չխառնվել քաղաքական հարցերին:
Ինչեւէ, եւս մեկ անգամ կրկնենք, որ թուրք-իսրայելական հակամարտությունը եթե նրանց հերթական խաղը չէ, ապա կարող է նպաստավոր իրավիճակներ ստեղծել Հայաստանի համար, որին պետք է պատրաստ լինել, որից պետք է առավելագույնս օգտվել:

Հայկ Թորգոմյան

“Լուսանցք” թիվ 153, հունիսի 10-16, 2010թ.

Համաթուրանական նոր խարդավանքներ եւ հակադարձման անհրաժեշտություն

Դեռ մայիսի 20-ին պաշտոնական Անկարան դատապարտել էր մայիսի 23-ին ԼՂՀ-ում խորհրդարանական ընտրությունների անցկացումը: Թուրքիայի ԱԳՆ հայտարարությունում ասված էր, թե Անկարան “չի ճանաչելու ղարաբաղյան ընտրությունների արդյունքները”, քանի որ, իրենց ձեւակերպմամբ, դրանք իրավական հիմք չունեն: “Ընտրությունների անցկացումը միջազգային իրավունքի նորմերի, ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդի բանաձեւերի եւ ԵԱՀԿ Մինսկի Խմբի սկզբունքների խախտում է”,- հայտարարել էին թուրքերը:

Ավելի վաղ նույնաբովանդակ հայտարարությամբ հանդես էր եկել Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն: Իսկ ահա, Հայաստանի խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ միջազգային դիտորդների հետ մասնակցել են ԼՂՀ ԱԺ հերթական ընտրություններին:

Այսպես Անկարան այլեւս բացահայտ, հայ-թուրքական կոչված արձանագրությունների՝ Երեւանի կողմից սառեցումից հետո անգամ, շարունակում է արցախյան խնդրին խառնվելու իր յուրատեսակ “չեզոք” քաղաքականությունը, ինչը կրկին փաստում է` թուրքը թուրք է եւ նրա հետ պետք է խոսել միայն նախապայմաններով եւ կտրուկ:

Անկարան ադրբեջանցի կոչված կովկասյան թուրք-թաթարներին աջակցում է ոչ միայն Հայաստանի, այլեւ՝ Իրանի դեմ հարցերում: Այսպես Անկարան արդեն բացահայտ աջակցում է նաեւ իրանցի թյուրքախոս ազերիների անջատողական քաղաքականությանը:

Արդեն հստակ է, որ Թուրքիան փորձում է փոքր եղբոր` Ադրբեջանի ծավալապաշտական նկրտումներին աջակցելով վերստին առաջ քաշել պանթուրքիզմի տեսլականը… Այս առումով թուրքերը ոչ միայն աշխուժացել են Արցախի ուղղությամբ, այլեւ հաճախակի են դարձրել այցերը Նախիջեւան: Թուրք-ադրբեջանական աքցանի դեմն առնելու համար այժմ կարեւոր է համարժեք աշխուժացնել հայ-իրանական կապերը: Առավել եւս, որ թյուրքական աքցանը փորձում է կտրատել ոչ միայն Հայաստանն ու Արցախը, այլեւ Իրանը (հեռահար դրված է նաեւ Վրաստանի մասնատման խնդիրը՝ Աջարիա եւ Աբխազիա)…

Անկարայում ապրող իրանցի թյուրքախոս ադրբեջանցիներին պայքարի դուրս գալու կոչեր են արվել: Հավաքներ են կազմակերպվում “Հանուն միացյալ Ադրբեջանի ազգային շահերի պաշտպանության”, “Ո՛չ պարսիկների հակաթյուրքական շովինիզմին” եւ այլ կարգախոսների ներքո: Ցույցեր են կազմակերպել ընդդեմ պարսկալեզու մամուլի՝ մասնավորապես “Իրան” օրաթերթի, որն, ըստ իրանցի ադրբեջանցիների, 2006թ. մայիսի 22-ին իրենց ազգային արժանապատվությունը վիրավորող հոդված էր տպագրել:

Իրանի հյուսիսային (Արեւելյան Ադրբեջան, Արեւմտյան Ադրբեջան եւ Արդեբիլ) նահանգներում իրավիճակն ապակայունացնելու եւ վերոնշյալ թյուրքախոս թյուրք-ադրբեջանցիներով բնակեցված նահանգներն Իրանից անջատելու պանթյուրքական (համաթուրանական) գաղափարախոսության նպատակներին էր անդրադարձել իրանական “Թաբքնաք.իռ” կայքը, որտեղ ներկայացվում էին վերոնշյալ գաղափարախոսության 7 հիմնական նպատակային քայլերը:

Դրանք են` 1. Լեզվական հակասություններ առաջացնել իրանցի թյուրքախոս ադրբեջանցիների շրջանում: 2. Քայլ առ քայլ քաղաքական ֆեդերալիզմի պահանջ ներկայացնել: 3. Առաջ քաշել էթնիկ ֆեդերալիզմի պահանջ: 4. Պատմական Ադրբեջանի անջատում Իրանից: 5. Միացում Ադրբեջանին: 6. Միավորված Ադրբեջանի միացումը Թուրքիային: 7. Պանթյուրքական գաղափարախոսության հիմնական նպատակի իրագործում՝ Մեծ Թուրանի ստեղծում:

Իրանական կողմը ինչքան էլ փորձում է Պարսկաստան եւ պարսիկ հասկացությունները փոխարինել Իրան եւ իրանցի ձեւակերպումներով, միեւնույնն է` թյուրքական տարրը չի ճանաչում պարսիկների իշխանությունն ու տարածքները եւ ամեն գնով պայքարելու է պանթուրքիստական ծրագրերի իրականացման համար:

Սա ինչքան շուտ հասկանան Թեհրանում, այնքան ավելի հեշտ կլինի եւ Իրանի եւ Հայաստանի համար…

Միատարր Հայաստանին չկարողանալով բազմազգ Իրանի նման “նեղել”, Թուրքիայի ԱԳ նախարար Ահմեդ Դավութօղլուն Սփյուռքի հետ երկխոսություն սկսելու մասին հայտարարությամբ փորձեց ջլատման ալիք սկսել հայության ներսում… ՀՀ-ի հետ չէր ստացվում, հետեւաբար փորձեցին դա անել մեր Սփյուռքի հետ: Իսկ Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի՝ ԼՂՀ 2 շրջանների վերադարձի մասին հայտարարությունը հերթական թուրքական խաղն է: Հասկացել են, որ 7 ազատագրված շրջանների վերադարձը անհնար է, ուստի փոխել են պայքարի ձեւը՝ Արցախը մաս-մաս վերազավթելու համար:
Թուրքիան Արցախի հարցում ակնկալիքներ ունի ոչ միայն ՌԴ-ից, որի հետ վերջերս կրկին փորձում է բարեկամանալ: Սակայն, ՌԴ-ն աջակցում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանը այնպես, ինչպես միջազգային իրավունքի մյուս հիմնարար սկզբունքներին եւ նորմերին, ասենք՝ ազգային ինքնորոշման իրավունքին: “Մոսկվան չի ճանաչում Լեռնային Ղարաբաղը որպես անկախ պետություն”,- հայտարարել է ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Անդրեյ Նեստերենկոն, բայց հավելելով. “Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակը պետք է որոշվի առանց ուժի կիրառման եւ Մինսկի գործընթացի շրջանակներում՝ բոլոր կողմերի միջեւ քաղաքական բանակցությունների արդյունքում”: Իսկ մայիսի 23-ին տեղի ունեցած ԼՂՀ ԱԺ ընտրությունների մասին ՌԴ պաշտոնյան ասել է, թե “Մոսկվան չի կարծում, որ Ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման ընթացքը կարող է կախված լինել Ղարաբաղում ընտրությունների անցկացումից”:

Անկարան շարունակում է ավելի աշխուժացնել ջանքերը Թեհրանի միջուկային հարցը դիվանագիտական խաղաղ ճանապարհով լուծելու ուղղությամբ` այսպիսով կանգնելով ԱՄՆ-ի (առհասարակ Արեւմուտքի) ու Իրանի “մեջտեղում”՝ համապատասխան խաղեր նախապատրաստած ունենալով յուրաքանչյուր կողմի համար:

Թուրքերը նաեւ փորձում են եռակողմ հանդիպման՝ Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների հետ: Եվ հայ-թուրքական կոչված հարաբերություններում կարծես նոր գործընթաց է սպասվում: Կարծիք կա, որ երկկողմանի հարաբերությունների հաստատման հարցը մշտառկա խնդիր է 2 հարեւան երկրների համար, եւ այդ հարցում տնտեսական ու ռազմավարական շահեր ունեն գերտերությունները ու ձեռք չեն քաշի այս հարցից: Թուրքիայում վստահ են, որ Հայաստանն այսօր գործընթացը մերժելու կարողություն չունի եւ խնդիրն այլ ուղղությամբ պետք է տարվի:

Այս առումով մեծ տեղ է հատկացվում քարոզչական պատերազմին, որն ավելի նկատելի է հայ-ադրբեջանական կողմում, քան՝ հայ-թուրքական: Քարոզչական պատերազմ վարում է բացառապես Ադրբեջանը (Թուրքիան այս առումով գործում է ոչ բացահայտ), եւ Հայաստանի, Արցախ-ԼՂՀ-ի ու Ադրբեջանի միջեւ տեղեկատվական պատերազմը դադարեցնելու հայկական կողմի կոչերն անիմաստ են, քանզի թշնամանքի քարոզչություն տանելը դարձել է հատկապես ադրբեջանական կողմի կայուն գործելաոճը:

Չնայած այս ամենին, թուրք-ադրբեջանական անբաժան եղբայրությանը, հայ-իրանական կողմը կարող է լուրջ եւ նպատակային պառակտիչ պայքար ծավալել: Հատկապես, որ թուրք-ադրբեջանական միությանը դեմ են նաեւ աշխարհի գերտերությունները եւ տարածաշրջանի երկրները:

Անկարան ժամանակին եւ հիմա էլ հայտարարում է, թե Թուրքիան, Ադրբեջանը, Ղազախստանը, Ղրղըզստանը, Թուրքմենստանը եւ Ուզբեկստանը “տեղավորվում” են “1 ազգ — 6 պետություն” կարգախոսում: Բայց իրականում “1 ազգ — 2 պետությունը” նույնիսկ չի գործում: Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի եղբայրության մասին խոսակցությունները ամենեւին էլ միշտ չէ, որ արտացոլում են այդ երկրների հարաբերությունների իրական վիճակը: Այսպես են կարծում նաեւ օտար տեսաբանները: “Հավերժական բարեկամության” երդումները, “1 ազգ — 2 պետություն” կարգի բոլոր ձեւակերպումները խոսակցություններ են հանրության համար: Իրականում ամեն ինչ այլ կերպ է, ինչպեսեւ պետք է լիներ՝ յուրաքանչյուրը մտահոգ է իր շահերով: Ամենաթարմ վկայությունը Թուրքիայի վարչապետի վերջին հայտարարություններն էին, ինչը տեղի ունեցավ Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Ռամիզ Մեհթիեւի գլխավորած պատվիրակության՝ Անկարայում տեղի ունեցած հանդիպմանը:
Թուրքերը կարծում են, որ Բաքուն պետք է “շահիդների պուրակ”-ում նորից բարձրացնի թուրքական դրոշները, որոնք բարձրացվել էին 1918թ. Ապշերոնի թուրքական բռնազավթման ժամանակ զոհված զինվորների հիշատակին եւ իջեցվել էին Անկարայի ու Երեւանի միջեւ մերձեցման գործընթացի սկսվելուց հետո: Հետո Ռ. Թ. Էրդողանը պահանջել է, որ Ադրբեջանը Քրդական աշխատավորական կուսակցությունը ճանաչի որպես ահաբեկչական կազմակերպություն, եւ վերջապես, Ադրբեջանը պետք է փոխի Թուրքիայի հետ վիզային ռեժիմը… Եվ էլի այլ հարցեր: Թուրքական կողմը հակված է կարծել, որ Բաքուն անվստահություն ունի Անկարայի հանդեպ:

Եվ ահա, միայն այս եւ այլ հարցերի կարգավորման դեպքում է Անկարան պատրաստ ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբամայի հետ զրույցի ժամանակ ադրբեջանցիների համար “բարեխոսել Ղարաբաղի հարցով”: Եթե դրոշները “շահիդների պուրակ” վերադարձնելը բարդ չէ, ապա Բաքվի համար շատ ավելի դժվար է հայտարարել Քրդական աշխատավորական կազմակերպությունը ահաբեկչական կազմակերպություն եւ հեշտ չէ Իլհամ Ալիեւի համար վերացնել վիզաները: Քրդերի պարագայում դա Ադրբեջանը կդարձնի նրանց ոխերիմ թշնամին՝ համապատասխան հետեւանքներով (իբր հայերը քիչ էին…), իսկ վիզաների պարագայում տեղի կունենա թուրք գործարարների զանգվածային ներհոսք Բաքու, ինչը արագ դուրս կմղի ադրբեջանցի գործարարներին, “քանի որ ադրբեջանական բիզնես-վարպետության գագաթնակետը մոսկովյան շուկաներում մաղադանոս վաճառելն է”… Իր հերթին Ռուսաստանն ու Եվրոպան էլ են փորձում խաղալ Թուրքիա-Ադրբեջան հակասությունների վրա, իսկ ԱՄՆ-ն ձգտում է Թուրքիայի վրայից վերացնել ադրբեջանական ազդեցության գործոնը: Վաշինգտոնում կայացած Գլոբալ միջուկային անվտանգության գագաթաժողովի շրջանակներում Օբամա-Էրդողան հանդիպումով սկսվել է այդ քաղաքականությունը: Օբամայի վարչակազմը ցանկանում է կյանքի կոչել հայ-թուրքական արձանագրությունները եւ այդ պատճառով Թուրքիայի վրայից ադրբեջանական ազդեցության գործոնը չեզոքացնելու լուրջ ուղիներ է որոնում:

Հայկ Թորգոմյան

Հ.Գ. — ԵԽԽՎ-ի ընդունած 2216 բանաձեւնը հետեւանք է եւ մեր արտաքին դիվանագիտական անգործության, եւ թուրք-ադրբեջանական եռանդուն գործունեության: Եվրոպայում հայկական լոբբինգը թերեւս թերացավ իր աշխատանքներում, հանգստացել էին կարծես, եւ ընդունվեց ամեն դեպքում վտանգավոր բանաձեւ…: Դրանով պահանջվում է հայկական ուժերի անհապաղ հեռացումը բոլոր “ադրբեջանական գրավված տարածքներից”, նաեւ “Հարավային Կովկասի հակամարտություններում ՌԴ-ի ու ԱՄՆ-ի հետ դերակատարություն է տրվում Թուրքիային:
Նախագիծը ներկայացվել էր հունվարին, սակայն այս ընթացքում ադրբեջանա-թուրքական կողմը կատարել է լուրջ աշխատանք, իսկ մեր դիվանագիտությունը զբաղվել է երկրորդական գործերով… Դրա հետեւանքով է, որ “գրավյալ տարածքները հանձնելու” կոչ է արել նաեւ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի՝ բռնի տեղահանման եւ փախստականների հարցերով օգնական Վալտեր Կալինը:
Իսկ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Պակ Կի Մունը շտապեց հանդես գալ մեկ այլ հայտարարությամբ, թե “Ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացը բացառապես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի իրավասության տակ է… հետեւաբար, ՄԱԿ-ը որեւէ լիազորություն չունի միջամտելու հակամարտության լուծման գործընթացին”…
Չհոգնեցի՞ն խաղալով այս միջազգային “դիվանագետները”…

“Լուսանցք” թիվ 151, մայիսի 28-հունիսի 4, 2010թ.

Ու՞մ զինվորներն են դառնում հայ մանուկները

Հակոբ Սանասարյանի հեղինակությամբ լույս է տեսել “Հայոց եկեղեցու պատմությու՞ն, թե՞ հուդայականության եւ սիոնիզմի ձեռնարկ” գիրքը: Գրքի առաջին հրատարակության սպառումից հետո անմիջապես երկրորդ հրատարակումն է եղել:
Գրքի հեղինակը մտահոգված է, որ “ՀՀ հանրակրթական դպրոցի 4-10-րդ դասարաններում դասավանդվող “Հայոց եկեղեցու պատմություն” առարկայի անվան տակ իրականում քարոզվում են հուդայական եւ քրիստոնեական կրոններ”: Այդ մտահոգությունը Հ. Սանասարյանը ներկայացնում է հանգամանալից մեջբերումներով եւ դրանց վերլուծություններով:
Իսկ վերլուծություններից հետո, ամփոփման բաժնում Հ. Սանասարյանը նշում է, որ “դասագրքի հեղինակները մի յուրահատուկ երկյուղածությամբ ու ակնածանքով են շարադրում հրեա ժողովրդի պատմությունը եւ, ընդհանրապես, Իսրայելի մշակույթին վերաբերող նյութերը, երբեմն էլ հօգուտ հրեա ժողովրդի, աստվածաշնչյան հորինվածքները ձեւափոխելով ու գունազարդելով: Փաստորեն, հայ մանուկներին փորձում են դարձնել հուդայականության զինվորներ, այսինքն՝ զինվորներ, որոնք կերտում են սեփական կորուստը… Հայոց ազգային հավատը ոչնչացվեց ավելի քան 1700 տարի առաջ, իսկ դրան փոխարինած օտար ու քայքայիչ գաղափարախոսությունը մարմնավորող կառույցն առ այսօր կոչվում է Հայոց եկեղեցի: Այժմ էլ փորձում են նույն ճակատագրին արժանացնել Հայոց դպրոցին. անվամբ… Հայոց, սակայն իրականում ապազգային…”: Այնուհետեւ հեղինակը պետական պատասխանատու այրերին եւ մտահոգ մարդկանց կոչ է անում. “Դպրոցներում եւ ուսումնական մյուս հաստատություններում դասավանդվող այս առարկան պետք է ենթարկվի մանկավարժության տրամաբանությանն ու ոգուն: Իսկ իրական մանկավարժությունը կոչված է մարդուն հասու դարձնել կյանքի բնականոն զարգացումը, ինչպես նաեւ էթնիկական առանձնահատկության պահպանումը, այն դեպքում, երբ “Հայոց եկեղեցու պատմություն” առարկան ոչ գիտական գիտելիքներ է մատուցում”: Ըստ հեղինակի, այդ առարկայի դասավանդումը եւ ապա դասագրքերը գիտական ու հասարակական համակողմանի քննարկման նյութ պետք է դարձնել, “թե չէ ինչ հիմնավորմամբ ու իրավունքով, մի քանի անհատների (անկախ նրանց գրաված դիրքից) ցանկությամբ, դպրոց է մտնում հակամանկավարժական եւ մարդու միտքը խեղող այդ առարկան”:
Հիշեցնենք, որ “Լուսանցք”-ի էջերում մի քանի անգամ արդեն իսկ ներկայացվել են հիշյալ դասագրքերից մեջբերումներ ու վերլուծություններ:

Անի Մարության

“Լուսանցք” թիվ 148 մայիսի 7-13, 2010թ.

Արարատից Սիոն. հայրենալքման քարոզ

րարատից հայդե՛ Սիոն
“Արարատից Սիոն” ֆիլմը ստեղծել է “Վեմ մեդիա արվեստներ” կենտրոնը: Ֆիլմի հովանավորներն են “ՎիվաՍել-ՄՏՍ” եւ “Flagship Venturesե ընկերությունները: “ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ը” նաեւ ֆիլմի հայաստանյան ցուցադրության հովանավորն է:
Սցենարի հեղինակի` Տ. Մեսրոպ քահանա Արամյանի խոսքերով, ֆիլմը 4 տարվա աշխատանքի արդյունքն է, որը ներկայացնում է “հայերի համամարդկային ներդրումը Աշխարհի կենտրոնում` Երուսաղեմում”:
“Մենք դարեր շարունակ աներեւակայելի ճիգերի գնով պահել ենք մեր ներկայությունը Սուրբ երկրում` Երուսաղեմում, մենք պետականություն չենք ունեցել, բայց մեր հայրերը եղել են համաշխարհային մասշտաբի մտածող ժողովուրդ”:
“Ֆիլմը պատկանելության հզոր կոչ է մեր ժողովրդին, հատկապես մեր երիտասարդությանը` դուրս գալու փոքրության բարդույթից, հետեւելու իրենց հայրերի ճանապարհին եւ իսկապես տերը դառնալու մեր պատմության”:
… Ընկերուհիներով էինք գնացել ֆիլմը դիտելու: Կեսից դուրս եկանք: Զայրացած էինք: Հետո, երբ արդեն հանգիստ էի, հասկացա. զայրանալու պատճառ չկա:
Որովհետեւ քրիստոնյա հայի համար աշխարհի կենտրոնը իսկապես Երուսաղեմն է:
Որովհետեւ քրիստոնյա հայի համար սուրբ երկիրը իսկապես Երուսաղեմն է:
Որովհետեւ քրիստոնյա հայի համար այդ ֆիլմը իսկապես պատկանելության կոչ է:
Որովհետեւ քրիստոնյա հայի կրոնը քրիստոնեությունն է, որն էլ հրեական ընտրյալության կրոն է, եւ քրիստոնյա հայն իսկապես պիտի հետեւի իր հայրերին ու… հայդե՛ դեպի Սիոն:
Մեր բարձր սարը նրանց բլուրին իսկապե՛ս վնաս է: Նույնիսկ նրանց Նոյը դա հասկացավ…

Հ.Գ. — Հա, չեմ հասկանում, “Վիվասել”-ում մի խելոք մարդ չկա՞, որ հայրենասեր Ռալֆ Յիրիկյանին խորհուրդ տա անհայրենասեր բաների հովանավոր չլինել:

Կարինե Հայրապետյան
Պարզապես հայ, “Լուսանցք”-ի մշտական ընթերցող

“Լուսանցք” թիվ 148 մայիսի 7-13, 2010թ.

