«Դավանել հայ առաքելական եկեղեցի՝ նշանակում է փորել սեփական գերեզմանը»

religions.am

03.04.2014
Սամվել Կարապետյան, «Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի» երևանյան գրասենյակի նախագահ, հուշարձանագետ

 

-Քրիստոնեության 1700-ամյա պատմության ընթացքում հայ եկեղեցին ժամանակային որոշ հատվածներում եղել է քաղկեդոնական: Արտաքուստ՝ առաքելական և քաղկեդոնական եկեղեցիների միջև տարբերությունը դավանաբանական է, սակայն չե՞ք կարծում, որ կրոնական վարագույրի հետևում կանգնած են աշխարհաքաղաքական խնդիրներ: 

— Առևերույթ այն դավանաբանական է, բայց խորքում միանշանակ քաղաքական բովանդակություն ունի: Հայ Առաքելական եկեղեցին հովանավորվում էր մեզ նվաճած ազգերի կողմից` քաղկեդոնականության շրջանում՝ ընդդեմ քաղկեդոնականների, կաթոլիկության շրջանում` ընդդեմ հայ կաթոլիկների: Թե պարսից շահերը, թե օսմանյան սուլթանները հովանավորում էին Հայաստանի իրենց հատվածում գտնվող առաքելադավանությանն ընդդեմ նույն հատվածի հայերի, որոնք չէին դավանում Հայ Առաքելական եկեղեցուն: Օրինակ, սուլթանները հովանավորում էին Պոլսո պատրիարքին և Մշո Սուրբ Կարապետ վանքի վանահորը, որ թեմական կենտրոն էր՝ ընդդեմ նույն Տարոն գավառի հայ կաթոլիկ գյուղերի: Պարսից շահերը հովանավորում էին էջմիածնի կաթողիկոսին`ընդդեմ Նախիջևանի տարածքում գտնվող հայ կաթոլիկ գյուղերի: Երևանի խանի տրամադրած խանական զորագնդի գլուխ անցած էջմիածնի վարդապետները 16-17 դարերում արշավում էին Նախիջևան և հրդեհում էին հայ կաթոլիկ գյուղերն ու եկեղեցիները: Սրանք շատ կարևոր փաստեր են և միշտ պետք է իմանանք, որ դրսից շատ ավելի լավ է երևում հայ առաքելականի ու կաթոլիկի միջև տարբերությունները:

Երբ նայում ենք դարերի խորքերը`տեսնում ենք, որ հայ կաթոլիկը զենք էր վերցնում. Կիլիկիան, հակառակ անտանելի իրավիճակի, ամեն դեպքում բավական հարատևեց, և պետական կրոնը`գոնե վերջին շրջանում, կաթոլիկ էր: Արտազի իշխանությունը`Մակու կենտրոնով, որ Կիլիկիայից հետո միակ ազգային տարածքն էր և 1426թ. ընկավ, դարձյալ կաթոլիկ իշխանություն էր: Վերջին բերդի իշխանը, որ Ատրպատականի շահ Իսմայիլի շուրջ 6 տարվա պաշարմանը դիմադրելուց հետո 1500-ականների սկզբներին ընկավ, դարձյալ կաթոլիկ էր:

Մեզ նվաճաճ օտար ազգերը մեր ատամները հաշված ունեին և շատ լավ տեսնում էին, որ կաթոլիկը զենք է վերցնում: Իսկ Հայ Առաքելական եկեղեցին գերազանց աշխատող, պարտաճանաչ հարկահավաք կառույց էր, որի կարիքը ցանկացած նվաճողը ունի: Ընտրագույն հավաքում էր՝ քամելով սեփական ազգին, հավաքում էր  վերջին կաթիլներն ու բարեխիղճ փոխանցում՝ Արևելյան Հայաստանի պարագայում՝ շահական գանձարանին, արևմտյանի դեպքում՝ սուլթաններին ու փաշաններին: Առաքելական եկեղեցին ընտիր ստրկամիտ  ու ստրկամտական ծառայություն մատուցող կառույց է, և բոլոր մեր կաթողիկոսները պարգևատրվում էին սուլթանական շքանշաններով՝ զարդարելով կուրծքը կիսալուսիններով:

-Անկախ դավանանքից՝ երկու դեպքում էլ գործ ունենք հայ ազգի հետ: Ըստ ձեզ՝ ո՞րն է պատճառը, որ նույն ազգը տարբեր դավանանքների դեպքում իրեն տարբեր կերպ է  դրսևորում: 

-Դա հասկանալու համար գաղափարաբանական տարբերությունների ակունքը պիտի հասնել, որն անելու համար՝ ի հակառակ իմ մեծ ցանկության`ժամանակի սղության պատճառով չեմ կարող անել, սակայն շատ կուզենայի, որ ինչ-որ մեկը պրպտեր գաղափարաբանական կոդերն ու պարզեր, թե ինչ սերմեր է պարունակում տվյալ դավանանքի գաղափարաբանությունը, որ իր ցանքսի դեպքում աշխարհընկալման տեսանկյունից բոլորովին տարբեր պտուղներ են մեջտեղ գալիս: Սակայն ես կարող եմ խոսել այս երկու դավանանքների արդյունքների մասին: Հայ կաթոլիկի և մեկ այլազգի կաթոլիկի վերաբերմունքը տարբեր երևույթների վերաբերյալ գրեթե նույնն են: Այսինքն գաղափարաբանությունը ազգային տեսակ է ձևավորում, ու այստեղ խնդիրը լավն ու վատը չէ, այլ՝ կենսունակ և նվազ կենսունակ լինելը:

Եթե դիտարկենք ճարտարապետությունը որպես գաղափարաբանություն արտահայտող միջոց և վերցնենք առաքելական եկեղեցին, ապա կտեսնենք, որ այն ունի բարձ բեմ, որը չունի քաղկեդոնական եկեղեցին ու նաև կաթոլիկ եկեղեցին, որը ես համարում եմ  քաղկեդոնականության իրավահաջորդը և, անշուշտ՝ ոչ առանց հիմքի: Այս իմաստով կաթոլիկ կամ քաղկեդոնական եկեղեցում բեմը, որտեղ հովիվն է կանգնում, աղոթասրահի համեմատ ուղղակի կես աստիճան է բարձր ու հոգևոր հովվի` ծիսակատարություն իրականցնելու վայրը իր հոտի կանգնելու վայրից շատ աննշան է ընդգծված: Իսկ մեր մոտ պիտի աստիճաններով բարձրանաս, այսինքն կես մարդաբոյ բարձր է: Բարձր բեմը շեշտում է «ես»-ը: Քահանան բարձրից ու վերևից է նայում իր սեփական հոտին:  Ես կուզենայի նաև տարբերությունները դիտարկել երաժշտության պարագայում, քանի որ հոգևոր երաժշտություն շատ եմ սիրում, և նույնիսկ շարականներ եմ երգել երիտասարդ տարիքում: 22 տարեկանում Ստեփանակերտի հանրախանութում մի ձայնապնակ գնեցի` կաթոլիկ հոգևոր մեսսաներ էին: Ես չեմ կարող բացատրել, թե ինչ զգացողություններ ունեցա այն ժամանակ: Տարիների հեռվից` հիմա, կարող եմ ասել, որ ոգու ու շնչի հարց էր: Ինձ միշտ քաղցր են մեր շարականները, բայց հայ հոգևոր երաժշտությունից խեղճությունն ուղակի ծորում է: Հայ հոգևոր երաժշտությունը հոգևոր աղերսական է, իսկ կաթոլիկ հոգևորը`մարտական ու ռազմական: Երկուսի մեջ էլ ասում է. «Ողորմիր», բայց մեր մոտ «Ողորմյա տեր» ասում է լացելով, խնդրելով ու աղերսելով. նոտաները խեղճություն են բուրում միայն: Իսկ կաթոլիկ մեսսաներում նույն «Ողորմյա տերը» պահանջ ու հրաման է, կռիվ է բարձրյալի հետ. սա է իմ ուզածը:

-Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ հայ եկեղեցին չի կարողանում վեր կանգնել 5-րդ դարից հետո՝ աշխարհաքաղաքական ընտրության հետևանքով ստեղծված  իրավիճակից ու ադեկվատ լինել ազգային խնդիրների հանդեպ: 