“300 միլիոնին ղեկավարում են 3 հազար սիոնիստներ”

… Երբ վերջապես մի օր սկսենք համախմբված աշխատել ու իսկապես հասկանանք, թե ինչ ասել է մեկ լեզու, մեկ հայրենիք, մեկ մշակույթ, մեկ անցյալ ու մեկ ապագա եւ գնանք Վանը տուն բերելու, հայ մասոնները գալո՞ւ են մեզ հետ:
Թալաաթ ու Զոհրապ: Մասոն Թալաաթը սպանեց “աղբարիկ” Զոհրապին: Պատմությունից ոչ մի բան չենք սովորում: Մե՛ղք: Թուրք մասոնը մի րոպեում վերադառնում է իր վայրենի ցեղին բնորոշ, հատուկ նկարագրին եւ մոռանում է հայ աղբարիկին, իսկ հայ մասոնը գնում է Ստամբուլ՝ շնորհավորելու թուրք աղբարիկի քաջագործությունը:
Հայի այս տեսակը հայի արյուն չունի, անունո՛վ հայ է: Հայը թուրքին աղբարիկը չի կարող լինել:
Մեծ բանաստեղծն ասել է.
“Այսքան չարիք թե մոռանան մեր որդիք
Թող ողջ աշխարհ հայուն կարդա նախատինք”:
Կարդո՜ւմ են, սիրելի՛ Ավետիս Ահարոնյան: Ծիծաղո՜ւմ են մեր դիտավորյալ անկարողության վրա:
Տեսեք թե ինչ է ասում Հայաստանի հուդա-մասոնական Մեծ օթյակի Մեծ վարպետ, հուդա-մասոն Քրիստափոր Սահակյանը.
… Ամբողջ աշխարհով մեկ սփռված հայերը վերջապես հնարավորություն ունեցան Հայաստան տեղափոխելու այս ջահը, օծելով Հայաստանի մասոնական Մեծ օթյակը 30 հուլիս 2002-ին: … Այսօր հուդա-մասոնական “Լույսը” շողում է Հայաստանի վրա: …Մենք, բոլորս որպես անդամներ Հայաստանի հուդա-մասոնական Մեծ օթյակի՝ հանձնառու ենք կառուցելու “Լույսը”՝ որպեսզի շողա Հայաստանի վերեւ եւ որպեսզի կիսենք այս “Լույսը” ուրիշների հետ…”: (“Արարատ” շաբաթաթերթ) Այդ ուրիշը, վստահաբար, թուրքն է:
Հայի այս տեսակին պետք է վտարե՛լ Հայաստանից: Այս կերպարը մեր ազգի թշնամին է: Եվ այս բոլորը, օրը ցերեկով, պետության աչքի առաջ ու թերեւս նրա հովանավորությամբ ու աջակցությամբ: Հոյակա՜պ է……
Ասում են, թե չես կարող կաթողիկոս, պատրիարք, նախագահ, նախարար, նույնիսկ թագավոր լինել՝ եթե մասոն չես:
Մի օր Անթիլիասի եպիսկոպոսներից մեկին հարցրի.
— Կաթողիկոսը մասո՞ն է:
— Այդ մեկուն չեմ կրնար պատասխանել,- պատասխանեց:
Եթե մասոնությունը մի լավ բան է, ինչո՞ւ չեն բացահայտում նրա օրենքները, ծրագիրն ու նպատակը, ու ամեն բան անում են գաղտնի, թաքուն, ծածուկ, մատիկներով:
Զարմանալին այն է, որ այլեւս չեն վախենում կամ չեն ամաչում ասելու, որ իրենք մասոն են:
Մասոնների համար Քրիստոսը Աստված չէ, Մուհամմեդն ու Բուդդան՝ միայն մի քիչ խելոք մարդիկ են: Ըստ Գերի Կահի՝ մասոնները սատանայապաշտ են, սատանային են հավատում:
Ըստ մասոնների՝ իրենք հավատում են Տիեզերքի Մեծ Ճարտարապետին:
— Իսկ էդ ո՞վ ա:
Բնական է, չէ՞, հարցումը:
Ես ձեզ մի քիչ գիտությունից խոսեմ, հետո կորոշենք` թե ո՞րն ի՛նչ է:
Արեւը Ծիր Կաթին համաստեղության ծայրամասերին դեգերող մի ռեակտոր է, ուր ատոմը կանոնավորաբար ճեղքվում է: Մեր համաստեղությունը բաղկացած է 100 միլիոն աստղերից: Մեր տիեզերքում մեկ միլիարդ համաստեղություններ են շրջում: Մյուս տիեզերքներո՞ւմ՝ չգիտեմ որքան. ոչ ոք գիտի դեռ:
Արեւից 1000 անգամ մեծ աստղեր կան:
Արեգակը 5 միլիարդ տարեկան է: 5 միլիարդ տարի էլ կարող է շրջել համաստեղության կենտրոնի շուրջը, երբ սկսելու է այնքան տաքանալ ու մեծանալ, որ կլանելու է մոտիկ մոլորակներին ու փոքրանալով վերածվելու է մի աննշան կետի՝ տիեզերքի պարապության մեջ:
Մարդկությունը, մինչ այդ, նոր օթեւաններ պիտի որոնի:
Պիտի ճամփորդենք մտքի՞, թե տեսողության արագությամբ: Իսկ նյո՞ւթը… Պիտի վերածվենք աստվածների՞…
Արիստոտելն ասել է. “Աստվածներն էլ սիրում են կատակել”:
Տիեզերքի մեջ կատարվում են անհավատալի, աներեւակայելի գործընթացներ:
Արեւներ պտտվում են իրար շուրջ: Հսկա աստղեր տրաքվում են եւ վերածվում սեւ խոռոչի, որոնք կլանում են աստղերին, նույնիսկ լույսին:
Միլիոնավոր աստիճանների տաքություն, անհավատալի ցրտություն:
Կարողացա՞ մի բան հասկացնել: Ո՞ր ճարտարապետը կարող է ստեղծել այս բոլորը: Ամերիկացի աստղագետ Կարլ Սագանն ասում է. “Եթե ուզում ես ոչնչից կարկանդակ պատրաստել, նախ պետք է տիեզերքն ստեղծես”:
Երեւի ա՞յս են ուզում փաստել մասոնները:
— “Մասոններն էլ միջոց են” մութ ուժերի համար,- ասում է Կահը:
Վերջապես՝ ովքե՞ր են այդ մութ ուժերը:
Ամերիկացինե՞րը: Ո՛չ: Մեղք է ամերիկացի ժողովուրդը: Լավագույն պարագային՝ ոչխարի մի տեսակ է նա: Տուն-գործ, գործ-տուն, գարեջուր ու սեքս: Սա՛ է ամերիկացին: Մտահոգությո՞ւն: Անշուշտ ունի: “Որքա՞ն փող ես սարքում”:
Ամերիկացիները 15 տարի պատերազմեցին Վիետնամի դեմ, բայց քարտեզի վրա չգիտեն այդ երկրի տեղը:
Այսօր Բաղդադում ամերիկացի լրագրողը հարցնում է.
— Վերջապես մեկը պիտի ասի՞ ինձ, թե այս երկրի անունը Իրա՞ք է, թե՞ Իրան:
Ամերիկացի զինվորը տարիներով մնում է Գերմանիայում, բայց չգիտի, թե դա ո՞ւր է: Ինքնաթիռ դնում եւ ուղարկում են: Զինվորը գիտի, թե ինքն Ամերիկայում է եւ ոչ թե Գերմանիայում:
Այդպե՛ս է ուզում սիոնիզմը: 300 միլիոնին ղեկավարում են 3 հազար սիոնիստներ:
Այսօր ԱՄՆ-ում կապիտալիզմ չէ՛, ստրկությո՛ւն է: Մե՛ղք է ամերիկացի գյուղացին, բարի ժողովուրդը:
Լիբանանցի հայտնի քաղաքական գործիչ Ուալիդ Ջումբլատն ասում է.
— Է՛շ ամերիկացի, որ արջի նման մտավ Բաղդադ:
Ո՛չ: Այդպես չէ: Ճի՞շտը:
— Էշ ամերիկացուն արջի նման տարան Բաղդադ:
Ի՞նչ գործ ունես Բաղդադում, ա՛յ տխմար: Քանի՞ երկիր պիտի գրավես: Ինչպե՞ս:
Հանգիստ ապրում ես: Ի՞նչ ես ուզում: Վայելի՛ր կյանքը, ա՛յ Ապուշ:
Ոչ մի կապ գոյություն ունի երկուքին միջեւ. Արեւելքն ապրում է անցյալում, իսկ Արեւմուտքը՝ ապագայում:
Գրիգորիս ծ. վարդապետ Բալաքյանն իր “Հայ գողգոթան” գրքում գրում է.
— Իսլամներու մարգարեն՝ Մուհամմեդը, արաբ ամբոխը պատերազմի մղելու համար, ճակատագրի վարդապետությունը հնարած էր, եւ Ղուրանին մեջ իր հրեա անձնական քարտուղարին գրիչով գրել կուտար. “Եթե ճակատագրով այսինչ օրը, այսինչ տեղը մեռնիլ որոշված է, ռազմաճակա՞տ երթաս թե՞ տունը մնաս, նույնն է, մահը պիտի գա գտնէ քեզ: Ուստի, լավ է կրոնի կամ “ջիհադի” համար սուրբ պատերազմի երթաս ու մեռնելով շեհիդ՝ նահատակ ըլլաս”:
Ճակատագրի վարդապետության հավատացողն ու ոչ մի բանի չհավատացողը: Ինչպե՞ս կարելի է մեկտեղել այս երկուքին:
Իսկ հիմա ուզում են Մեծ Միջին Արեւելք սարքել: Ոչ միայն ԱՄՆ-ը, այլեւ Եվրոպական Միությունը կոչ են անում արագացնել Մեծ Միջին Արեւելքի գոյառումը: Մի իսլամ երկիր՝ Մարոկկոյից մինչեւ Պակիստան, Լիբանանը՝ մայրաքաղաք:
Իսրայելը ի՞նչ պիտի լինի: Սիոնիզմի համար՝ ո՛չ մի հարց: Իսրայելում ապրող 2 միլիոն հրեաներին, ինչպես որ բերին, այնպես էլ կտարածեն աշխարհով մեկ:
Հենց նույն մութ ուժերի տարածաշրջանները:
Մութ ուժը սիոնիզմն է:
Աշխարհի տնտեսությունը ո՞վ է տնօրինում:
Աշխարհի քաղաքականությունը ո՞վ է ղեկավարում:
Օգտագործում են մասոնականությանը՝ մարդկությանը միահավատություն կամ անհավատություն պարտադրելու, ապա եւ նրան ամբողջությամբ ստրկացնելու համար:
Այսինքն՝ 1000 տարի պատերա՞զմ:
Ո՞վ պիտի օգտվի այս բոլորից: Նա, ով լուռ ու կազմակերպված սպասում է առիթին:
Մենք, որպես հավաքականություն, մեծ զրո ենք, որպես անհատ՝ կես հանճար, որպես խումբ՝ հոյակա՛պ: Փա՞ստ: Կարդացեք…

Համարակալումը որպես գլոբալացման միջոց
Մարդկության համընդհանուր համարակալումը դեպի գլոբալացումը տանող հիմնական քայլերից մեկն է: Գլոբալացումը դեմ է դեմոկրատիային, ազատամտությանը, ազգային մտածելակերպին եւ հայրենասիրությանը: Դրանց փոխարեն, գլոբալացված աշխարհում բոլոր մարդիկ պետք է համարակալվեն եւ լինեն ամբողջական, համապարփակ հսկողության տակ: Համարակալումը կատարվում է հիմնականում Համաշխարհային բանկի գումարներով, որն աշխարհը գլոբալացնող կառույցներից մեկն է: Հայաստանում մարդկանց համարակալումը սկզբում անցկացվում էր կամավոր, իսկ այժմ այն գործնականում կատարվում է պարտադիր կերպով, առանց մարդկանց կարծիքը հաշվի առնելու եւ առանց հանրաքվեի: Համարակալման օրենքն ընդունվել է չընտրված, գլոբալիստական ուժերի կողմից նշանակված խորհրդարանի կողմից: Այն տպավորությունն է, որ խորհրդարանի առաքելությունն է ընդունել ապազգային օրենքներ, այդ թվում՝ համարակալման վերաբերյալ օրենքը, վաճառել ազգային հարստությունները:
1917թ.-ին, երբ Լենինը եւ բոլշեւիկյան խունտան փորձում էին գլոբալացնել կամ “կարմրացնել” ամբողջ աշխարհը կեղծ մարքսիստական լոզունգներով, ինչպիսին էր “Պրոլետարնե՛ր բոլոր երկրների, միացե՛ք”-ը, այն ժամանակ մարդկանց բաժանվեցին սովետական անձնագրերը: Նույնիսկ գրվեցին պոեմներ այդ անձնագիրը փառաբանելու նպատակով: Եվ ի՞նչ եղավ անձնագրերի բաժանումից եւ մարդկանց ըստ իրենց հասցեների գրանցելուց հետո: Ուղղակի իջեցվեց երկաթե վարագույրը, ստեղծվեց ազգերի մի մեծ բանտ, որտեղ թույլ ազգերն ընդհանրապես վերացան աշխարհի երեսից, այլախոհները, շատ մտավորականներ եւ մեծահարուստները “կոնտրա” եւ “կուլակ” մակդիրներով աքսորվեցին, հարստահարվեցին կամ գնդակահարվեցին: Սովետական գլոբալացման արդյունքում հարյուրաւոր ազգեր տվեցին միլիոնաւոր զոհեր: Ոչ ոք մի տեղ չէր կարող թաքնվել այն նույն անձնագրի պատճառով:
Այսօր էլ փորձում են ստեղծել համաշխարհային ամբողջատիրական բռնատիրական համակարգ, որտեղ ժողովրդի կամքը հաշվի չի առնվելու, երկրների իշխանությունները ոչ թե ընտրվելու են, այլ նշանակվելու՝ հատուկ առաջադրանքներ կատարելու համար: Այսօր այն բոլոր հայ պատգամավորները, մեծահարուստները եւ իշխանավորները, որոնք կատարում են սեփական ժողովրդի համարակալման պատվերը, վաղը իրենք են դառնալու առաջին զոհերը, ինչպես դա եղավ 1917 եւ 1937 թվականներին:
Սիրելի՛ հայրենակիցներ, սթափվե՛ք, ընդդիմացե՛ք ստրկատիրությանը, պահպանե՛ք ձեր ինքնությունը, լեզուն, մշակույթը, հոգեւոր համոզմունքները եւ մարդկային աստվածատուր ազատությունը: Գլոբալացումը եւ մարդկանց համարակալումն անխուսափելի կամ բնական գործընթացներ չեն, ինչպես փորձում են ներկայացնել այսօրվա իշխանավորները եւ գլոբալիստներին ծառայող ուժերը: Կան ազատասեր ազգեր, որոնք մերժեցին համարակալումը, օրինակ, գերմանացիները, պորտուգալացիները, ճապոնացիները եւ բուլղարները: Հայը ճորտ չէ, Հայաստանը եւ աշխարհը վաճառքի ենթակա չեն: Ո՛չ համարակալմանը եւ գլոբալացմանը: Կեցցե՛ ազատ եւ անկախ Հայաստանը:

Հայաստանի հակագլոբալիստական միավորում
Փրկվելու միակ միջոցը՝ գաղտնի, թաքուն, ծածուկ Արմենիզմն է (Հայիզմը-խմբ.), բոլորի՛ մասնակցությամբ, բոլորի՛ն հրահանգով:
Այլապես… հասկացողին շատ բարեւ…

Հատված՝ Գերի Կահի “Աշխարհի գրավման ճանապարհին” գրքի (2006թ.)
թարգմանիչ Հակոբ Բոդրումյանի “Նախերգանք”-ից

“Լուսանցք” թիվ 148 մայիսի 7-13, 2010թ.

Վասն գիտության կամ` մի դաշնակցականի կիկոսաբանության մասին

(Պատասխան ոմն դաշնակցականի` Հայկազուն Ալվրցյանի “Վասն տգիտության” հոդվածին)

“Գիտությունը եւ տգիտությունը սահմաններ չունեն”,- լավ է ասում հեղինակը: Ասում է ու երկրորդ առումով փայլունս մարմնավորում իր հոդվածի արդեն իսկ վերնագրում՝ տգիտության գովքն անելու կանխադիրքորոշումն արտահայտելով:

Ճիշտն ասած, հարկ չէի համարի ոչ միայն անդրադառնալու իմ՝ “Դաշնակցությունը, մասոնականությունը եւ երիտթուրքականությունը” հոդվածին ի քննադատություն գրվածին (որի բովանդակությունը ինձ կանխավ պարզ էր…), եթե միայն դա լույս տեսած չլիներ ՀՅԴ պաշտոնաթերթում: (Կուսակցությունը իր գլխավոր խոսքամամուլում զետեղելով իր ջատագովությամբ տարվածի հոդվածը՝ դրանով ասել կուզի, որ մնում է հին ինքնասիրահարվածը, իր ու հայոց պատմությունից դասեր չքաղողը, ում այդ երեսառածությունից երկիրը օրերից մի օր կարող է դարձյալ վնասներ կրել):

Մանրություն, ներկա դեպքում` մանր գաղափար սիրող մեր հեղինակին հասու լինելու համար մեր հոդվածում արծարծված որոշ գաղափարներ փորձենք մանրամասնել:

— Հեղինակի “խելքը” կերել է հեթանոսության մի՝ որպես կռապաշտություն տգետ պատկերացումը: Եվ դրանով պայմանավորված՝ նա գրգռվում է (չէ՞ որ այդպիսինին ամեն մի չիմացած բան վանում է), որ ես հեթանոսությունը հասկանում եմ որպես ցեղահավատքություն: Բացատրեմ ինչպես դպրոցականին:
Հեթանոս բառը հունական ծագում ունի, առաջացել է այդ լեզվի էթնոս (հայերեն՝ ցեղ, ազգ) բառից եւ նշանակում է որոշակի ցեղային (ազգային) ծագում ունեցող, ըստ այդ ծագումի, ծագումնաբանական այդ որակի ապրող: Հեթանոսության այդ բուն իմաստին հակառակ է կրոնը (ու ամեն մի կեղծ, անբնական գաղափարախոսություն), որը կրողները որոշակի ցեղային (ազգային) ծագում չունեն, խառնածին են եւ որը, հետեւաբար, պայմանավորված է այդպիսինների` տարբեր ծագումնային (գենային) հատկությունների (ոչ թե որակների) խառնուրդով: Հեթանոսության եւ կրոնի միջեւ ի վերուստ եղած այդպիսի հակադրությունը շեշտել են նաեւ կրոնի հիմնադիրները: Հիսուսը, օրինակ, ոչ մեկ անգամ է ասել, որ իր կրոնը անդեմ, որոշակի ծագում ու կենսաձեւ չունեցող զանգվածների (խեւերի, աղքատների, թափառաշրջիկների, հանցագործների, այս աշխարհում կյանքը չստացվածների) համար է: Պողոսն էլ, հետեւելով իր ուսուցչին, ասում է, որ “Աշխարհքիս անտոհմներին (ծագում չունեցողներին,-Ս.Մ.), անարգվածներին…եւ ոչինչներին” Հիսուսը “ընտրեց, որ մի բան լինողներին (ազնվականներին, մաքուր ծագում ունեցողներին,-Ս.Մ.) ոչնչացնէ” (ահա թե որտեղից է ծնունդ առնում դաշնակցության հեղափոխականությունը): Հետեւաբար, հայը եթե հայ է, որոշակի ազգային ու դրանից հետեւող ցեղային պատկանելիություն ունի, ասել է թե՝ հեթանոս է:

— Քրիստոնյա դաշնակցականին խիստ գրգռում է նաեւ մեկ այլ ազգային խորհուրդ՝ քուրմ-ը: Քուրմը ազգի հավատքը, ազգի ինքնության առհավատչյա՝ ամենայնի ու ինքն իր հետ նախադրոշմ հոգեւոր հարաբերությունների համակարգությունը պահող-պահպանող, դա սերունդների մեջ հաստատող անձն է: Քուրմ բառացի նշանակում է հուրը (հուր-քուրա անցումով), ազգի կենսաձեւի հիմք կենսաէներգետիկան՝ արարող ուժականությունը, զորությունը, եռանդը (առանց որի ազգը դադարում է ազգ լինելուց եւ վերածվում է խառնամբոխի, դեմոսի) պահող-պահպանող: Եթե մեր կուսակցական- մտավորական, առանց ազգային-հավատքային հիմքի ինչ-որ գաղափարներ կրող Հ.Ա.-ն ներքուստ սադիստական հրճվանքով է հիշում 301թ. օտարածին (ջհուդ-պահլավիկ) Գրիգորիսի կողմից հայ քրմության ջարդը ու չի ուրախանում դարեր անց Գարեգին Նժդեհի ու Սլակ Կակոսյանի կողմից հայոց քրմության վերականգնմամբ, ապա հաստատ նրա առնվազն հոգեւոր աշխարհում ինչ-որ բան այն չէ: Մեր “դարձի” եկածին խորհուրդ կտայի, ասենք, խոտից օրինակ վերցնել. դրա սերմից նույն խոտն է աճում, դրա սերմից՝ դարձյալ նույնը եւ այդպես անվերջ, եթե խաչասերում տեղի չի ունենում. խոտը երբեք “դարձի” չի գալիս, այլ բան չի դառնում: Եվ եթե իրեն հայ է զգում-ճանաչում՝ թող հիշի ոչ թե պողոս-պետրոսների, ովքեր իրենց ուսուցչին են անգամ նեղն ընկնելիս ուրացել, այլ` հայ մեծերի ասածները: Իսկ եթե համարում է, որ իր պորտը Գրիգորիսն է կտրել, ապա դա իր խնդիրն է: Զարմանալի է, մի՞ թե հայ քրիստոնյաները օտար մեռելների պահապաններն են…

— Համարում է, որ իմ եզրակացությունների համար Լեոյի “գիտականության նշույլից զուրկ” (ով ում՝ ի՞նչ է ասում) գիրքն է միայն հիմք դարձել, որով եւ պայմանավորվել է իմ… Սա, կարծում է, թե “խնձորը” ուտելուց հետո հա պետք է դրա մասին հիշել. չի պատկերացնում, որ ինչ-որ մեկը կարող է դաշնակցության կամ նրա հետ կապված բազմաթիվ բաներ կարդա (Չարենցից, Օտյանից, Մահարուց, Հենրիկ Գաբրիելյանից՝ հայոց պատմության առաջին իմաստատսերներից մեկից, Շահան Նաթալիից, հենց իրենց՝ դաշնակցականներից…), այդ կուսակցության մերօրյա գործունեությունն էլ իր աչքերով տեսնի ու դրանից հետո այդ ամենը վերապրելով՝ իրենում ստեղծի այդ երեւույթի մասին ինքնուրույն պատկեր: Իսկ ինչ մնում է հատկապես (ոչ միայն) Լեոյի գրքից մեջբերումներ անելուն, ապա դա պայմանավորված է նրա՝ դաշնակցության ծնունդին, կուսակցության կյանքի մի զգալի հատվածին ականատես լինելու, ինչպես նաեւ կուսակցությանը ներքուստ ճանաչելու հանգամանքով:

— Հ.Ա.-ն զարմանում է, ավելի ստույգ՝ կատաղում է, որ դաշնակցությունը դիտվում է որպես “Հայաստանյայց եկեղեցու գաղափարա-քաղաքական արդյունք”, թեեւ ինքը լինելով Հայաստանյայց եկեղեցու հոտի անդամ եւ դաշնակցական միաժամանակ՝ պետք է որ այդ ճշմարտությունից լավ զգար: Ասվածը ավելի մանրամասնեմ: Դաշնակցության գաղափարախոսության հիմնադրույթները՝ դասակարգ եւ դասակարգային պայքարը, համայնավարությունը, հանուն գաղափարի՝ անձը ուրանալը (պատմության մեջ անհատին դեր չտալը), ազգայինը (հեթանոսականը) անտեսելը եւ գաղափարին կամ կրոնին ապավինելը եւ այլն, ինչպես նաեւ կուսակցության կազմակերպման ձեւը (գաղտնիությունը, ներքեւի օղակը վերեւի օղակին հլու հնազանդ ենթարկվելը…) գալիս են Հին ու Նոր կտակարաններից՝ Հայաստանյայց եկեղեցու սուրբ գրքերից: Խորհուրդ կտայի Հայաստանյայց եկեղեցու դավանաբանությունից ու դաշնակցությունից ինչ-ինչ գիտելիքներ ձեռք բերածին փորձել դրանք համադրել. ասենք՝ դաշնակցության հեղափոխության մասին գաղափարը մտքում պահել եւ փորձել դրա նմանակը գտնել հին կամ նոր կտակարաններում: Եվ` հաստա՛տ կգտնի, որն է` “այս աշխարհի քանդումը” կամ դրա նմանը: Մտավորականը, եթե այդպիսին է, աչքաբաց պետք է լինի:

— Մեր օտարամոլը չի հասկանում, որ ազգային գաղափարախոսությունը (դրանից ելնող գաղափարական ծրագիրը) եւ սոցիալիստական-համայնավարական գաղափարախոսությունը հակադիր են, որ ամեն մի սոցիալիզմի հաստատում ամեն մի ազգի մահ է նշանակում: Գրում է, որ ազգային կյանքին վերաբերող բոլոր խնդիրները “ընկերվարության (սոցիալիզմի) հայեցակարգում ամրագրված են, որը եւ որդեգրել էր դաշնակցությունն իր ծրագրում”. այ թե Մարքսը (Էնգելսը, Կաուտսկին…) հային, գերմանացուն, ռուսին… սիրող է եղել: Եվ եթե նրա ասածներով ծրագիր կազմած դաշնակցությամբ առաջնորդվեինք, ապա հիմա երեւի դրախտ ստեղծած կլինեինք…

— Մեր հակահեթանոսը լուսավորությունը, կրթությունը, դաստիարակությունը հենց սոցիալիստական իմաստով էլ հասկանում է՝ կեցցե սոցիալիզմը, կեցցե ազգերի եղբայրությունը, կեցցե այդ եղբայրությունը երաշխավորող դաշնակցությունը… Իսկ թե ինչպես առանց ազգային հենքի եւ ինչ-որ օտարազգիների ասածներով միայն կողմնորոշվող կրթություն-դաստիարակությունը կարելի է այդպիսին համարել, դա գիտի միայն մեր խորագիտակ Հ.Ա.-ն:

— Հ.Ա.-ն դաշնակցությունը կուռքի վերածելով` գրում է. “Եվ արդյո՞ք հայ իրականության մեջ կա՞ մեկ այլ կուսակցություն, որը Հայ Դատի լուծման համար արել է ավելի, քան Դաշնակցությունը”: Միջնադարյան կրոնական աշխարընկալման համաձայն՝ “հավատում եմ, որովհետեւ աբսուրդ (անհեթեթ, անիմաստ,-Ս.Մ.) է”. սրա համար էլ է բանը այդպես: Հարցնեմ` Հայ Դատի լուծման համար արած այդ “ավելի”-ն՝ դաշնակցության առաջնորդության պայմաններում տեղի ունեցած ցեղասպանությունը ու Հայաստանի մեծագույն մասի կորու՞ստն է: Մի փոքր անց էլ է մեր կռապաշտը նման աբսուրդի կամ հայ սրամիտ լեզվով՝ կիկոսակաբանության տրվում: Հայաստանյայց եկեղեցու աչքին թվում է, որ իր՝ Պողոսի, Պետրոսի, Հովհաննեսի ու մյուս մահկանացուների կազմած սուրբ գիրքը ոչ թե գիրք (Բիբլիա) է, ինչպես շատ եկեղեցիների պարագայում է, այլ ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Աստվածաշունչ: Ահա եւ իմ՝ իրական աշխարհից դուրս եւ անկախ ապրող քննադատը, իրեն հարազատացնելով եկեղեցական այդ կիկոսականությունը, բացարձակ ճշմարտության աղբյուր դիտելով “աստվածաշունչ-մատյանը”, դրանից մեջբերումներ անելով` գլխիս լոլո է կարդում, թե սա այսպես է, նա՝ այնպես: Դե, մարդը օտար բաներ շատ է սիրում, ինչ կարող ես ասել:

— Երբ հակառակորդդ, քննադատդ, թշնամիդ անխելք է, քո օգտին է: Ներկա դեպքում՝ քննադատս, ով, կարծում եմ, այնքան հիմար չէ, որ ինձ իրեն “դասակարգային թշնամի” համարի: Գրել եմ, որ դաշնակցության անվան մեջ ու ծրագրում հայ անունը կա, բայց ամանումը` անվան բուն կրողը՝ չկա: Կարծելով թե իմ այդ ասածը ջարդուփշուր է անում, մեջբերում է Մ. Վարանդյանի միտքը. “(Դաշնակցության,-Ս.Մ.) Գործնական ծրագիրը արդյունք է հայ կեանքի իրական պայմանների, այն ծայրայեղ ճնշման եւ անորակելի բռնակալութեան, որ վաղուց իր վեր թագաւորում է Օսմանեան Հայաստանում: Թէօրեական մասը ծնունդ է ոչ անմիջապես հայ ժողովրդի կացութեան, այլ համաշխարհային կեանքի ու մտքի էւօլիւցիայի” (ընդգծումը իմն է): Վարանդյանը ասել կուզի, որ Հայ-Հայաստանից դուրս ու անկախ` համաշխարհային “գիգանտ” մտքերի (մեր լեզվով՝ մասոնների) կողմից արդեն տեսությունը կազմվել է. հայ իրականությունը պարզապես մի նոր փորձադաշտ է, որտեղ անքննադատելի այդ տեսությունը պետք է փորձարկել, որի ընթացքում (մեր կողմից արդեն ավելացնենք) կարող է եւ փորձարկվողից շատ արյուն հոսել: Այնպես որ, ինձ եթե հայտնի լիներ Վարանդյանի միտքը, ապա այն իմ ասածը որպես հիմնավորող հիանալի փաստարկ կօգտագործեի:

— Իմ՝ ցեղահավատքն ունեցողիս կողմից դաշնակցության քննադատության “թույլ” տեղն իհարկե չէր կարող չնկատել Հ.Ա.-ն՝ երկար ժամանակ դաշնակցության անդամ եղած Նժդեհին՝ ցեղակրոնության հիմնադրին ցեղահավատավորներիս ուսուցիչ համարելը: Ի դաս ինձ բերում է Նժդեհի՝ դաշնակցությունը ըստ ամենայնի դրականորեն գնահատող մտքերը: Բայց եթե իմ քննադատը Նժդեհի ասածները համեմատի դաշնակցության բուն գաղափարների հետ, ապա կնկատի, որ դրանք միմյանց բնավ կապված չեն, ավելի ստույգ՝ միմյանց հակադիր են: Նժդեհի “դաշնակցությունը” իր՝ միայն իր՝ Նժդեհի “դաշնակցությունն” է, այն դաշնակցությունը, որպիսին
Նժդեհը ցանկանում էր տեսնել: Որպիսին այն չդարձավ իր` օտար գաղափարախոսության դավանելու պատճառով: Եվ որի համար Նժդեհը դաշնակցությունից հեռացավ: Լավ կլիներ, ազնվությունն է պահանջում, որ Հ.Ա.-ն հիշեր նաեւ դաշնակցության՝ Նժդեհի դեմ կազմակերպած թավրիզյան անամոթ դատավարությունը,- այն Նժդեհի, ում ղեկավարած Սյունյաց իշխանությունը դաշնակցական կառավարությանը հնարավորություն տվեց խորհրդայնացված Հայաստանից անցնել Պարսկաստան՝ այդպես փրկելով իրենց կյանքը:

— Դրական ավարտով վերջացնենք իմ այս՝ քննադատության քննադատությունը: Մի ուսանելի բան Հ.Ա.-ի գրածում, այնուամենայնից, կար: Ես մասոնականության ծագումը, ելնելով դրա մասին հանրագիտարաններում ասածներից, կապել եմ 18-րդ դարի հետ՝ ինքս իմ մեջ, իհարկե, լավ իմանալով, որ դա շատ ավելի հին պատմություն ունի: Հարցին տեղյակ իմ քննադատը իրավացիորեն մասոնականության ծագումը “առնվազն 3000 տարով” հետ է տանում: Ճիշտ է անում: Բայցեւ սխալվում է, որ մասոնականությունը եւ քրիստոնեությունը միմյանց հակադրում է. իրականում քրիստոնեությունը մասոնականության մի արտահայտությունն է ընդամենը՝ “հրեից ազգի ընտրյալությունը” ընդունող:

Սերգեյ Մանուկյան
ԵՊՀ դոցենտ, փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու

Հ.Գ.-1 — խմբ. կողմից. — Սերգեյ Մանուկյանը այս նյութը խմբագրություն էր ուղարկել` կից գրությամբ, որը ներկայացնում ենք առանց խմբագրումների. “Լուսանցք” շաբաթաթերթի հարգելի խմբագիր: Տարեսկզբին Ձեր թերթում “Առանց գրաքննության, բայց` բանավեճի իրավունքով” խորագրի ներքո տպագրել էիք իմ “Դաշնակցությունը, մասոնականությունը եւ երիտթուրքականությունը” հոդվածը”: Կարծում էի, որ եթե բանավեճ էլ լիներ, ապա հենց Ձեր թերթի էջերում պիտի այն ծավալվեր: Բայց միայն մեկ շաբաթ առաջ, պատահաբար ձեռքս ընկավ ՀՅԴ պաշտոնաթերթ “Դրօշակ”-ը եւ տեսա, որ իմ հոդվածի պատասխանը այստեղ է տպագրվել (փետրվար, թիվ 2 (1617)): Հենց այդպես` դաշնակցավարի, գրել-պահել էին: Ինչեւէ: Խնդրում եմ “Դրօշակ”-ում ոմն դաշնակցականի գրածին իմ պատասխանը տպագրել “Լուսանցք”-ում: Ես այդ դաշնակցականի պես չեմ մանրանա (վստահեցնում եմ` կոպտելու համար հայերենի հոմանիշներին ավելի լավ եմ տիրապետում), բանավեճը անձնապես չեմ տանի, այլ` կրկին գաղափարական”:

Հ.Գ. — 2 — խմբ. կողմից — “Դրօշակ”-ում զետեղված հիշյալ հրապարակումը կարդացինք: Անկեղծ ասած` այդ դաշնակցական Հայկազուն Ալվրցյանին չճանաչեցինք: Խմբագրություն հաճախ այցելող ՀՅԴ մի քանի անդամներից կամ նրանցից, ովքեր ՀՅԴ-ի հետ առնչություններ ունեն, փորձեցինք հետաքրքրվել. չճանաչեցին, մեկը մի կերպ տեղը բերեց, այն էլ արժանահիշատակ ոչինչ չասաց: Ինչեւէ, հարազատ կուսակցությունում ոչնչով աչքի չընկնող Հ. Ալվրցյանին խորհուրդ կտանք որեւէ թեմայով բանավիճելիս հայ հեթանոս Աստվածներին չհիշատակել:
Ով ով, գոնե ազգայինից անընդհատ խոսող ՀՅԴ-ականը պիտի լավ հասկանա, որ ոչ մի ազգ սեփական Աստվածներին չի անարգում: Հուսանք, որ դա նաեւ այս պարագայում կլինի, եթե իհարկե… այդ Ալվրցյանի յան-ը ստույգ ծագումնաբանությունն է մատնանշում:

“Լուսանցք” թիվ 146, ապրիլի 23-29, 2010թ.

Հիմա` Նժդե՞հը, թե՞ մասոն Վրացյանը

(Հայտարարություն` ի պատասխան ՀՅԴ պաշտոնաթերթ “Դրօշակ”-ի մի հոդվածի)

Ս.թ. փետրվարին Դաշնակցության պաշտոնական մամուլ “Դրօշակ”-ում լույս է տեսել ոմն Հայկազուն Ալվրցյանի՝”Վասն տգիտության” հոդվածը՝ ի քննադատություն “Լուսանցք” թերթում վաղօրոք լույս տեսած Ս. Լ. Մանուկյանի “Դաշնակցությունը, մասոնականությունը եւ երիտթուրքականությունը” հոդվածի: Այդ կապակցությամբ Հայ ազգայնականների համախմբման (ՀԱՀ) Խորհուրդը հայտարարում է:

Հայ իրականության մեջ երկու կառույց կա, որ անընդհատ ու միալար խոսում է, թե ծառայել է հայությանն անվերապահորեն: Եվ այս կառույցները ոչ մի անգամ չեն խոսել իրենց սխալների (նաեւ՝ ճակատագրական) մասին (սրանց թվում է՝ անսխալական են): Անվիճելի է, որ այդ երկուսը՝ Հայ առաքելական եկեղեցին եւ Հայ հեղափոխական դաշնակցությունը, որոշակի դեր ունեցել են հայապահպանման գործում (խոսքը հատկապես սփյուռքյան հատվածի մասին է), իսկ թե ինչ վնասներ են տվել հայությանն այս կառույցները, արդեն լուսաբանվել ու հանրահայտ է այլեւս: Եվ եթե մի օր հակակշռելու լինենք, թե սրանցից օգո՞ւտն է շատ եղել ազգին, թե՞ վնասը, հաստատ հօգուտ այս կառույցների չի լինի այդ հակակշռումը: Այս երկու “անսխալականի” պատճառով է, որ մենք՝ հայերս, մերթ ընդ մերթ կորցրել ենք մեր հայրենիքի տարածքները, երբեմնի հայահավատ ու հայաշունչ զորությունը եւ ենթարկվել ենք ցեղասպանությունների:

301թ. սկսած մշակութա-հոգե-մարմնական ցեղասպանության մասին Հայ ազգայնականների համախմբումն արդեն հանդես է եկել հրապարակավ ու փաստարկված հոդվածներով: ՀՅԴ-ի մութ անցյալի եւ ոչ պայծառ ներկայի մասին նույնպես եղել են հրապարակային փաստարկված պարզաբանումներ: Եվ դա վերաբերում է նաեւ 1915թ. (այդ ժամանակին նախորդած ու հաջորդած) իրադարձություններին, երբ ՀՅԴ-ն, համագործակցելով երիտթուրքական ուժերի հետ հանուն “մասոնական եղբայրության”, հանուն սիոնիստա-պանթուրքիստական ծրագրերի իրագործման, կամա թե ակամա, մասնակցեց հայության (հատկապես՝ ֆիդայության) զինաթափմանը, եւ քաղաքական խարդավանքների հորձանուտում հայությանը կանգնեցրեց աղետալի փաստերի առաջ… Իսկ այսօր հենց դրանց քաղաքական ժառանգորդներն են ամենաշատը թմբկահարում Հայոց ցեղասպանության հարցը:

Հուդա-քրիստոնեական կրոնի հետեւորդ (նույնն է թե՝ Եհովայի հետեւորդ) եւ հուդա-մասոնական կառույցի մի ոմն ժառանգորդ էլ՝ մի դաշնակցականիկ (համարյա՝ հոկտեմբերիկ), ահա այսօր փորձում է ՀՅԴ պաշտոնաթերթում պախարակել Հայ ազգայնականների համախմբման Խորհրդի անդամին եւ հայոց ցեղային գաղափարաբանությունն ու հավատը: Զարմանալի չէ, քանի որ ՀՅԴ-ն Հայաստանում վաղուց վերածվել է մի “ինքնահավան ու շահութաբեր” քաղաքական խմբակի եւ պարզապես դեռ գոյատեւում է սփյուռքյան կառույցների նյութական ու գործնական միջոցների հաշվին եւ` ոչ միայն…
Ժամանակին երիտթուրքերի սիոնա-մասոնական եղբայրության հետ համագործակցած ՀՅԴ-ն մեր օրերում լինելով իշխանության մեջ, տնօրինելով որոշակի նախարարական ոլորտներ եւ այլ պաշտոններ, նույն միջազգային-մասոնական ուժերի պատվերով ապազգայնացրեց հայկական կրթահամակարգը, համարակալեց ազգը՝ օտարին տրամադրելով մեր ամբողջական տվյալները, եւ կատարեց այլ ապազգային գործեր, իսկ հիմա ընդդիմադիր խաղալով փորձում է եւս մեկ անգամ կոծկել իր իրական դեմքը…

“Դրօշակ”-ի հիշյալ հոդվածում ոմն դաշնակցականը հպարտանում է Նժդեհով: Նա “մոռանում” է, որ Նժդեհը թքել-հեռացել է ՀՅԴ-ից (հետո ՀՅԴ-ն նրան արտաքսել է: Մեկ էլ Կոմկուսից “չէին կարողանում” հեռանալ, երբ հեռանալու դիմում էր գրվում, արագ հեռացնում էին…)՝ մասոնա-բոլշեւիկյան խաղերի համար (հատկապես՝ Զանգեզուրի պաշտպանության հարցում): Եվ այն, ինչ ասել է Նժդեհը Դաշնակցության մասին՝ մինչ ճանաչել-հեռանալը, այլեւս օրինակ բերելու հիմքեր չունի: ՀՅԴ-ից հեռացած մյուս հսկաները՝ Անդրանիկը, Շահան Նաթալին եւ այլք, նույնպես գիտակցել են, որ իրենց տեղում չեն. հատկապես հիշյալ երկուսը մասոնա-երիտ-թուրքա-դաշնակցական խաղերը չհանդուրժեցին:

Հրեից փեսա մասոն Սիմոն Վրացյանով (Գրուզինով) հպարտ ՀՅԴ-ականները դեռ կարողանում են պատսպարվե՞լ Նժդեհով, որին “կուսակցական” հալածանքների էր ենթարկում մասոն Վրացյանը: Կողմնորոշվել է պետք՝ կամ ազգային հայ Նժդեհը, կամ՝ մասոն Վրացյանը…

Այս կապակցությամբ Շահան Նաթալին ասել է, որ վրացյանները պիտի շարունակեն արտաքսել, քանի իրենք չեն արտաքսված: Իսկ հակառակ Անդրանիկի զգուշացումներին՝ ՀՅԴ ղեկավարությանը հեռու մնալու երիտթուրքերից, Դաշնակցությունը միայն 1911թ. վերջապես ընդունեց, որ երիտթուրքերի հետ կնքված դաշինքը սխալ էր (ինչպես նշել է դաշնակցականիկն իր հոդվածում): Բայց դա էլ չօգնեց այդ կառույցին, քանի որ ՀՅԴ վերնախավը (Խատիսյան, Ջամալյան, Վրացյան, Փափազյան եւ այլք) նույնպես մասոնական օթյակի անդամներ էին եւ այդպիսիք էլ մնացին: ՀՅԴ կանոնագրքում ասված է, թե որեւէ անդամ չի կարող անդամագրվել գաղտնի ուխտերի, առանց վերին մարմինների հավանության… Սա արդեն իսկ բացահայտ իրականություն է:

Հիշյալ հոդվածում ոմն դաշնակցականիկը փորձել է իր կազմակերպության պաշտոնաթերթը “արժեւորել” հայոց հավատի եւ ցեղային գաղափարաբանության անվանարկումներով: Երեւի հուդա-քրիստոնեական “հոգին” չէր խաղաղվի, եթե սա չխոսեր “մասոնների եւ հեթանոսների կապի մասին”, իհարկե առանց փաստարկների, որը չի էլ կարող լինել, իսկ ահա ՀՅԴ-ի դեպքում մենք կարող ենք նոր անուններ ու փաստեր հավելել:

Իսկ այն պնդմանը, թե հայ ազգայնական հեթանոսներին Արցախում տեսնողներ չեն եղել, կարճ ասենք, որ հեղինակը պիտի լիներ այնտեղ, որ տեսներ… իսկ եթե եղել ու չի տեսել, ուրեմն՝ կուսակցական հիվանդությամբ է տառապում (“միայն դաշնակցականների շնորհիվ փրկվեց Արցախը” եւ “ով դաշնակցական չէ՝ հայ չէ”): Երբ դաշնակցականները դեռ սփյուռքյան վայելքների մեջ էին եւ նույնիսկ 1988-1990-ականներին բյուրոն դեմ էր արտահայտվում Հայաստանի անկախացմանը (թռուցիկներ էին տարածվում հանրահավաքների ժամանակ), հայ ազգայնականների մեծ մասն արդեն ազգային-ազատագրական պայքարի մեջ էր եւ կռվում էր հայ-ադրբեջանական համարվող սահմանների ամբողջ երկարությամբ, նաեւ հանուն Նախիջեւանի ազատագրման, հետո էլ՝ հենց Արցախի…
Հեղինակը նշել է, որ ՀՅԴ-ն առնչվել ու համագործակցել է հրեա-թուրքական (երիտթուրքական) մասոնների հետ, քանի որ նույն երկրում էին գործում… Դե՜, հիմա էլ Հայաստանում գործում են մասոնական, աղանդավորական, անբարոյական եւ այլ՝ “նույն երկրում” պետականորեն գրանցված եւ գործող կառույցներ…

Հավատավոր դաշնակցականը չի մոռացել “խայթել” նաեւ Հայ Աստվածներին եւ եհովապաշտի համառությամբ ասել է, թե մասոնների մահվան թվականը երեւի միայն մեր Աստվածներին է հայտնի: Ծիծաղելի այս հեգնանքին ի պատասխան միայն կասենք, որ այո, դա վստահաբար Հայ Աստվածներին հայտնի է, ինչպես բոլոր տխմարների, լամուկների, այլադավանների ու դրանց նմանների մահվան թվականները… Եվ իր “թեման” ավարտելով՝ եհովապաշտ հուդա-քրիստոնյա դաշնակցականը հայտարարում է, թե “այս խմորը դեռ շատ ջուր ունի քաշելիք”, ինչը նորանոր խառնակություններ եւ պառակտումներ կծնի: Իսկ ի՞նչ կարող էր մաղձել ավելի քան 100 տարի ազգից վեր կանգնած ու ազգը խառնակություններով վաղուց պառակտած կառույցի այս “հավատավորը”, ինչպես ասում են՝ իրենց իսկ հասցեն թողնելով վերջաբանում:

Իսկ ՀՅԴ պաշտոնաթերթին կոչ ենք անում՝ “հանուն Հայ դատի հազարավոր նվիրյալների թափած արյունը” չը-սեփականաշնորհել, Հայ Աստվածներից չը-փախչել՝ ինչպես չը-հայերը, հանգիստ թողնել հավատքային, գաղափարախոսական ու գործնական պատճառներով դաշնակցությունից հեռացած Նժդեհին, կամ էլ՝ վերանորոգվել ըստ նրա ստեղծած ցեղակրոն-արիադավան ուսմունքի:

Հայ ազգայնականների համախմբման (ՀԱՀ) Խորհուրդ

22.04.2010թ.

“Լուսանցք” թիվ 146, ապրիլի 23-29, 2010թ.

Ռուսական մասոնութեան դաւադրութեանց հայազգի դերակատարները

Ստորեւ ներկայացվող հոդվածը “Լուսանցք”-ը տպագրել է դեռ երեք տարի առաջ: Հաշվի առնելով մեր թերթի այս թողարկումում արծարծվող բանավիճային թեման եւ այն եւս մեկ անգամ արծարծելու անհրաժեշտությունը, փոքր-ինչ հավելումներով վերատպում ենք ներքոնշյալը:
* * *
Վերջին ժամանակաշրջանին, “արգիլուած” նկատուած նիւթերու շարքին, սկսած է գրուիլ նաեւ ռուսական մասոնութեան մասին: Այս մասին լոյս տեսած կարեւորագոյն հրատարակութիւններեն են նիւ եորքաբնակ հայազգի ռուսագիր հեղինակ Նինա Պէրպէրովայի “Մարդիկ Եւ Օթեակներ — 20-րդ Դարի Ռուսական Մասոնները” (Նիւ Եորք, “Ռուսիքա Բապլիչ” հրատարակչութիւն, 1986թ.) ու Պ. Ի. Նիքալաեւսքիի “Ռուսական Մասոնները Եւ Յեղափոխութիւնը” (Մոսկուա, “Թէրրա” հրատարակչութիւն, 1990 թ.) հատորները:
Արխիւային նիւթերը կը հաստատեն մէկ բան. Ռուսաստանի 20-րդ դարի առաջին կէսի քաղաքական կեանքին մէջ էական դեր ունեցած են ռուսական մասոնները: Ցաւալիօրէն, այս նիւթերը կը հաստատեն նաեւ այն, որ ռուսական մասոնութեան հայազգի անդամները գործիք ծառայած են մասոնական դաւադրութեանց մէջ:
Աւելի ցաւալի ու ընդվզեցուցիչ է այն իրողութիւներ, որ հայանուն արարածներ, շլացած մասոնութեան գայթակղեցուցիչ ոռոգայթներեն, տակաւին կ՛իյնան մասոնական թակարդը, եւ կը ծառայեն օտարին, նոյնիսկ սեփական ազգը անճիտած թիւրք թշնամիին:
Կարելի չէ առանց արգահատանքի կարդալ հայազգի Դաւիթ Պեհպութեանի տպաւորութիւնները Երիտթիւրք ճիւաղներ Քարատյի Թալաաթիա մանաւանդ Էնվերպէյի մասին:
(“Սփիւռք”)

Ռուսական մասոնութեան հայոց անդամակցութեան սկիզբը կը հասնի այս դարու առաջին տարիները: “Rcvuc Masoniquc” հանդեսին համաձայն, “1905թ. Ֆրանսիական մասոնական կազմակերպութիւններում ընդգրկւած են եղել 18 հայեր”, որոնց շարքին՝ ռուսահայեր (Արծուի Բախշինեան, “Անդրադարձ” շբթ., Երեւան, թիւ 20 (86), 10-16.10.1992թ., էջ 2):
Նինա Պէրպէրովա, որ ընտանեկան պարագաներու բերումով իր երեխայութենէն մոտիկ ծանօթութիւն ունեցած է ռուսական վտարանդի մասոններու հետ, իր վերոյիշեալ գիրքին մէջ կը բերէ անոնցմէ 660-ին կենսագրական տուեողները: Անոնց շարքին են քանի մը տասնեակ ռուսահայեր, ինչպէս՝
Մոիսէյ Սերկէեւիչ Աճեմով (Մովսէս Սարգիսի Աճեմեան) (1878-1950թթ.). — Քատէթ (Սահմանադրական Ժողովրդավար) կուսակցութեան կեդրոնական կոմիտէի եւ Պետ. Տումայի (ցարական Ռուսաստանի խորհրդարան) անդամ:
Մինաս Իվանովիչ Պէրպէրով (Մինաս Յովհաննէսի Պէրպէրեան) (1871-1919թթ.). — ՀՅԴ-ի անդամ, ռուսերէնէ հայերէն եւ ընդհակառակը թարգմանիչ: Մահացած՝ Երեւան:
Եոսիֆ Կրիկորեւիչ Լոռիս-Մելիքով (Յովսէփ Գրիգորի Լոռիս Մելիքեան) (1800-1950 թթ.). — Իշխան եւ դիւանագէտ: Մահացած՝ Փարիզ:
Խրիսթաֆոր Կապրիէլովիչ Կաֆեան (Քրիստափոր Գաբրիէլի Կաֆեան) (1900-1971 թթ.). — Երաժիշտ:
— Միքայէլ Պապաճանեան (1870 -?թթ.). — Քատէթ կուսակցութեան ղեկավարութեան, Պետական Տումայի եւ Անդրկովկասի “Յատուկ Կառավարման Կոմիտէ”-ի անդամ: ՌԱԿ-ի հիմնադիրներէն:
— Ալեքսէյ Կարապետովիչ Ճիվելեկով (Ալեքսէյ Կարապետի Ճիվելեկեան) (1875-1952թթ.). — Գրականագէտ եւ պատմաբան:
— Միխայիլ Մաթվէեւիչ Տէր-Պօղոսեան (Միքայէլ Մատթէոսի Տէր-Պօղոսեան) (1890-1967 թթ.). — ԷսԷռ (Ընկերվարական Յեղափոխական) կուսակցութեան ղեկավարներէն ու ռուսական մասոնութեան հիմնադիրներէն: Բարիզի ռուսական մասոնութեան միացած է 1925թ., 2 տարի ետք բարձրանալով՝ վարպետի աստիճանին: Ասոր անունը կը յիշէ նաեւ Պ. Ի. Նիքոլայեւսքի՝ Ն. Վ. Վոլսքիին ուղղած 8 Մարտ 1960թ. նամակին մէջ (Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 114):
— Վահան Փափազեան (Կոմս) (1878-?թթ.). — ՀՅԴ-ի ղեկավար գործիչ: Մասոն 1932թ.-էն:
Երուանդ Գէորգի Քողբեթլեանց (1886թ. կամ 1888թ.-?). — Գիտնական:
“Թիֆլիսի օթեակին մէջ կը գտնուէր՝ Կէօրկ. Միխ. Թումանովը (բանաստեղծին որդին)” (“Նօթեր Ինծի Համար”, Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 108): Ասոր մասին Նինա Պէրպէրովա կը յայտնէ. “Իշխան, գնդապետ, իշխանուհի Մարիամ Թումանյանի ամուսինը՝ սպաննուած 1917թ. Հոկտեմբերին”:
Ռուսական մասոնութեան մասնակցած է նաեւ ՀՅԴ-ի “եռապետութիւնը”. Խատիսեան, Ջամալեան եւ Վրացեան:— Ալեքսանտր Իվանովիչ Խատիսով (Ալեքսանտր Յովհաննէսի Խատիսեան) (1874-1945թթ.). — ՀՅԴ-ի ղեկավար անդամ, Թիֆլիսի քաղաքապետ, ՀՀ վարչապետ, մեծ իշխան Նիքոլայ Նիքոլաեւիչի մտերիմ բարեկամը: Կինը՝ ռուս: 1926թ. անդամակցած է “Grand Orient de France” օթեակին: 33 աստիճանի մասոն: Մահացած՝ Փարիզ:
— Արշակ Իսահակի Ջամալեան (1884-1940թթ.). — ՀՅԴ-ի ղեկավար անդամ, Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպան: Կինը՝ հրեայ: Մահացած՝ Փարիզ:
— Սեմեոն Լազարեւիչ Կրուզինով (Սիմոն Ղազարի Վրացեան) (1882-1969թթ.). — ՀՅԴ-ի ղեկավար անդամ, ՀՀ վերջին վարչապետը: Ռուսական վտարանդի “Հիւսիսային Աստղ” օթեակին անդամակցած է 1927թ., Բարիզում: 18 աստիճանի մասոն: Մահացած՝ Պէյրութ:
Զարմանալու բան չկայ, որ մասոնական օթեակները կը համախմբէին ՀՅԴ-ի եւ ՌԱԿ-ի ղեկավարները, ինչպէս վիճակը նոյնն է այսօր: Ռուսական մասոնական օթեակներու “եղբայրներ” էին քաղաքական թշնամի ուղղութեանց ղեկավարներ, ինչպէս վրացի մենշեւիկներ Չխէիծէն, Չխենկելին եւ Ծերեթելին, Էսէռներ Քերենսքին, Սաւինքովը եւ Միլեուքովը, մենշեւիկ Սթրուվէն, մեծ իշխան Ալեքսանտր Միխայլովիչը, իշխան Ուրուսովը եւ ուրիշներ: Բազմաթիւ պոլշեւիկ ղեկավար գործիչներ նոյնպէս մասոնութեան անդամ եղած են: “Կազմակերպութեան (մասոնական, — Գ. Ե.) մէջ կը մտնէին նաեւ պոլշեւիկները, որոնց միջոցով մասոնները Լենինին դրամ տուին (1914թ.)” (Պ. Ի. Նիքոլաեւսքիի 10 Յունիս 1959թ. նամակը Պ. Վոլֆին, Նիքոլաեւսքիի նշած գիրքը, էջ 117):
Ռուսական մասոնութեան հիմնադրման պատմութեան մէջ կարեւոր դեր խաղացած է Պէհպութեան իշխանական տոհմէն սերած իշխան Դաւիթ Օսիպովիչ Պեպութովը (Դաւիթ Յովսէփի Պեհպութեան): Հետեւաբար կ՛արժէ որ երկարօրէն կանգ առնենք այս անձի կենսագրութեան վրայ:
Ծնած է 1859թ.: Սկիզբը անդամ եղած է “Ֆրանսայի Մեծ Արեւելք” օթեակին (“Ալեքսանտր Եաքովլեւիչ Կլփերնի Հետ Հարցազրույցին Արձանագրութիւնը”, Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 49):
Նիքոլաեւսքիի գիրքի “Նօթեր Ինծի Համար” բաժնին մէջ կը կարդանք (էջ 108). “Ռուսական առաջին օթեակը կամ առաջին Խորհուրդը, բայց ոչ “Ռուսական Արեւելքը” Փարիզի “Արեւելք” էն ինքնուրոյն գոյութեան հաստատում ստացաւ 1908թ. կամ 1909թ. (ճիշդը՝ 1908թ. սկիզբը, — Գ.Ե.), երբ Փարիզ մեկնեցան Պեպութովը, Մերկուլիէսը եւ Ուրուսովը (ասիկա Կ. Պոլիս՝ Երիտթիւրքերուն մօտ անոնց մեկնումին շարունակութիւնն էր)” (“Նօթեր Ինծի Համար”, Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 108):
“1907-09թթ., ռուսական օթեակներու Խորհուրդը կը բաղկանար հինգ անձէ (Արեւմուտքի մէջ կը բաղկանայ 33 անձէ — ատիկա խորհրդաւոր թիւն մըն է՝ Յիսուսի մահուան տարիքը) Նախագահ՝ — — -, քարտուղար՝ Պեպութով:
Ամենասկիզբէն Խորհուրդը խնդիր դրաւ “իշխանութիւնները ողողել մասոնութեան համակիր անձերով” (“Մ. Ս. Մերկուլիէսի Հետ Հարցազրույցին Արձանագրութիւնը”, Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 100):
Հակառակ իր մասոնական “անձնուէր” գործունէութեան, իշխան Դաւիթ Պեպութով, մասոնական դաւադրութեանց մէջ վարպետ ըլլալով հանդերձ, չխուսափեցաւ խայտառակ վախճանէն իր իսկ մասոն “եղբայր”-ներուն կողմէ:
Պեպութով իր անտիպ “Յուշագրութեան” մէջ կը պատմէ, թէ ինչպէ՞ս 12.000 ռուպլի տուաւ հրեայ Ազէֆին՝ Նիքոլայ ցարի սպանութեան համար, եւ թէ ինչպէ՞ս հետագային 3.000 ռուպլի կաշառեց Պուրցեւին, որպէսզի մէջտեղէն վերացնէր Ազէֆը: “Ազէֆի գործը” շատ մեծ աղմուկ հանեց իր ժամանակին:
Այս եւ ուրիշ դաւադրութիւններ մղեցին իր շրջապատի մարդիկը՝ յարմար պահին ազատուելու իրենց “վարպետ”էն. “Միւս կողմէ, կարգ մը մասոններու նկատմամբ անվստահութիւն յայտնուեցաւ, կապուած ոչ թէ անոնց անձին, այլ անոնց ծանօթներուն հետ: Խօսքը Պեպութովի հետ Մերկուլիէսի կապերուն մասին է: Պեպութովին յստակօրէն կը կասկածէին քաղաքական անբարեյուսութեան մէջ…” (“Ալեքսանտր Եաքովլեւիչ Կալփերնի Հետ Հարցազրույցին Արձանագրութիւնը”, Նիքպաեւսքիի գիրքը, էջ 50):
Իսկ այդ “քաղաքական անբարեյուսութիւնը” անհիմն չէր: Նշանաւոր վրացի մենշեւիկ-մասոն Չխէիծէ կը յայտնէ. “Գեգեկչորին ինծի ըսաւ, թէ կայ այդպիսի Պեպութով մը, եւ թէ ան ինչ-որ հարցով կÿուզէինծի ծանօթանալ: Գացի անոր մօտ: Ան իմ վրաս անորոշ տպաւորութիւն ձգեց: Կը յիշեմ, թէ մենք այդ ժամանակ Գեգեչկորիի հետ խօսեցանք, եւ այդպէս ալ չկրցանք հասկնալ, թէ Պեպութով ինչու՞ մեզի հանդիպիլ ուզած էր” (“Ն. Ս. Չխէիծէի Հետ 24-26 Օգոստոս 1925թ. Կատարուած Հարցազրույցին Արձանագրութիւնը”, Նիքոլաեւսքիի գիրքը, էջ 89):
Դաւիթ Պեպութովի գործունէութեան մութ ծալքերը կը պարզուին 1917թ. Փետրուարի Ռուսական յեղափոխութեան վաղորդայնին. “Փետրւարեան յեղափոխութեան ընթացքին, երբ յայտնագործուեցան իր (Պեպութովի, — Գ. Ե.) կապերը ոստիկանութեան բաժանմունքին հետ, ծանօթ փաստաբաններ Զարուտնիի Սոքոլովի պահանջով, ան տնային կալանքի տակ առնուեցաւ: Վ. Լ. Պուրցեւը (Պեպութովի մասոն “եղբայր”ը, — Գ.Ե.), իր կարգին, Պեպութովը համարեց գերմանական լրտես, ինչ որ վերջերս հաստատուեցաւ Անգլիոյ մէջ լոյս տեսած Գերմանիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան արխիւի փաստաթուղթերով (“Germany And The Revollution In Russia 1915-1918”, edited by Z.A.B. Zaman, London, 1958) (Իշխան Արոնսոն. “Մասոնները Ռուսական Քաղաքականութեան Մէջ”, Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 156):
Պեպութովի անփառունակ վախճանին կը զուգադիպի Ալեքսանտր Խատիսեանի մասոնական “ունելի”ականառաքելութիւնը, որը անյայտ է հայ պատմագրութեան. “Այդ ժամանակ ո՞վ չէր խօսեր պալատական յեղաշրջման, ցարի տապալման մասին: Յայտնի եղաւ մեծ իշխաններու (հաւաքուողներ՝ 16 հոգի) խորհրդակցութիւնը, նպատակ ունենալով համոզել ցարը կտրականօրէն փոխելու իր քաղաքականութիւնը: Պարզուեցաւ նաւ մեծ իշխան Նիքոլայ Միխայլովիչի միջամտութիւնը այս ուղղութեամբ: Յուշագրողները կը պատմեն Թիֆլիսի քաղաքագլուխ Խատիսովի առաքելութեան մասին, որ խօսակցեցաւ մեծ իշխան Նիքոլայ Նիքոլաեւիչի հետ՝ ցարի տապալման անհրաժեշտութեան մասին” (Իշխան Արոնսոն. “Մասոնները Ռուսական Քաղաքականութեան Մէջ”, Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 161-162):

* * *
Պ. Ի. Նիքոլաեւսքիի “Ռուսական Մասոնները Եւ Յեղափոխութիւնը” (Մոսկուա, “Թէրրա” հրատարակչութիւն, 1990թ.) գիրքին մէջ հրատարակւած է կարեւոր մաս մը հայազգի իշխան Դաւիթ Պեպութովի անտիպ յուշագրութենէն, “20-րդ Դարու Ռուսական Մասոնութիւնը” վերնագրին տակ: Յուշագրութիւնը առաւելաբար կը պատմէ հեղինակին մասոնական գործունէութեան մասին:
Յուշագրութեան առաջին էջերուն մէջ, Պեպութով վորպէս մասոն կը յիշատակէ անունը հայազգի դիվանագէտ, իշխան, տոքթոր Լուվա-Սոլիքովին (Նիքոլաեւսքիի նշուած գիրքը, էջ 127): Քիչ անդին, ան կ’արտայայտուի մասոնական դաւադրութեանց յաջող ռազմավարութեան մասին, ու կը գրէ. “Ինծի միշտ թուացած է, եւ այժմ. ալ համոզուած եմ այդ բանին, որ մասոններուն պատկանող կազմակերպութիւններով, եւ անշուշտ, մասնակիցներուն մասոնական կարգապահութեան խստագոյնս ենթարկումովը կարելի է շօշափելի ինչ-որ արդիւնքներու հասնիլ: Ասոր օրինակ կրնան ծառայել Թիւրքիան եւ Փորթուկալը: Առանց զօրքերուն, որեւէ յեղափոխութիւն, որեւէ յեղաշրջում անիմաստ է, իսկ զօրքերուն մէջ, գլախաւորաբար սպայութեան մէջ քարոզելը հնարաւոր է միայն մասոնութեան միջոցով” (էջ 127) (ընգծումը իմն է, — Գ.Ե.):
Պեպութով ապա բավական մանրամասնութեամբ կը պատմէ Մոսկուայի առաջին մասոնական օթեակի՝ “Ազատագրութիւն” օթեակի հիմնադրութեան մասին (1908-ի Յունուար), ապա կը գրէ 2 Փետրուար 1908 թ. իր ու Պաժենովի (Մոսկուայի օթեակին վարպետը, — Գ.Ե.) Փարիզ՝ Ֆրանսայի մասոն վարպետներուն այցելութեան ու “Ֆրանսայի Մեծ Արեւելք”ի երկու պատուիրակներու Սանկտ Բեթերպուրկ առաքելութեան մասին: Իր մասոնական անձնուէր գործունէութեան վարձատրութիւնը չուշանար. “Ես եւ Պաժենովը (ֆրանսիացիներէն) ստացանք 18-րդ աստիճան” (էջ 133): Պեպութով ապա կը գրէ Մոսկուայի օթեակի ընդարձակման մասին, ապա կ’անդրադառնայ 18-րդ աստիճանի ռուսական մասոններու Գերագոյն Խորհրդի ընտրութեանց, որոնց շնորհիւ ինք կ՛ընտրուի Գերագոյն Խորհուրդի նախագահ (էջ 135): “Գերագոյն Խորհուրդը որոշեց չուշանալ արեւմտեան մասոններու հետ յարաբերութիւններ հաստատելուն մէջ: Այս նպատակով գործուղղեցան Ուրուսովը, Մերկուլիէսը եւ ես: Մերկուլիէսը եւ Ուրուսովը պէտք է երթային Զուիցերիա, Իտալիա եւ Պուտափեշթ, իսկ ես՝ Քիեւ եւ Օտեսա՝ ապա Կ. Պոլիս՝ կապ հաստատելու այնտեղի մասոններուն եւ Երիտթիւրքերուն հետ, ու սպասել Ուրուսովին եւ Մերկուլիէսին, որպէսզի միասին օտեսա երթանք՝ օթեակներ բանալու” (էջ 138):
Մասոն եռեկաը ճամբայ կ՛ելլէ 1908թ. վերջին օրերուն (էջ 138): Պեպութովի ճամբորդութիւնը կը տեւէ շուրջ մէկ շաբաթ:
Այնուհետեւ, յուշագրութեան մէջ Պեպութով կը նկարագրէ իր հանդիպումները Կ. Պոլսոյ թիւրք, հրեայ, հայանուն մասոններուն եւ Դաշնակցութեան պարագլուխներուն հետ.
“Կ. Պոլիս հասայ 3 Յունուար 1909թ. երեկոյեան: Յաջորդ օրն իսկ գացի Նորատունկեանին մօտ-ֆրանսիական մասոն եւ Երիտթրքական կուսակցութեան անդամ, հայ: Ան շատ ուրախացաւ իմանալով թէ ինչ նպատակով եկած եմ, ու անմիջապէս սկսաւ հեռաձայնել իր մեծաւորներուն: Թիւրքերու մեծամասնութիւնը կը պատկանի իտալական մասոնութեան: Մասոնական օթեակներուն մեծ մասը կը գտնուի հիմնականին մէջ Սալոնիկի մէջ: Այնտեղ, առաջ, ու մինչեւ Կ. Պոլիս փոխադրումն ու փարիզէն վերադարձը, կը գտնուէր Երիտթիւրքերու Կեդրոնական Կոմիտէն, այսպէս կոչուած “Միութիւն Եւ Յառաջդիմութիւն” կոմիտէն: 2 օրուան մէջ Նորատունկեան զիս ծանօթացուց Կ. Պոլիս գտնուող մասոն մեծաւորներուն: Ան զիս ծանօթացուց նաեւ երեսփոխաններ Քարասոյի եւ Թալաաթ պէյի հետ: Քարասօ — երդուեալ հաւատարմատար, հրեայ, Սելանիկի երեսփոխան, հետագային ընտրուեցաւ Սուլթան Ապտուլ Համիտին յայտնելու անոր տապալումը: Թալաաթ պէյ — թիւրք, նոյնպէս Սելանիկէն ընտրուած էր խորհրդարանի նախագահի օգնական:
Երիտասարդ Էնվեր պէյը — գեղեցիկ, գնդապետ, Երիտթրքական կուսակցութեան եւ բանակին հպարտութիւնը, ամբողջ շարժման պարագլուխն էր: Խօսակցութեան ժամանակ իր համեստութիւնը ուղղակիօրէն կը կախարդէ, իսկ իր արտայայտութեանց տրամաբանականութիւնը պարտութեան կը մատնէ՝ բոլորը: Նորատունկեան նմանապէս ինծի հնարավորութիւն տուաւ բանակցելու Դաշնակցութեան ներկայացուցիչներուն հետ: Ահմէտ Ռիզայի հետ ես չէի ուզած հանդիպիլ երբ Երիտթրքական կոմիտէն տակաւին Փարիզ կը գտնուէր” (էջ 139):
Ռուսական եւ թիւրք-հրէական մասոնութեան միջեւ կապերու հաստատման մէջ հայազգի կերպարները չեն սահմանափակուիր Նորատունկեանով եւ ՀՅԴ Կ. Պոլսոյ պարագլուխներով: Կայ նաեւ մէկ ուրիշը: Պեպութով կը շարունակէ յուշադրութեան մէջ.
“Երիտթիւրքերուն հետ բոլոր հավաքները տեղի ունեցան Թոքաթլեանի ճաշարանին մէջ: Անիկա միակ լաւ ճաշարանն էր: Անոր տէրը՝ Թոքաթլեանը հայ է եւ մասոն: Ճաշարանը նորոգութեան մէջ էր: Յանժամ, ան պանդոկ մը կարգադրեց, ինչպես նաեւ տարածք մը մասոնական օթեակեն համար: Մեր ժառանգութիւնները (հանդիպումները, — Գ. Ե.) տեղի ունեցան ոչ թէ ընդհանուր պահին, այլ գաղտնի սենեակին մէջ, ուր Թոքաթլեան անձնապէս մեզմէ իւրաքանչիւրը կը տանէր այցելուներէն աննկատ կերպով: Հակառակ սահմանադրութեան, Երիտթիւրքերուն հարկաւոր էր զգոյշ ըլլալ, իսկ ես եւս չէի ուզեր, որ իմ ժամադրութիւններս յայտնի ըլլային” (էջ 139): Կ. Պոլիս 10 օր կեցութեան ընթացքին, “միշտ կը հանդիպէինք Թոքաթլեանի ճաշարանի գաղտնարաններուն մէջ” (էջ 142):
Այս ընթացքին, Մերկուլիես եւ Ուրուսով Պուտափեշթէն Կ. Պոլիս կը հասնին: Կ՛որոշեն երեքով հանդիպիլ Ահմէտ Ռիզային:
“Երբ մենք երեքովս խորհրդարան ուղղուեցանք եւ Ահմետ Ռիզային ղրկեցինք մեր այցետոմսերը, վայրկեանապէս ընդունուեցանք: Աստիճաններուն վերեւը մեզ դիմաւորեց Թալաաթ պէյը, իսկ աշխատասենեակին մուտքին՝ նոյնինքն Ահմէտ Ռիզան: Այդ հանդիպումը պահակներուն վրայ այնպիսի տպաւորութիւն ձգած էր, որ երբ յաջորդ անգամ խորհրդարան գացինք՝ հարկաւոր չեղաւ այցետոմս ղրկելու (ներս): Երիտթիւրք բարապանը մեզմէ իւրաքանչիւրին ուսերը թօթուեց եւ անմիջապէս ներս թողուց: Ահմէտ Ռիզա մեզ արտակարգ ջերմութեամբ ընդունեց: Ընդունուած սովորութեան համաձայն, սուրճ հրամցուեցաւ: Սենեակին մէջ կը գտնուէին Թալաաթ պէյը եւ ինչ-որ ընդդիմադիր իշխան մը: Մենք կէս ժամ նստած էինք, երբ Ահմէտ Ռիզային երկու այցետոմս ներկայացուցին: Ահմէտ Ռիզա միայն կրցաւ ըսել. “Voila, vous seiez en compagnie des amis” (“Ահա, դուք բարեկամներու ընկերութեան մէջ պիտի գումարուիք”), մինչ ներս մտան Կուչքովն ու դեսպանատան թարգմանիչ Մանուէլշթամը: Տեսնելով այս կերպարը (Կուչքովը, — Գ.Ե.), մենք անմիջապէս դուրս ելանք բաժնուելու համար Ահմէտ Ռիզայէն, եւ առանց բարեւելու Կուչքովին, չսպասեցինք դուրս գալ:
Մեկնումի ժամանակ ես Թալաաթ պէյին մասոնական նշան տուի, թէ կ՛ուզեմ իրեն հետ խօսիլ: Երբ միջանցքին մէջ եղանք, ես իրեն բացատրեցի թէ ինչպիսի՛ “բարեկամ” եւ ինչպիսի՛ ազատական մըն է Կուչքովը:
Թալաաթ պէյ շատ շնորհակալ եղաւ, որ այս պարզաբանումը կատարեցի իրեն, եւ ըսաւ ինծի. “Կրնաք հանգիստ ըլլալ, որ Կուչքովին սուրճ պիտի չհրամցուի”” (էջ 110-111):
Թէ Թալաաթ Կուչքովին սուրճ հրամցո՞ւց կամ ոչ չենք գիտեր, բայց հայազգի-թիւրք-հրեայ մասոնական այս սիրալիր հանդիպումներէն 90 օր ետք հայութեան հրամցուեցաւ առաջին Երիտթրքական Եղեռնը՝ Ատանայի եւ շրջակայքի 30.000 հայոց կոտորածը: Աւա˜ղ, այս ջարդէն ետք եւս հայ մասոն ղեկավարները շարունակեցին մասոնական եղբայրական սիրաբանութիւնը Թալաաթ, Էնվեր եւ ընկերք շրջանակին հետ, որու հետեւանքն եղաւ Մեծ Եղեռնը եւ նոյն սիրաբանող հայազգի մասոններու մեծ մասին կոտորածը (Զօհրապ, Տաղաւարեան, եւն.):

Գէորգ Եազըճեան
Պատմ. գիտ. թեկնածու

“Լուսանցք” թիվ 146, 2010թ.

Հայաստանը կարո՛ղ է տարածաշրջանային կենտրոն դառնալ երեք հիմքերով

Տարածաշրջանային հնարավոր նոր զարգացումները կարող են հանգեցնել հրատապ ռազմավարական-քաղաքական գործողությունների, որը պաշտոնական Երեւանին կմղի նոր քայլերի, ինչը պետք է հնարավորինս համադրելի լինի տարածաշրջանային տարբեր ուժերի համար: Այդ քայլերը նաեւ պետք է նորովի լինեն, նոր հարցադրումներով, ինչը առավել հետաքրքրական կդարձնի Երեւանի առաջարկները: Այդ նպատակով, կարծում ենք, ՀՀ իշխանությունները ունեն ծրագրեր, բայց պետք է տարաբնույթ ծրագրեր ունենան` եւ՛ Կովկասյան եւ՛ Մերձավորարեւելյան տարածաշրջանների համար:

Պայմանականորեն բնութագրելով մեր որոշ հնարավոր առաջարկներ, ասենք, որ պետք է փորձել նաեւ Հայաստանը դարձնել պատմա-գաղափարական, ռազմա-քաղաքական եւ մշակութա-հավատամքային կենտրոն:
1. Պատմա-քաղաքական կենտրոն կարելի է ձեւավորել Համակովկասյան Տան ստեղծմամբ: Այս կենտրոնը կարող է ստեղծվել տարածաշրջանի ազգերի բնիկության հենքի վրա, ուստի՝ պատմա-քաղաքական գաղափարի վրա ստեղծվելիք կենտրոնը կարող է ներառել ինչպես տարածքի պետություններին, այնպես էլ պետականազուրկ բնիկ ազգերին:
2. Ռազմա-քաղաքական կենտրոնը կարող է ձեւավորվել Մերձավոր Արեւելքի ու այս շրջանին սահմանակից պետությունների ընդհանուր շահերի (հատկապես՝ քաղաքական եւ տնտեսական) հենքի վրա:
3. Մշակութա-հավատամքային կենտրոն կարող է ստեղծվել համաարիականության հիմքի վրա` ի հակակշիռ տարբեր մշակութա-հոգեւոր տեսություններին:
Իսկ մինչ այդ պետք է հստակեցնել հայկական դիրքորոշումները հնարավոր այս 3 կենտրոնների երկրների ու ազգերի հետ:

1. Այսրկովկաս (Հարավային Կովկաս)
— Վրաստանի հետ պաշտոնական Երեւանը պետք է հաստատի բարիդրացիական հարաբերություններ, սակայն, արդեն կարիք չկա ցուցաբերել հատուկ վերաբերմունք՝ հաշվի առնելով Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը: Այդ դիրքը իրեն սպառել է Մոսկվա-Թբիլիսի տարաձայնությունների պատճառով: Ինչքան էլ հիմա բանակցություններ են ընթանում դա կարգավորելու ուղղությամբ, առայժմ Վրաստանի՝ մեզ համար տարանցիկ ճանապարհ լինելը դեռ հարցականի տակ է: Ուստի՝ ուժեղ եւ միասնական Վրաստանի առկայությունը այս պահին գոնե շահեկան չէ Հայաստանի համար, հատկապես, երբ այդ երկիրը հակաթյուրքական ճակատում չէ: Այսրկովկասում անհրաժեշտ է, որ դերակատարություն ունենա մեկ պետություն, որը տարածքային ծավալումներում կենտրոնական դիրքում կլինի եւ այդպիսի դիրք կունենա նաեւ աշխարհի ուժեղների նպատակների իրագործման մեջ: Դա ամեն գնով Հայաստանը պետք է լինի եւ այսօր Վրաստանին պետք չէ հնարավորություն տալ վերականգնելու իր տարանցիկ երկրի կարգավիճակը:
Չի բացառվում, որ հանգամանքների բերումով (եթե ոչ մեր կամքով) առաջանա Ջավախքի անկախության հարց, ինչպես Աբխազիայի եւ Հարավային Օսիայի դեպքերում, որը Թբիլիսին ամեն կերպ կփորձի չեզոքացնել: Ջավախքի (Նինոծմինդա-Ախալքալաք-Ախլցխա (իրենց գյուղերով ու հարակից տարածքներով)) հարցը հասկանալի պատճառներով առավել հեշտ լուծում կստանա, քան՝ Արցախինը, խնդիրը ժամանակի ու նպատակահարմարության մեջ է: Ուստի՝ անհրաժեշտ է արագորեն բազմակողմանի հարաբերություններ հաստատել Աբխազիայի, Աջարիայի եւ Հարավային Օսիայի հետ (թեկուզ ՀՀ մարզերի մակարդակով, Արցախ-ԼՂՀ-ն նույնպես՝ որպես անկախ պետություն), իսկ Վրաստանում պետք է հետեւել վիրահայոց գործոնի աշխուժացմանը: Վրաստանի հայկական համայնքը անհրաժեշտ է, որ լինի հզոր եւ ունենա դերակատարություն վրացիների ու մյուս ազգերի միջեւ առկա հիմնահարցերը հարթեցնելու, միջնորդ լինելու առումով:
Վերոնշյալ խնդիրները վաղ թե ուշ լուծելու կարիք ունենալու են (եթե այսօր անհավանական են թվում), քանի դեռ Վրաստանը չի դարձել Հայաստանի ռազմավարական դաշնակիցը: Իսկ դա չի կարող առայժմ լինել, մինչեւ Վրաստանը չազատվի տարածքային բաժանումների (որն անխուսափելի է) հարկադրանքից, ինչն էլ ստիպելու է “ցայտնոտի” մեջ ապավինել այս կամ այն ուժին, որը տարաբնույթ վտանգներ է առաջացնելու տարածաշրջանում:
Իսկ Վրաստանի ներքին կյանքի կայունությունը կախված է ոչ միայն ինքնավար ու անջատողական հակվածությամբ շրջանների (նաեւ՝ ներվրաստանյան՝ Սամեգրելոյի, Գուրիայի եւ Իմերեթիայի ինքնավարություններ) ձեռնարկած իրավական-քաղաքական քայլերից, այլեւ՝ նեղէթնիկական (սվաններ, մեգրելներ, իմերեթցիներ, գուրիացիներ, լեզխումցիներ եւ այլք) հնարավոր զինված բախումներից: Հատկապես Ջավախքի անջատման պարագայում պետք է լրջորեն քննարկել Աջարիայի հետ (համադաշնորեն, ծովային սահմանով) անկախանալու երկուստեք շահավետ տարբերակը: Ուստի՝ Վրաստանը նաեւ կայուն հեռանկարով հարեւան չէ, իսկ նշյալ բոլոր գործոնները նրան մղում են այն ռազմաքաղաքական թեւը, որտեղ մեր հակառակորդներն են:
— Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում պետք է առաջնորդվել պարբերաբար զինադադարի (գուցե նաեւ՝ չհարձակման պայմանագրային) քաղաքականությամբ, քանի որ այդ երկրի հետ ցանկացած համագործակցություն ժամանակավոր եւ հարաբերական բնույթ է կրելու: Արցախի ու Նախիջեւանի հարցերից բացի առկա է փոխադարձ խոր թշնամանք (հայերի ջարդեր, տեղահանություններ եւ այլն) ու էլի տարածքային խնդիրներ: Ադրբեջանի գոյությունը (ինչպեսեւ՝ Թուրքիայի) մշտապես վտանգ է ներկայացնելու մեր պետականության համար, ուստի՝ հայ-ռուսական եւ հայ-իրանական, նաեւ՝ այս երկրների եռակողմ հարաբերություններում պետք է քննարկվեն Ադրբեջանի “եռատման” տարբերակները:
Պատմական Հայաստանի տարածքներից բացի, մյուս տարածքները որոշակիորեն կարելի է “զիջել” Ռուսաստանին եւ Իրանին՝ օգտագործելով կովկասյան (ՌԴ-ի պարագայում հատկապես Դաղստանի ազգությունների միջոցով) եւ արիական-հնդիրանական ազգերի հակաադրբեջանական (հակաթուրքական) գործոնը: Ադրբեջանը ներսից քայքայելու ծրագիրը գուցե երկարաժամկետ է, սակայն` իրականանալի: Մեր հեռանկարային ռազմավարական ծրագրում չպիտի լինի նույնիսկ փոքրիկ Ադրբեջանի գոյության հանգամանքը, որը կարող է հնարովի մեծ Ադրբեջանի պատրանքը պահել Հայաստանի ու Իրանի (իրանական երկու Ադրբեջանների) անվտանգության ոլորտներում:
Կասպիցծովյան ավազանի պարագայում պիտի զարգացնել նաեւ առկա ադրբեջանա-թուրքմենական հակասությունը, եւ ռուս-ադրբեջանական ու ղազախա-ադրբեջանական հակասության հեռանկարը: Պետք է առավելագույնս, ըստ նպատակահարմարության, արծարծվեն լեզգինների (Լեզգիստան), թալիշների (Թալիշ-Մուղանյան հանրապետություն) եւ այլ ազգությունների հետ առնչվող հիմնախնդիրները, նաեւ քրդերի ու այլազգերի ուծացման հարցերը:
Այսրկովկասյան լուրջ եւ հաստատուն համագործակցություն երբեք չի եղել, առավել եւս՝ հետայսու չի էլ լինելու: Հայաստան-Վրաստան-Ադրբեջան “համերաշխ կապ”-ը կեղծ է, “ուտոպիա” է, որը շահարկում են աշխարհի ներկա հզորները, դա ամբողջապես չի գործել նույնիսկ խորհրդային “եղբայրական” բռնակալության տարիներին: Սակայն, չի բացառվում Հայաստանի ու նաեւ Վրաստանի եւ Ադրբեջանի տարածքներում արդեն գոյություն ունեցող ու ստեղծվելիք պետական տարաբնույթ կազմավորումների հետ համատեղ Կովկասյան Տան ստեղծումը, որի կազմում, մինչեւ Հայաստանի հետ միավորվելը, կարող են լինել նաեւ Արցախի, Ջավախքի եւ Նախիջեւանի անկախ հանրապետությունները: Կովկասյան Տունը կարող է ձեւավորվել Հյուսիսային եւ Հարավային Կովկասների երկրների ու ազգերի ներգրավմամբ:

2. Կովկաս (Հյուսիսային Կովկաս)
— Մեզ այսօր ձեռնտու է Կովկասի երկրների ու ազգերի հետ համագործակցությունը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում, ընդ որում` ամենալայն ինքնավարությամբ: Թերեւս բացառություն կարելի է անել միայն Հյուսիսային Օսիայի (Ալանիայի) հարցում (հնարավոր է նաեւ երկու Օսիաների միավորումը): Սակայն, մյուս երկրների ու ազգերի անկախության ձգտման պարագայում, այնուամենայնիվ, Հայաստանը չպետք է մերժողական դիրք գրավի: Բնական ու հայրենատիրական ոչ մի պայքար չպետք է մերժվի Արարչաստեղծ Հայության կողմից:
— Օսերը, ինչպես հայտնի է, արիական ծագում ունեն եւ դրանով ու առկա հիմնախնդիրներով (նաեւ՝ տարածքային) մեզ շատ մոտ են ու Վրաստանի ու Ռուսաստանի Դաշնության “արանքում” կարող են մեզ հետ փոխշահավետ գործակցել: Միացյալ Օսիան (Ալանիան) անառիկ պարիսպ կլինի նաեւ “ծովից ծով” կովկասյան մահմեդական համադաշնության ճանապարհին (Դաղստան, Չեչնիա (Իչքերիա), Ինգուշիա … Կաբարդինո-Բալկարիա, Կարաչաեւո-Չերքեզիա, Աբխազիա), որը կտրում է Կովկաս-Այսրկովկասը Ռուսաստանի Դաշնությունից եւ թուլացնում է նաեւ Հայաստանի ռազմաքաղաքական դիրքերն ու աշխարհաքաղաքական նշանակությունը: Այս համամահմեդական դաշնությունը կարող է նպաստել նաեւ համաթուրքական ճակատի կայացմանը, ինչը կրկնակի կբարդացնի Հայաստանի վիճակը տարածաշրջանում եւ՝ առհասարակ: Ուստի՝ Հյուսիսային Կովկասի հնարավոր տարանջատումը պետք է հեռահար քննարկվի համահայկական հայեցակարգում:
Օսիայից բացի, մնացած ինքնավար հանրապետությունների հետ (Ռուսաստանի Դաշնության կազմում) ՀՀ-ն պետք է վարի բազմաձեւ քաղաքականություն:
— Դաղստանի հետ անհրաժեշտ է համագործակցել այնտեղ բնակվող ավելի քան 60 ազգությունից յուրաքանչյուրի հետ՝ ստեղծելով առանձնակի հարաբերություններ՝ ըստ նրանց հայաստանամետության կամ հակաադրբեջանական գործոնի (հատկապես՝ Ադրբեջանի մասնատման պարագայում. լեզգիներ, թաթեր եւ այլք):
— Չեչնիայի (Իչքերիա) եւ Ինգուշիայի հետ պետք է հարաբերությունները կառուցվեն նրանց եւ մեր բնիկության կարեւորության տեսանկյունից, որոնք կլինեն վերկրոնական հարաբերություններ՝ հայրենիքի կառուցման գաղափարով շաղախված: Այսինքն՝ իրենք կովկասյան բնիկներ են, մենք՝ Հայկական լեռնաշխարհի, եւ յուրաքանչյուրս մեր հայրենիքի տերն ենք ու պատմական-իրավական ժառանգորդը: Վերկրոնական ու բնիկության քաղաքականությունը պետք է արմատավորվի առհասարակ բոլոր ազգերի հետ հարաբերություններում: Այն հատկապես պետք է դիմագրավի համաթուրանականությանը (պանթուրքիզմ), ինչը որեւէ կապ չունի մահմեդականության հետ, եւ հիմնավորի թյուրքալեզուների (հատկապես՝ թուրք-ադրբեջանցիների) ապօրինի ներխուժումը մեր տարածաշրջան, որի թուրքացման վտանգն արդեն առկա է եւ սպառնում է տարածաշրջանի բոլոր բնիկներին, այդ թվում՝ կովկասցիներին: Անհրաժեշտ է Չեչնիայի եւ Ինգուշիայի հետ ներռուսաստանյան հարցերում ներգրավել ռուսաստանաբնակ հայ հանրությանը, պետական ու քաղաքական գործիչների, որոնք, միջնորդի դեր կատարելով, իսկապես կմեղմեն առկա լարվածությունը: Առհասարակ, նման քաղաքականություն հայերը պետք է կիրառեն բոլոր հանրապետությունների եւ Մոսկվայի հետ փոխհարաբերություններում:
— Կաբարդինո-Բալկարիայի, Կարաչաեւո-Չերքեզիայի, նաեւ՝ Ադըղեյի ու Կալմիկիայի հետ հարաբերություններում կարելի է առաջնորդվել ակտիվ-“չեզոքության” սկզբունքով` հաշտեցման պատրաստ հայ համայնքներ ստեղծելով այդ հանրապետություններում: Պետք է հաշվի առնել, որ առաջին երկու հանրապետություններում պառակտման, մասնատման ալիքի վրա հնարավոր է նոր էթնիկ հանրապետությունների առաջացում, որն, իհարկե, առանձնապես մեծ փոփոխություններ չի կատարի տարածաշրջանում, բայց այստեղ էլ կարելի է կարեւորել այդտեղ բնակվող հայերի դերը: Սա հայ-ռուսական համագործակցության լուրջ հարաբերությունների հիմնական ձեւերից մեկը պետք է դարձնել:
Անհրաժեշտ է առաջ քաշել Համակովկասյան Տան ստեղծման 3-րդ տարբերակը (չեչենական՝ ընդգծված մահմեդական եւ վրացական՝ զուտ տնտեսական տարբերակներից առանձին), որը կհամախմբի Կովկաս-Այսրկովկասի բնիկ ազգերին՝ անկախ այդ ազգերի պետականություն ունենալ-չունենալու, կրոնահավատամքային պատկանելության եւ այլ հանգամանքից: Այս կառույցի կազմավորումը առաջընթաց կլինի հայկական քաղաքականության համար, որի Երեւան-կազմակերպիչ կենտրոնը կպաշտպանի բոլոր բնիկների շահերը: Կովկաս-Այսրկովկասի եւ Մերձավորարեւելյան մեզ թշնամական ազգերի հետ հարաբերություններում պետք է նպատակայնորեն օգտագործել մահմեդականության (իսլամի) պառակտումը (սունիներ, շիաներ, վահաբիտներ եւ այլք)՝ ի նպաստ հայկական շահերի:
ՀՀ-ում անհրաժեշտ է ստեղծել նաեւ տարածաշրջանային (այնուհետեւ՝ համաշխարհային) քաղաքական դաշինք, որում կընդգրկվեն պետականություն չունեցող եւ փոքրաթիվ ազգերի ու գաճաճ պետությունների ներկայացուցիչները, որը լրջորեն կբարձրացնի Հայաստանի քաղաքական վարկը եւ միջազգային կարգավիճակը:

3. Մերձավոր Արեւելք
— Ընդհանրապես պետք է աշխուժացնել կապերն ու ռազմավարական հարաբերությունները Արաբական աշխարհի հետ, մասնավորապես՝ Մերձավոր Արեւելքի: Շատ կարեւոր են Սիրիայի, Լիբանանի, Եգիպտոսի, Հորդանանի, Պաղեստինի եւ Իրաքի հետ ուղղակի կապերը, որոնք հակաթուրքական ստեղծվելիք դաշինքի ամենակայուն թեկնածուներն են (հաշվի առնելով ԱՄՆ-Թուրքիա (նաեւ՝ Ադրբեջան)-Իսրայել դաշինքը, որին հնարավոր է միանա նաեւ Վրաստանը): Վերոնշյալ երկրների հետ հարաբերությունները կկրեն նաեւ լուրջ տնտեսական բնույթ, եւ այս գործընկերությունը իսկապես շահավետ է, հատկապես՝ երբ հաշվի ենք առնում այդ տարածաշրջանի հարուստ հումքային պաշարները (իհարկե՝ առաջնահերթ նավթն ու գազը): Իրաքը եւ Սիրիան (Հայաստանի, Կիպրոսի, Հունաստանի, Բուլղարիայի, Իրանի եւ քրդական գործոնի հետ) կարող են լինել օղակներն այն շղթայի, որը հարկ եղած դեպքում կշրջափակի Թուրքիան: ՀՀ-ն պետք է մշակի հստակ ռազմավարություն նշյալ երկրների հետ՝ հնարավոր պատերազմական իրավիճակներում համատեղ գործելու համար: Այս դաշինքի մահմեդական պետությունները կարող են իրականում մեղմել նաեւ իսլամական գործոնի ազդեցությունը՝ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ (նաեւ՝ Արցախի հարցում) մեր հարաբերությունները (Իսլամական կոնֆերանս, Իսլամական միջխորհրդարանական ժողով եւ այլն):
— Իսրայելի հետ անհրաժեշտ է հաստատել “անհասկանալի” քաղաքական հարաբերություններ: Այն պետք է հստակ լինի միայն փոխադարձ համագործակցության դեպքում: ՀՀ քաղաքական կեցվածքը պետք է “ստիպի” Իսրայելին՝ մշտապես ձգտելու լավ հարաբերությունների ու փոխադարձ ընդունելի համագործակցության: Այդ համագործակցությունը պետք է միտված լինի ոչնչացնելու հատկապես Իսրայել-Թուրքիա-Ադրբեջան դաշինքը, այլապես անիմաստ է Իսրայելի հետ որեւէ խաղը, եւ պետք է կարողանալ անմիջապես հակադրվել այդ դաշինքին՝ մեկ ուրիշ համարժեքով: Սիրիայի, Լիբանանի, Պաղեստինի, Ռուսաստանի եւ Իրանի հետ համատեղ անհրաժեշտ է լուրջ դերակատարության հասնել արաբա-իսրայելական հակամարտության մեջ՝ մինչեւ իսկ միջնորդությունների, հանդիպումների-բանակցությունների վայր կարգելով Երեւանը: Մերձավորարեւելյան հզոր հայ համայնքի միջոցով կարելի է նախեւառաջ հաշտեցման գործունեություն ծավալել մասնավորապես Իսրայել-Պաղեստին խնդրում: Իսրայելի (նաեւ՝ աշխարհասփյուռ հրեաների) հետ տնտեսական կապեր պետք է հաստատել՝ բացառելով Արաբական աշխարհի ու Իրանի հետ հարաբերությունների փչացումը: Հայաստան-Իսրայել բազմակողմանի կապերի ընդհանուր ջերմացումը նույնպես չպետք է կառուցվի Մերձավոր Արեւելքի՝ մեզ բարեկամ պետություններին “լքելու” հաշվին:
— Իրանը մերձավորարեւելյան համատեքստում հատուկ նշանակություն ունի եւ ազդեցիկ գործոն է: Իրանի հետ Հայաստանը պետք է վարի բազմակողմանի ու կայուն քաղաքականություն, քանի որ այն այսօր մի պետություն է, որի հետ կարելի է համատեղ լուծել տարածաշրջանային շատ հարցեր, այդ թվում՝ Արցախի ու Նախիջեւանի, ինչպես նաեւ՝ Արեւելյան ու Արեւմտյան Ադրբեջանների (մեծ Ադրբեջան) հիմնահարցերը: Համաթուրանականության դեմ պայքարը նույնպես ընդհանուր է, որին զուգահեռ պետք է մեղմվի իսլամական աշխարհի “ագրեսիվությունը”՝ Արցախի հարցի եւ անիմաստ քրիստոնեական հորջորջվող Հայաստանի նկատմամբ: Իրանն այն առանցքային երկրներից է, որի հետ (տարածաշրջանում նաեւ՝ Հունաստանի ու ՌԴ) Հայաստանը պետք է կառուցի լուրջ ռազմավարական (քաղաքական, տնտեսական, մշակութային ու այլ) հարաբերություններ, եւ այդ դաշինքը (հետագայում գուցե դրան միանան Իրաքը, Սիրիան, Լիբանանը եւ այլն) պետք է ազդեցիկ, նույնիսկ անվերապահ դերակատարություն ունենա մեր տարածաշրջանում (Կովկաս-Այսրկովկաս-Մերձավոր Արեւելք), հատկապես՝ ռազմական, քաղաքական ու տնտեսական գերակայության հարցերում: Իրանի բնակչության մի մեծ հատվածի հետ կարելի է առնչվել նաեւ համաարիականության գաղափարախոսությամբ, որն ակնկալում է ստեղծել Արիական Ազգերի Դաշինք՝ նախապես մեր տարածաշրջանում (որը կգործի համաթուրանականության (պանթուրքիզմ), սիոնականության (սիոնիզմ), ինչ-որ տեղ էլ համաարաբականության (պանարաբիզմ) եւ քրիստոնեական էկումենիզմի դեմ՝ չեզոքացնելով նաեւ քրիստոնեական ու մահմեդական հակադրություններն ու վահաբականության (վահաբիզմ) նկրտումները), Կովկաս-Անդրկովկասի եւ հարակից տարածքներում բնակվող արիական ազգերի մասնակցությամբ: Այս դաշինքը, հետագայում ծավալվելով, հանդես կգա որպես Համաշխարհային Համաարիական Դաշինք: Իրանի (նաեւ Ռուսաստանի Դաշնության, Իրաքի ու Սիրիայի) հետ անհրաժեշտ է ծրագրավորել քրդական հարցի ծավալման հնարավորություններն ու հետագա զարգացումները, Քրդստանի ստեղծման քարոզչության կարգն ու, առհասարակ, նպատակահարմարությունը (կամ հնարավոր սահմանները): ԻԻՀ հետ կարելի է համագործակցել նաեւ իրանահայության մի մասին “աննկատ” ներկայիս Արեւելյան ու Արեւմտյան Ադրբեջաններ “տեղափոխելու” հարցում՝ հայերին տալով շահագրգիռ արտոնություններ եւ ազդեցիկ դիրք՝ այդ տարածքներում: Սա պետք է կատարվի ի հաշիվ տվյալ տարածքի թուրք-ադրբեջանցիների՝ Իրանի արեւելյան ծայրամասեր տեղափոխման՝ ապահովելով Հայաստանի, Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ սահմանների մերձակայքում հայերի թվային գերակայությունը: Իրանի հետ բանակցային թեմա է նաեւ 1920-ական թվականներին կատարած սխալն ուղղելու՝ Թուրքիա-Նախիջեւան սահմանագլխի թյուրքական “սեպի” (որն առաջացել է տարածքների երկկողմանի փոխանակման հետեւանքով) հարցը ինչ-որ կերպ արծարծելը:
— Քրդական հարցի լուրջ վերլուծություններից հետո պետք է այն շահեկանորեն կապել Հայկական հարցի հետ եւ արծարծել ըստ նպատակահարմարության: Քրդական աշխատավորական կուսակցության եւ այլ երկրների քրդական ուժերի հետ (Սիրիայի, Իրաքի, Իրանի, ՌԴ-ի, նաեւ՝ ՀՀ-ի) պետք է նախապես ճշտել մեր տարածքային տարաձայնությունները եւ այդուհետ համագործակցել քրդական շարժումների ու զինված պայքարի հետ: Քրդերը պետք է պաշտոնապես միասնաբար ներողություն խնդրեն 1915-1923թթ. Հայոց ցեղասպանության իրականացման մեջ թուրքերին որոշակիորեն աջակցելու համար եւ դիմեն ՄԱԿ-ին (եւ այլ անհրաժեշտ ատյաններին, դատարաններին)՝ ճանաչելու ցեղասպանությունը: Քրդերի հարցը կարելի է արծարծել Համաարիական քաղաքականության մեջ, համաթուրանականության դեմ եւ այլ տարածաշրջանային հիմնախնդիրներում:
Այս հարցը ունի նաեւ մի այլ կարեւոր գործոն. քրդերի այն հատվածը, որը մնացել է իր հին հավատամքին եւ հավատարիմ իր եզդի տեսակի կոչմանը, շարունակում է պահպանել արեւապաշտական հզոր համայնքներ ու լուրջ գործոն է տարածաշրջանում: Սա կարեւոր հանգամանք է նաեւ համաարիականության ոլորտում: Եզդիների հարցը լուրջ մակարդակի կարելի է բարձրացնել Հայաստանի եզդիական համայնքի օժանդակությամբ: Իսկ Սիրիայի, Իրաքի, Լիբանանի ու արաբական այլ երկրների տարածքներում կան արաբներ, ովքեր մերժում են իրենց սեմական ծագումը եւ ծագումնաբանորեն իրենց համարում են Հյուսիսից՝ Մարդկության Օրրան Հայաստանից եկածների ժառանգներ՝ արիացիներ: Եվ մեր տարածաշրջանում Արիական արաբների ու նաեւ ասորիների հարցերը նույնպես կարեւոր քաղաքական գործոններ են:
— Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարեւոր նշանակություն ունեն ՀՀ-ի արտաքին քաղաքականությունում: Թուրքերը պատմականորեն ամենաբացասական ազգն են հայերիս համար, եթե չասենք՝ թշնամական: Վերջին հարյուրամյակների մեր գրեթե բոլոր անհաջողությունները (նաեւ՝ հայրենիքի մեծ մասի կորուստը) կապված են թուրքերի հետ, որոնք բարբարոսաբար ներխուժեցին տարածաշրջան՝ վնաս պատճառելով բոլոր բնիկներին: Սա լուրջ արգելք է հայ-թուրքական հարաբերությունները բարելավելու, առավել եւս՝ բարիդրացիական դարձնելու համար, թեեւ “մեծ հաշվով” դրա կարիքը չկա, քանի դեռ Հայկական հարցն ամբողջությամբ չի լուծվել: Երկուստեք հարաբերությունների ծիրում չի կարող երբեւիցե հանդուրժվել հզոր Թուրքիայի գոյատեւումը, թուրանականության (թուրքիզմ) քաղաքական առկայությունը, Հայկական լեռնաշխարհում թուրքական պետության կառուցումը (ինչպես Ադրբեջանի պարագայում): Նման պետության գոյությունը լուրջ սպառնալիք է հայոց պետականության համար (Հայ Դատի արդարացի լուծման համար): Թուրքական ներքաղաքական կյանքի ապակայունացումն ու Թուրքիայի հետագա մասնատման հարցերը պետք է մշտապես լինեն մեր պետական արտաքին քաղաքականության եւ ազգային անվտանգության օրակարգում: Հայոց Մեծ Եղեռնի (1915-1923թթ.) ճանաչմանն ու դատապարտմանն ուղղված քայլերին զուգահեռ՝ անհրաժեշտ է արծարծել հույների, կիպրացիների, կրետացիների, քրդերի, սերբերի, բոսնիացիների, մակեդոնացիների, ալբանացիների, բուլղարացիների ռումինացիների, հունգարացիների, վրացիների, սիրիացիների եւ այլոց ջարդերն ու տեղահանությունները, 1920թ. օգոստոսի 10-ի Սեւրի դաշնագիրը, հայոց պահանջատիրությունը (օգտագործելով սփյուռքահայության հզոր լծակները), քրդական անջատողականությունը, թուրք-արաբական (Սիրիա, Իրաք), թուրք-իրանական, թուրք-հունական (կիպրական) սուր հարաբերությունները, ռուս-թուրքական տարածաշրջանային հակամարտությունը եւ այլն: Թուրքիան ավելի շատ է շրջապատված թշնամիներով, քան մենք, եւ դա հնարավորություն է տալիս տարածաշրջանի երկրների հակասության առկայության պայմաններում լինել հակաթուրքական կենտրոն-երկիր, որին մեծապես, բոլոր ոլորտներում պիտի աջակցեն ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ՝ շահագրգիռ երկրները: Կարելի է Թուրքիայում բնակվող այլազգիների (հատկապես ջարդերի զոհ եւ ձուլման ենթարկվող) հարցը եւ թուրքահայերի հիմնախնդիրները համադրել ու
ծավալել անջատողական քարոզչություն: Մոտ 100 հզ. քրիստոնյա հայից բացի, Թուրքիայում բնակվում է ավելի քան 3 մլն. մահմադականացված հայ (նշվում է նաեւ՝ 8-9 մլն., հիմնականում՝ համշենահայեր), ովքեր հիշում են իրենց ծագումը եւ կարող են նպաստավոր գործոն լինել համահայկական գերխնդիրները լուծելու ճանապարհին: Հատուկ ներթուրքական ծրագրով (նաեւ՝ տնտեսական) պետք է կազմակերպել այդ հայերի համախմբումը Արեւմտյան Հայաստանում: Ամեն կերպ պետք է խոչընդոտվեն թուրք-բուլղարական, թուրք-ուկրաինական, թուրք-իսրայելական, թուրք-ամերիկյան, թուրք-ռուսական, թուրք-արաբական եւ թուրք-իրանական մերձեցումները, պարբերաբար պետք է լարված մնա Կիպրոսի հարցը, Թուրքիայում պետք է մշտապես հրահրվեն ներքաղաքական եւ ազգամիջյան հակադրություններ, զինված բախումներ, տարածքային մասնատման տանող շարժումներ: Թուրանականությունը (թուրքիզմ) եւ համաթուրանականությունը (պանթուրքիզմ) կարեւոր “խաղաթղթեր” են միջազգային ասպարեզում, քանի որ լուրջ վտանգ են ներկայացնում Իրանի, Արաբական աշխարհի, ՌԴ-ի, ԱՄՆ-ի, Չինաստանի եւ եվրոպական երկրների համար: Այս առումով Հայաստանը կիզակետում է, վտանգավոր, բայցեւայնպես` շահեկան դիրքում, եւ այս բոլոր երկրների համար Հայաստանի գոյությունը պարզապես անհրաժեշտ պայման է: Թուրքիայի հետ կարելի է որոշակի նպատակային առեւտրատնտեսական գործունեություն ծավալել, սակայն, շատ հեռու Արեւմտյան Հայաստանի տարածքից, որը պետք է լինի աղքատ ու նոսր բնակչությամբ` մինչեւ ազատագրվելը եւ Հայաստանին միանալը: Այս հարաբերությունները պետք է խթանեն նաեւ հայության կապերը թուրքահայության հետ:

ԱՊՀ — ՎՈւԱՄ
Տարածաշրջանային խնդիրներում հնարավոր ազդեցություն կարող են ունենալ նաեւ այս երկու դաշինքները:
— ԱՊՀ-Անկախ Պետությունների Համագործակցության կառույցը՝ որպես ԽՍՀՄ-ի անցումային “ժառանգ”, այժմ շատ հարցերում կրում է ձեւական բնույթ, եւ հնարավոր է՝ քաղաքական-տնտեսական հակասությունների պատճառով քանակապես նվազի: Այս կառույցը ՀՀ-ին ներկայումս ձեռնտու է, թեկուզ միայն ընդհանուր անվտանգության եւ պաշտպանական համակարգի առումով: Իսկ ԱՊՀ-ի քանակական նվազման դեպքում հեռացողները հիմնականում մեր շահերին հակադիր պետություններն են լինելու (ասենք` ՎՈւԱՄ-ը. Վրաստան, Ուկրաինա, (նախկինում նաեւ՝ Ուզբեկստան), Ադրբեջան, Մոլդովա), ուստի՝ դա եւս դրականորեն կանդրադառնա կառույցի հայաստանանպաստ գործունեությանը: ԱՊՀ-ում ՀՀ-ն կայուն ռազմաքաղաքական եւ տնտեսական գործընկերություն պետք է հաստատի ՌԴ-ի, Բելառուսի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի եւ Տաջիկստանի հետ, ինչը հետեւողականորեն անհրաժեշտ է իրականացնել նաեւ Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Ուզբեկստանի եւ, հատկապես, Թուրքմենստանի հետ, որը լուրջ հակասությունների մեջ է Ադրբեջանի հետ՝ կասպիցծովյան հիմնախնդիրների հարցում: Վրաստանի հետ լրջորեն կարելի է հարաբերվել միայն որոշակի տնտեսական ու տրանսպորտային հարցերում, իսկ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները պետք է դադարեն ԱՊՀ-ից դուրս: Տնտեսական առումով ԱՊՀ-ի ներսում կարեւոր կլինի զուգահեռաբար զարգացնել Ռուսաստան-Թուրքմենստան-Իրան-Հայաստան-Արաբական աշխարհ կապը, որը լուրջ քաղաքական-տնտեսական առանցք կլինի Միջին եւ Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ համագործակցության մեջ, ու նաեւ կդառնա կարեւորագույն հանգույց՝ Ասիա -Եվրոպա տնտեսական ու տրանսպորտային կապերի նորովի զարգացման հեռանկարում: Իսկ Տաջիկստանը կարող է դառնալ “բազա”՝ մեր եւ Իրանի հետ Ասիայի մի մասի արիականացման քաղաքականության մեջ, որի առանցքը Հայաստան-Իրան-Հնդկաստան հիմքն է, որը մեծապես կհզորանա ԱՊՀ-ի սլավոնական (Ռուսաստան, Բելառուս, Ուկրաինա) երկրների ներգրավմամբ: Սա նաեւ հիմնավորապես կկանխի Ասիայի (նաեւ՝ ԱՊՀ-ի) մահմեդականացումը: ԱՊՀ-ի եւ, առհասարակ, աշխարհի հզորներից է Ռուսաստանը, որի հետ հարաբերությունները մեզ համար ռազմաքաղաքական ու տնտեսական կարեւոր նշանակություն ունեն: Բացի դա. այդ մեծ երկիրը համեմատաբար հաստատուն գործընկեր է՝ հատկապես աշխարհա-քաղաքական դիրքով, ուստի նրա հետ բազմակողմանի համագործակցությունը տարածաշրջանում եւ ՀՀ-ի համար շատ հարցերում վճռորոշ նշանակություն ունի, մանավանդ՝ մեր ներկայիս հակառակորդների հետ առկա հակամարտության ու քաղաքականության մեջ: Սակայն, այս սերտ, համակողմանի համագործակցությունը չըպետք է որեւէ կախում նույնիսկ նշմարի մեր փոխադարձ բարիդրացիական հարաբերությունների ծիրում, ինչպես նաեւ` Ռուսաստանը պետք է զերծ մնա մեծ ռուսական (վելիկոռուսական) ու համասլավոնական (պանսլավոնիզմ) նկրտումներից: Հատկապես կարեւոր է մի քանի միլիոնանոց հայ համայնքի դերը հայ-ռուսական հարաբերություններում, որը կարող է լուրջ ազդեցություն ունենալ նաեւ ներռուսաստանյան քաղաքական-տնտեսական կյանքում, որը նույնիսկ կարող է բացահայտ հայաստանանպաստ դարձնել ռուսաստանյան ռազմավարությունը: Մեր փոխշահավետ կապերը չպետք է արգելափակեն նաեւ Արեւմուտքի (Եվրոպա-ԱՄՆ) հետ արդեն ձեւավորված եւ Արեւելքի հետ ձեւավորվող մեր հարաբերությունները: ՀՀ-ն պետք է մշտապես մերժի այս կամ այն ռազմաքաղաքական խնդիրներում “քավության նոխազ” դառնալու հեռանկարը՝ ունենալով պետական հստակ ռազմավարություն եւ ճկուն մարտավարություն: ԱՊՀ-ի եվրոպական “թեւը” (Ռուսաստան, Բելառուս, հնարավոր է շուտով նաեւ՝ Ուկրաինա, Մոլդովա, քաղաքական մասով՝ նաեւ Հունաստան, Կիպրոս) կարող է լուրջ աջակցություն ցույց տալ Հայաստանին համաեվրոպական ամենատարբեր կառույցներում եւ հարաբերություններում, ինչը նույնպես պիտի հաշվի առնվի մեր արտաքին քաղաքականությունում: Պետք է ձգտել, որ ԱՊՀ-ն, տնտեսական կապերի ամրապնդմանը զուգահեռ, ունենա հզոր ռազմապաշտպանական արդիական համակարգ, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում կարողանա լուծել ռազմաքաղաքական խնդիրներ:
Անհրաժեշտ է վերականգնել նաեւ նախկին կապերը “ԽՍՀՄ-ական” Մերձբալթիկայի (Էստոնիա, Լատվիա, Լիտվա) հանրապետությունների հետ, որն էլ իր հերթին կնպաստի ՀՀ-Հյուսիսային Եվրոպա ու Բալթյան երկրներ կապերի ամրապնդմանն ու զարգացմանը:
ՌԴ-Բելառուս համագործակցության հետ կապը նույնպես պետք է դիտարկել ԱՊՀ կառույցում: Իսկ Ուկրաինայի այս իշխանությունների ռուսաստանամետ քաղաքական գիծը կարող է հարցականի տակ դնել ՎՈւԱՄ-ի գոյությունը (կամ հզոր գործոն լինելը), ինչը էապես կբարձրացնի ԱՊՀ-ի դերը, որի անդամ ՀՀ-ն պետք է առավել գործուն խաղա տարածաշրջանում:

Արամ Ավետյան

“Լուսանցք” թիվ144, ապրիլի 9-15 2010թ.

Ազգային ողբերգության ծնունդը՝ օտար եւ ապազգային ուժերի մասնակցությամբ

Ճշմարիտ ազգայնականությունը ազգայնամոլություն չի ենթադրում

Ավելորդ կամ անիմաստ չէ այսօր վերստին ահազանգել համաշխարհային (մարդկության) կյանքում տիրող հոգեւոր ու իշխանական (իհարկե, նաեւ՝ այլ) համակարգերի ճգնաժամի մասին, որի հետեւանքով համամարդկային արժեքները հարստացնող տարաբնույթ ազգերի փոխհարաբերության հարցը ոչ միայն ծայրահեղ լարվածության է հասել, այլեւ հայտնվել է պայթյունավտանգ վիճակում: Նման անբարենպաստ իրավիճակներից միշտ էլ պատվով են դուրս եկել այն ազգերը, որոնք մշտապես սնվել ու կապված են եղել իրենց ազգային էությանը, ինքնությանը, արմատներին, բաներ, որոնք պայմանավորում են տվյալ ազգի տեղն ու դերը համաշխարհային գործընթացներում ի վերուստ տրված իրենց առաքելությամբ:

Այսպիսով, իր լրջությամբ ու ճակատագրականությամբ մեկ անգամ վերստին մեր առջեւ ծառացել է ազգաճանաչողության խնդիրը, որն իր սֆինքսյան հարցադրումով վճռորոշ է լինելու ոչ միայն որեւէ ազգի (տվյալ դեպքում՝ հայ ազգի) ճակատագիրը կանխագծելու համար, այլեւ ունի համազգային-համամարդկային բնույթ:

Իսկ այն ազգերը, որոնք չեն ուզում հասկանալ ազգերի ճակատագրի խորհուրդը, որոնք գերագույն կամք չեն ցուցաբերում ըմբռնելու համար ներկայիս աշխարհի բռնակալական գազանային գործելաձեւը եւ կամ դիվանագետների “ամենամարդասիրական” ոճրագործությունների տրամաբանությունը, դատապարտված են ոչ միայն այլոց մեղքերի քավության նոխազը լինել, այլեւ՝ հեռանալ պատմության թատերաբեմից…

Ստեղծված բարոյահոգեբանական անկումային մթնոլորտում առավել եւս ակնհայտ է հոգու այն սովը, որի մասին դեռեւս անցյալ դարում հանճարեղորեն մարգարեացել էր հայ մեծ բանաստեղծը: Նյութատեխնիկական նվաճումների կողքին տեսադաշտից դուրս մնացած հոգեւոր աշխարհը ստեղծված ողբերգությունը ստեղծագործաբար հաղթահարելու ոգի է պարտադրում: Չնայած ստեղծված պատմասոցիալական բարդույթային այս իրավիճակում իսկ, կրկին խմորվում եւ կուտակվում է հանրության կենսական պահանջը հոգեւոր արժեքների հանդեպ: Այսպիսի պայմաններում հասարակության հոգեւոր սովը հագեցնելու եւ անկումային խավար մթնոլորտը լուսավոր ու հուսաբեր շողերով ողողելու միտումը կամ “առաքելությունը” ունեն բազմաթիվ կրոնական, աղանդավորական շարժումներ` իրենց խորհրդավոր, միստիկական մթնշաղով վարագուրված գաղափարներով ու փիլիսոփայությամբ: Իսկ այդպիսի խորհրդավորությունը կրոնական ու աղանդավորական շարժումներից աստիճանաբար անցնում է նաեւ կուսակցությունների, այլեւայլ կազմակերպությունների, հասարակական-քաղաքական միությունների գաղափարաբանության ու գաղափարաքարոզչության մեջ: Ահա, հենց այդ էլ մեզ ստիպում է զգուշավոր լինել, քանի որ այն ունի վտանգավոր հարուցիչներ, որոնք ի վերջո կարող են հանգեցնել ազգային ողբերգության: Նման ողբերգությունը ծնունդ է առնում նաեւ միստիկական ազգաճանաչողությունից, մի բան, որն անպատրաստին ավելի շուտ տանում է կեղծիքի ու սնապարծության գերություն, քան թե դուրս բերում կազդուրիչ, կենարար նոր կյանք:

Ավելի առարկայական լինելու համար, թերեւս, անհրաժեշտ է պատմական փոքրիկ մի դարձ կատարել ոչ խոր անցյալում (իսկ մարդկության պատմությունը հարուստ է նման նախատիպերով) կատարված մի իրադարձության շուրջ՝ կապված Գերմանիայում ազգայնացված բանվորական կուսակցության գործունեության հետ, որին վիճակված էր Գերմանիաի կյանքում վճռորոշ եւ ճակատագրական դեր խաղալ (կարելի է նմանապես քննարկել նաեւ մեկ այլ՝ կոմունիստական բանվորական կուսակցության գործունեությունը): …

1-ին համաշխարհային պատերազմում կրած պարտության հետեւանքով Գերմանիան մնացել էր ջախջախված, քայքայված տնտեսությամբ եւ կործանված իղձերով, բայց գերմանացիները պայմաններ ստեղծեցին ազգային զարթոնքը պայմանավորող ազգային գաղափարախոսությունների զարգացման ու տարածման համար: Գերմանացին աստիճանաբար փորձում էր ենթադրություններից հստակ անցում կատարել դեպի ստեղծված իրավիճակի կանխման ու վերափոխման ուղղություն: Ինչը նրան պետք է ստեղծված իրավիճակից դուրս բերեր, ոտքի հաներ Գերմանիան եւ վերադարձներ Գերմանիային տնտեսական ու քաղաքական նախկին հզորությունը՝ նրան դարձնելով համաշխարհային քաղաքակրթության առաջամարտիկը: Այդ ճակատագրական պահին այդպիսի դեր ստանձնեց Ադոլֆ Հիտլերը, որն իր պատմական առաքելությամբ, ճիշտ է, կարողացավ շտկել ստեղծված իրավիճակը դեպի դրականը, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով եւս մեկ անգամ գերմանական ազգին կանգնեցրեց սարսափելի փաստի առջեւ՝ 2-րդ համաշխարհային պատերազմում կրելով առավել ջախջախիչ պարտություն…

Ահա այսպիսի մի պատմական իրադարձություն նկատի ունենալով՝ մենք հարց ենք տալիս. ինչպե՞ս եղավ, որ Հիտլերի նպատակասլաց պայքարը սիոնա-մասոնականության դեմ իր հակադարձ ողբերգական վախճանը ունեցավ ոչ միայն գերմանացիների, այլեւ՝ արիական մի քանի այլ ազգերի համար եւս, նաեւ՝ ի դեմս ԽՍՀՄ-ի կազմում եղած արիական ազգերի:

Պատմության բոլոր շրջափուլերում էլ հրեա-մասոնների կողմից ամեն ինչ արվել ու արվում էր, որպեսզի աշխարհում խմորվող արիականության զարգացումը կասեցվի եւ հնարավորության դեպքում նաեւ պառակտվի ու ոչնչացվի: Հանձին Հիտլերի, գտնվել էր այն անձը, ում միջոցով կարելի էր իրականացնել իրենց չարաբաստիկ նպատակները: Առիթը չուշացավ: 1923 թ. նոյեմբերի 8-9-ի իրադարձությունների արդյունքում Հիտլերը բանտարկվում է որպես հայրենիքի դավաճան (նրա հետ եւս 9 հոգի): Հենց այս ժամանակ էլ հրեա Ռ. Հեսսը կամավոր հանձն է առնում բանտ նստել եւ ոչ պատահաբար հայտնվում այն բանտախցում, որտեղ գտնվում էր Հիտլերը: Այս բանտարկության ժամանակ էլ ծնվում է Հիտլերի “Մայն կամպֆ” (“Իմ պայքարը”) աշխատության գաղափարը, որին իր նշանակալի մասնակցությունն է բերում Հեսսը: Նրան հաջողվում է գրքում արծարծվող գաղափարների մեջ ներմուծել գերմանական վերամբարձության ու ռասսայական խտրականության գաղափարները եւ հատկապես հակառուսական դիրքորոշումը: Եվ կրկին, ոչ պատահաբար, Հիտլերի իշխանության գալու համար մեծապես օժանդակեցին, ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերեցին էլի ազգությամբ հրեա բանկիրները (Հուհենհեյֆերը, Ռոտշիլդները, Վարբուրգները եւ այլք): Հիտլերի միջոցով առաջ քաշած գաղափարախոսությունը իր վերջնական տեսքին հասավ 1924թ. Գերմանիա ժամանած միստիկ Գյուրջիեւի օգնությամբ, ում գաղափարները նույնպես ծառայեցվեցին այլ նպատակների…

Այսպիսով, արիասպանդի ողբերգական դրաման մշակված եւ պատրաստ էր սիոնա-մասոնական ուժերի կողմից: Երբ ամեն ինչ արված էր, եւ Հեսսը (նրա մասոնական մականունը Բերտա էր) կատարել էր իր առաքելությունը, նա 1941թ. հանկարծակի փախավ մասոնության կենտրոններից մեկը՝ Անգլիա (իսկ հետո նրան հաջողվում է խուսափել պատժից, քանի որ, ինչպես որոշ պատմաբաններ ակնառու փաստերի շարադրմամբ հաստատում են, Շպանդաու բերդում բանտարկվածը Հեսսը չէր, այլ նրա փոխարեն մեկ ուրիշը):

Իսկ հրեական միստիկական-օկուլիստիկական գաղափարախոսությունը, ներմուծվելով գերմանական առողջ ազգայնականության գաղափարադրույթների մեջ, արժեցավ արիական ազգերի եղբայրասպան ողբերգությունը: Գերմանական եւ ռուսական (նաեւ ԽՍՀՄ կազմի մեջ մտնող այլ) արիական ազգերը առճակատվեցին ու թուլացան “հանուն” սիոնա-մասոնության դիրքերի ամրապնդման: Չնայած իրենց փառահեղ տարիներին Հիտլերն ու Ստալինը բացահայտորեն պայքարում էին սիոնա-մասոնականության դեմ, այնուամենայնիվ, նրանց ղեկավարած իշխանական համակարգերում վխտում էին հրեա-մասոնական օթյակների անդամները: Սրանք առճակատման էին հանել ազգայնական Գերմանիան եւ համայնավարական ԽՍՀՄ-ը, որոնց գաղափարաբանությունները նույնպես կերտվել էին այդ մութ ուժերի աջակցությամբ: Նրանք էլ, չնայած ճնշումներին, ղեկավարում էին գաղափարախոսական “պատերազմները”: Եվ նպատակաուղղված պատերազմը ստեղծում է Հոլոքոսթի “անհրաժեշտությունը”, որը գործարարությամբ, արհեստական ողբերգականությամբ կարողացավ ստվերել մեկ այլ իրական ողբերգություն: Իսկ այդ զեղծարարության հետեւանքը եղավ այն, որ արատավորվեցին “արիականություն” եւ “ազգայնականություն” հասկացությունները, իսկ դրանք կրող ազգերը շուրջ 60 մլն. զոհ տվեցին… Իսկ միստիկական ազգաճանաչողությունը հանգեցրեց այն բանին, որ գերմանական, ռուսական, չեխական, սլովակյան, սերբական, հայկական եւ այլ արիական ազգերի արյան ծովում իր հաղթության դրոշը բարձրացրեց հրեա-սիոնա-մասոնության վիթխարի հիդրան, որն իր լիակատար տիրապետությունը փորձեց ու… հաստատեց աշխարհի վրա: Սակայն մարդկության մեջ կրկին արթնացել են ճշմարտության խանդավառ տենչանքն ու անձնուրաց որոնումների ալիքը: Կյանքի եւ գաղափարների ակնհայտ հակադրությունների բախումից մեծանում է հավանականությունը համաշխարհային հասարակական-քաղաքական մոտալուտ ալեկոծությունների: Եվ այդ փոթորիկն անգամ իրենց սեփական շահերին ծառայեցնելու համար սիոնա-մասոնական կառույցները ձգտում են մի կրկին անգամ գերաճի ենթարկել ազգայնականությունը՝ շեղելով այն ֆաշիստա-նացիստական փորձված ուղիով: Իսկ այն իրականացնելու համար այսօր նոր միստիկական գաղափարներ, նոր Գյուրջիեւ, նոր Հեսս եւ նոր Հիտլեր է փնտրվում: Հետաքրքիր է, որ այս “գործ”-ին մասնակցում են եւ օտարները եւ մերոնք… Մեկ անգամ չէ, որ առաջարկ է եղել, օրինակ՝ հայ-արիականներին, օտարների կողմից՝ ազգայնական բարձրեվրոպական ու բարձրռուսաստանյան հանդիպումներ ունենալու… կամ մերոնց կողմից՝ “սքինհեդական” եւ նմանօրինակ այլ գործունեությամբ զբաղվելու համար… Դրանք, բնականաբար, բոլորն էլ մերժվել են՝ հասկանալի պատճառներով:

Այսօր, ինչպես մյուս արիական ազգերի մեջ, այնպես էլ հայության ներսում փորձում են լռեցնել ճշմարիտ ազգայնականությունը, (հայ)արիական դավանաբանությունը, որից հետո կանցնեն սին ազգայնականների ու արիականների ստեղծմանը: Ավելի քան 5 տարի է հայկական զլմ-ները արգելանք են դրել Հայ Արիական միաբանության համաարիական եւ համահայկական գաղափարաբանության ծավալման, քարոզման դեմ, հրաժարվել են ներկայացնել դրանք` հեռուստաեթերներից եւ մամուլի զանգվածային միջոցներից զրկելով ՀԱՄ առաջնորդ Արմեն Ավետիսյանին: Նրան հեռուստաեթեր հրավիրելը կամ մամուլում որոշակի “տարածք” հատկացնելը դարձել է խիստ վտանգավոր, քանի որ սիոնա-մասոնական հայտնի “աչքը” հետեւում է.. Սակայն, ինտերնետ-համացանցում ՀԱՄ-ն ու Արմեն Ավետիսյանը մնացին “հասանելի” բոլոր հետաքրքրվողների, հատկապես հայ եւ այլազգի ազգայնական ուժերի համար, եւ իզուր չէ, որ ՀԱՄ պաշտոնական կայք՝ http://www.hayary.org, այցելում են ավելի քան 100 երկրների “ուզող-չուզող” ներկայացուցիչներ:

Չեն դադարում նաեւ հալածանքները, ՀԱՄ առաջնորդին կալանավորելն ու դատապարտելը քիչ համարվեց եւ նա վերջերս “ավտովթարի” ենթարկվեց ու այդ գործը համաներմամբ փակվեց… առանց դատավարության: Իսկ այդ ընթացքում, երբ Արմեն Ավետիսյանը բուժվում եւ վերականգնվում էր, որոշ զլմ-ներով տեղեկատվություն տրվեց, թե մի ոմն հայտնի հայ մասոն փորձում է հայ արիականների հավաք կազմակերպել Երեւանի հայտնի հյուրանոցներից մեկում… Սակայն, ՀԱՄ առաջնորդը այս անգամ էլ համառ էր, ու չնայած պատճառած մարմնական մեծաթիվ ջարդվածքներին, վնասվածքներին, վերադարձավ կյանքի ու պայքարի իր հունը… Ու առժամանակ կասեցվեց “նոր հայ-արիականության” հռչակումը: Բայց սա չի նշանակում, որ նման փորձեր այլեւս չեն լինելու: Ավելին, որոշ ուժեր, կամա թե ակամա ծառայելով օտարին, փորձեցին տեղի մարդկանցով (ազգայնական ոլորտում անպատվեր կամ պատվերով գտնվող) իրենց ենթարկեցնել Հայ Արիական միաբանությանը (ՀԱՄ) եւ Հայ ազգայնականների համախմբմանը (ՀԱՀ), ծայրահեղ դեպքում՝ պառակտել-երկփեղկել ազգայականությունը: Սակայն, ինչպես ՀԱՄ-ը, այնպես էլ ՀԱՀ-ը մնացին իրենց դիրքերում եւ հրաժարվեցին կիսատ-պռատ ազգայնականներից ու հեթանոսներից, ովքեր այսօր էլ պատրաստ են հանուն անձնական բարեկեցության ծառայել օտարին կամ օտարահպատակ հային…

Սակայն, պայքարը դեռ առջեւում է, եւ համաշխարհային գործընթացները, ցավոք, Հայաստանն էլ կներքաշեն սիոնա-մասոնական նոր խարդավանքների մեջ…

Գտնվելով այսպիսի մի ճակատագրական շրջադարձի առջեւ` անցյալի վերարժեւորումը մեզ մեկ անգամ եւս պարտադրում է, որ փնտրենք, որոնենք ճշմարտության նախահիմքերը՝ աշխարհի ու մեր ազգի մթնշաղված առեղծվածը հաղթահարելու եւ գերմանացիների կամ խորհրդային կոչված ժողովրդի ճակատագրից խուսափելու համար: Եվ հայ ազգայնականությունը որպեսզի չարժանանա նման ճակատագրի, պետք է հենվի այնպիսի արժեքների վրա, որոնք ծառայեն մեր ազգային ու պետական շահերին, բուն հայկականությանը: Իսկ ճշմարիտ ազգայնականությունը չի նշանակում պարզապես հակադրություն բոլորի հետ, այսպես հաճախ շփոթում են ազգայնականությունն ու ազգայնամոլությունը: Ճշմարիտ ազգաճանաչումը ազգերի մեջ վեր է հանում համատիեզերական իմացությունը եւ դրա վրա հիմնված համամոլորակային՝ համամարդկային արժեքները (ոչ այսօրվա համամարդկային հորջորջվող անբարո եւ ապազգային արժեքները) եւ մասնակից է դարձնում աշխարհում ընթացող մնայուն եւ հավիտենական արժեքների արարմանը:

Հզոր Հայաստանը դեռ ճանապարհին է… ԽՍՀՄ փլուզումից հետո հայը պետք է հենվեր իր ազգային գաղափարների ու հավատի (Հայ Աստվածների պաշտամունքի) վրա, նպատակայնորեն զարգացներ ազգային տնտեսությունը, հատկապես՝ արդյունաբերությունը, տարբեր արտադրությունները, սոցիալական եւ իրավական ոլորտները… Եթե գերմանացին ուներ գերմարդի գաղափարը, որը եսակենտրոն էր ու դարձավ ինքնակործանարար, ապա մենք ունենք ցեղամարդի գաղափարը, որը ազգակենտրոն է եւ հայրենապաշտ…

Եվ հիմա էլ մենք՝ հայերս, կարող ենք հենվել ՑԵՂԱՄԱՐԴՈւ, որը նույնն է թե` ԱՐՈՐԴՈւ գաղափարին ու կենսակերպին, եւ եսակենտրոն (սին գերմարդ) դարձած հայ իշխանավորին, գործարարին կամ մտավորականին վերադարձնել դեպի ԱԶԳԸ, այլապես… դա կանի օտարը՝ իրեն արդեն “արդարացրած” գործելաոճով եւ ազգասպանդի տարաբնույթ միջոցներով…

Արամ Ավետյան “Լուսանցք” թիվ 141, մարտի 19-25, 2010թ.

Հայոց ցեղասպանությունը` առանցքային հարց հայ-թուրքական կոչված արձանագրություններում

Թուրքիայի եւ Իսրայելի շահերը…
Թուրքական թերթերը նշել են, որ թեեւ Թուրքիայի ու Իսրայելի հարաբերությունները վերջին շրջանում աննախադեպ լարվածության են հասել, այնուամենայնիվ, երկու երկրների արտգործնախարարությունների միջեւ օրերս առաջին անգամ խորհրդակցություններ են տեղի ունեցել կովկասյան եւ ռուսական թեմաներով:
Իսրայելի ԱԳՆ Եվրասիայի հարցերով խորհրդականի օգնական, Թուրքիայում Իսրայելի նախկին դեսպան Փինհաս Ավիվին, անդրադառնալով այդ խորհրդակցություններին, Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ մասնավորապես ասել է. “Մեր պաշտոնական դիրքորոշումը չի փոխվել: Դա մի հարց է, որը պետք է լուծվի միայն Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ”:

…Իսրայելի եւ ԱՄՆ-ի շահերը
ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի ազդեցիկ անդամներից մեկը՝ ծագումով հրեա սենատոր Ժոզեֆ Լիբերմանը, Ամերիկայի հայկական համագումարին հղած իր նամակում մեծապես կարեւորել է Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն ԱՄՆ-ի կողմից՝ ընդգծելով, որ դա ոչ միայն երկրի արտաքին քաղաքականության առանցքային հարց է, այլեւ ներազգային բարոյականության տեսանկյունից էական խնդիր է:
Ժ. Լիբերմանն ընդգծել է, որ նախորդ դարասկզբին Օսմանյան թուրքերի կողմից շուրջ 1,5 միլիոն հայերի բնաջնջումը անհրաժեշտ է դիտել իբրեւ մարդկության դեմ գործած մեծագույն ոճիր` ցեղասպանություն:
Իսկ ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում մարտի 4-ին քվեարկության է դրվելու Հայոց ցեղասպանության ճանաչման N252 բանաձեւը: Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչել եւ դատապարտել են Ուրուգվայը, Ֆրանսիան, Գերմանիան, Իտալիան, Բելգիան, Շվեդիան, Նիդերլանդները, Շվեյցարիան, Ռուսաստանը, Լեհաստանը, Լիտվան, Հունաստանը, Սլովակիան, Կիպրոսի Հանրապետությունը, Լիբանանը, Արգենտինան, Վենեսուելան, Չիլին, Կանադան, Վատիկանը, Ավստրալիան, ԱՄՆ-ի 44 նահանգները եւ միջազգային մի շարք հեղինակավոր կառույցներ:
Եվ ահա, ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների տան Արտաքին Հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ Հովարդ Բերմանը որոշել է մարտի 4-ին քվեարկության դնել Հայերի Ցեղասպանությունը դատապարտող 252-րդ բանաձեւը:
Ցեղասպանության բանաձեւի համահեղինակներ են Ադամ Շիֆը, Ֆրանկ Փալոնը, Բրեդ Շերմանը եւ այլք:
Այսպիսով, Վաշինգտոնը քայլ է կատարում՝ Թուրքիային հասկացնելով, որ “ԱՄՆ-ն մասնակից չի լինի Հայոց ցեղասպանության իրողությունը հերքելու նրանց բարոյազուրկ քաղաքականությանը”. կարծում են ԱՄՆ-ի Հայ դատի գրասենյակում:
Առաջիկայում նաեւ հայերն աշխատելու են ամերիկյան երկու հայտնի կուսակցությունների ներկայացուցիչների հետ, բանաձեւը հաջողությամբ հասցնելու ոչ միայն Արտաքին Հարաբերությունների հանձնախումբ, այլեւ մինչեւ ներկայացուցիչների տան լիագումար նիստ”:

Շվեյցարիան էլի տուգանել է…
Թուրքական զլմ-ները հայտնում են, որ 3 տարի առաջ քեմալիզմի քարոզչությամբ զբաղվող միությունների կազմակերպած ժողովի ժամանակ “Հայոց ցեղասպանության մասին պնդումները սուտ են” հայտարարությամբ հանդես եկած երեք թուրքեր քրեական պատասխանատվության են ենթարկվել: Վերջին դատն ավարտվել է օրերս: Դատարանի որոշմամբ՝ Բեռնի եւ Ցյուրիխի թուրքական քեմալիստական միությունների նախագահներ Էթհեմ Քայալը եւ Հասան Քեմալը դատապարտվել են 4-ական, իսկ “Աշխատավորական կուսակցության” ներկայացուցիչ Ալի Մերջանը՝ 6 ամսվա ազատազրկման:
Սակայն, այդ պատժատեսակը փոխարինվել է դրամական տուգանքի՝ մեղադրյալները ընդհանուր առմամբ պարտավորվել են վճարել 12.600 շվեյցարական ֆրանկ:
Դատավոր Քրիստոֆ Սփիեսը նախազգուշացրել է, որ հանցանքի կրկնման դեպքում ներկայիս մեղադրյալները կդատապարտվեն արդեն 3 տարվա ազատազրկման: Հայոց ցեղասպանության իրողությունը ժխտելու համար պատասխանատվության ենթարկված այդ թուրքերը դժգոհել են, որ թուրքական պետությունն իրենց անպաշտպան ու միայնակ է թողել շվեյցարական դատարանի առջեւ:
Մասնավորապես Էթհեմ Քայալը դատի ավարտից հետո նշել է, թե դառնացած են միայն այն բանից, որ Թուրքիան հիմա իրենց կողքին չէ:
Բելգիայում ու Շվեյցարիայում Հայոց ցեղասպանության ժխտումը համարվում է քրեորեն պատժելի արարք՝ 45 հազար եվրո տուգանքից մինչեւ 1 տարվա ազատազրկում պատժաչափով:
Վերոնշյալ դատը բողոքարկվել էր թուրքերի կողմից, սակայն, շվեյցարական վերաքննիչ դատարանը անփոփոխ է թողել ցեղասպանությունը ժխտող թուրքերին դատապարտելու վճիռը…

…Արձագանքել են Թուրքիայում
Ցեղասպանությունը ժխտելու համար Շվեյցարիայում դատապարտված թուրքերի հարցը հայտնվել է Թուրքիայի մեջլիսի օրակարգում:
Թուրք խորհրդարանականները բողոքում են, որ Հայոց ցեղասպանությունը հերքելու համար Շվեյացարիայում քրեորեն հետապնդվել են “Աշխատավորական կուսակցության” անդամ Ալի Մերջանը, Ցյուրիխի եւ Բեռնի քեմալիստական միությունների նախագահներ Էթհեմ Քայալը ու Հասան Քեմալը:
Խորհրդարանականները Թուրքիայի վարչապետից ցանկացել են պարզաբանում ստանալ, թե արդյոք թուրքական պետությունը փորձելու է տեր կանգնել շվեյցարական դատարանում դատապարտվող իր քաղաքացիներին, հանդես գալո՞ւ է որեւէ պաշտոնական նախաձեռնությամբ:
Ըստ երեւույթին բողոքողները նեղվել են, որ դատապարտվածներից Էթհեմ Քայալը դատի ավարտից հետո ասել էր. “Մենք դառնացած ենք միայն այն բանից, որ Թուրքիան հիմա մեր կողքին չէ”:

…Իսկ Երեւանը զարմացնում է
Վերաքննիչ դատարանում տեղի է ունենալու Հայոց ցեղասպանության եղելությունը վիճարկող հրապարակման հերքումը պարտավորեցնելու, ցեղասպանություն բառի չակերտավոր կիրառումն արգելելու եւ բարոյական վնասը հատուցելու պահանջի մասին “Արարատ” ռազմավարագիտական կենտրոնի Վերաքննիչ բողոքի քննությունը:
Այս ռազմավարագիտական կենտրոնը հայցադիմում էր ներկայացրել Կենտրոն եւ Նորք Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարան՝ պահանջելով “Կովկասի ինստիտուտ”-ին պարտավորեցնել հերքել Հայոց ցեղասպանության եղելությունը վիճարկող հրապարակումը, արգելել ցեղասպանության բառի չակերտավոր կիրառումը եւ վնասի փոխհատուցում պահանջել:
Սակայն այս դատարանում նախորդ տարվա դեկտեմբերի 4-ին քաղաքացիական գործի վարույթը կարճվել էր:
Իսկ Վերաքննիչ դատարանը համարում է, որ Վերաքննիչ բողոքը ենթակա է վարույթ ընդունման, քանի որ այն համապատասխանում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 210-րդ հոդվածի պահանջներին, ու բացակայում են նույն օրենսգրքի 213-րդ հոդվածով նախատեսված Վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու հիմքերը:
Պատասխանող կողմը “Կովկասի ինստիտուտ” հիմնադրամն է, որը 2008թ. Երեւանում հրատարակել է “Կովկասյան հարեւանություն. Թուրքիան եւ Հարավային Կովկասը” վերնագրով գիրքը, որի խմբագիրը ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Իսկանդարյանն է:
Մենք, ի վերջո, պետք է հաշիվ տա՞նք մեզ եւ մեր ժառանգներին, թե ինչպես ենք պաշտպանել հայոց պատմության ամենամռայլ դրվագներից մեկի դատը: Ավելին` պե՞տք է մեր նախնիների հոգիներին հաշվետու լինենք այս հարցում, թե՞ … միայն այլոց ենք հաշվետու:

Հայկ Թորգոմյան

* * *

Ցեղասպանության հարցը կշահարկվի՞
Թուրքիայի նախագահ Աբդուլլահ Գյուլի նստավայրում՝ Չանքայայում, գումարվել է Թուրքիայի ազգային անվտանգության խորհրդի նիստ, որն ընթացել է Ա. Գյուլի նախագահությամբ: Նիստում քննարկվել է Հայաստանի հարցը: Մասնակցել են վարչապետ Թայիփ Էրդողանը, Գլխավոր շտաբի պետ Իլքեր Բաշբուղը եւ խորհրդի անդամ այլ նախարարներ ու բարձրաստիճան զինվորականներ:
Քննարկումների օրակարգում ընդգրկվել են նաեւ երկրի ներքին ու արտաքին քաղաքականությանն առնչվող հարցեր: Անվտանգության խորհրդի նիստում, Հայաստանի հարցին զուգահեռ, քննարկվել են նաեւ ՔԲԿ-ի (Քրդական բանվորական կուսակցություն) դեմ պայքարի, Իրաքի, Կիպրոսի եւ Հունաստանի հետ կապված հարցեր:
Այս քննարկումների որոշմամբ է, որ ԱՄՆ-ում Թուրքիայի նորանշանակ դեսպան Նամըք Թանը ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբամային իր հավատարմագրերը հանձնեց փետրվարի 24-ին:
Թուրք դեսպանը ծրագրել է հանդիպել եւ կոնգրեսականների եւ հրեական լոբբիի ազդեցիկ անդամների հետ Հայոց ցեղասպանության բանաձեւի՝ Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում մարտի 4-ին նախանշված քվեարկությունը կանխելու համար:
Հայոց ցեղասպանության բանաձեւի ընթացքը դադարեցնելու համար Վաշինգտոնը Անկարայից պահանջում է սկսել թուրքական մեջլիս ուղարկված արձանագրությունների վավերացման գործընթացը: Մի՞ թե նորից շահարկվելու է ցեղասպանության հարցը, այսինքն՝ խնդիրը դրվում է այսպես՝ կա՛մ արձանագրությունները կա՛մ ցեղասպանության բանաձեւը:

Նարե Մշեցյան

“Լուսանցք” թիվ 138, փետրվարի 19- մարտի 4 2010թ.