-Ես տարբեր դրվագներում նկատել եմ, որ հայ առաքելական եկեղեցու պարագայում գաղափարը շատ է կարևորում «ես»-ը, իսկ քաղկեդոնականությունը գործում է «մենք»-ի համար:  Քաղկեդոնական կամ կաթոլիկ եկեղեցու ուսմունքի գերակա արժեքը` հանուն որի կարող էին ապրել ու պետք եղած ժամանակ նվիրվել ու կյանքը զոհաբերել՝ դա հայրենիքն  է: Կաթոլիկ եկեղեցին իր հոտին դարեր շարունակ դա է փոխանցել՝ վասն հայրենյաց: Մինչդեռ մեր պարագայում կարևորվել է հավատքը, Քրիստոսը, խաչը:  Սա փաստող բազմաթիվ օրինակներ կան: Դեռևս Պապ թագավորի սպանությունը, երբ եկեղեցին դաշնակցեց թշնամու`հույների հետ և դուրս եկավ սեփական թագավորի դեմ: Երկիրը պահելու համար պետությունը բանակ պիտի ունենար, իսկ զորք պահելու համար լուրջ ներդրումներ էին հարկավոր: Մինչդեռ  այնպիսի վիճակ էր, որ երկրի կեսը վանքապատկան էր. ամբողջ գավառներ՝ 150 գյուղերով, հասույթն ամբողջը վանքինն էր, ու վանքը պետությանը հարկ չէր տալիս: Թագավորը ճարահատ դուրս եկավ վանքի դեմ,  հոգևորականությունից ուժով բռնագրավվեց և արքունի կալվածք հայտարարեց, այսինքն պետականացրեց, որպեսզի հասույթը գնա պետությանն ու պետությունը երկիր պահի: Այս կառույցն, ըստ իս՝ ի ծնե-ի բնե, պետականամետ չի եղել և իր գրպանն ավելի է կարևորում, քան սեփական հարազատ հայրենի թագավորությունն ու դավադիր ձևով սպանեց թագավորին: Իսկ շարժառիթն այն էր, որ թագավորը գրպանին էր կպել: Բայց ո՞ւմ գրպանին: Հայ չե՞ք : Ինչ կառո՞ւյց եք դուք:

Ես ուզում եմ այստեղ հիշել նաև Խրիմյան հայրիկի՝ հայտնի ժողովին մասնակցելու պատմությունը, որտեղ տարբեր ազգերի ներկացուցիչներ էին եկել իրենց դարդն ու ցավը ներկայացնելու համար: Տեղական թերթերը, որ լուսաբանում էին այս ժողովի աշխատանքները՝ ծաղրանկարներ էին արել այս մասին: Ծաղր են նկատել, որովհետև մեր մեջից մի աշխարհիկ ներկայացուցիչ չենք կարողացել գտնել ու որպես պատգամավոր` հոգևորական ենք ուղարկել: 19-րդ դարում հոգևորականը քաղաքական խնդիրներ հետապնդի և ազգի իղձերը բերի ներկայացնի՞: Այդ ժողովին միակ ազգը, որի ներկայացուցիչը սևազգեստ մի հոգևորական էր` մերն էր: Համեմատության համար եթե նայենք հարևան Վրաստանի պատմությանը, ապա կտեսնենք, որ քանի-քանի վրաց թագավորներ, երբ իրավիճակը ծայրահեղորեն  դժվար էր, մահմեդականություն ընդունեցին և թագավորությունը պահեցին, այսինքն կրոնը դա վարագույր է: Եթե երկիրը պահելու համար պետք է որ ես լինեմ կանաչ, խնդրեմ՝ կլինեմ կանաչ և պետությունս կպահեմ. այդպես քանի-քանի վրաց թագավորներ 16-18 դարերում կոչվել են խաներ: 1724թ., երբ Օսմանյան զորքը մտավ Թիֆլիս ու գրավեց Տփխիսը, թագավորը միանգամից մահմեդականություն ընդունեց, իսկ մելիքների տոհմից հայ քաղաքապետ Բեհբությանը հանուն խաչի նահատակվեց որդու հետ, և որի մարմինը քաղաքի պարիսպից կախ էին տվել թուրքերը և դեռ օրեր շարունակ այդպես կախված մնաց, որովհետև դիակը հուղարկավորելու համար խոշոր գումար էին պահանջել, և հանգանակությամբ են այդ գումարը հավաքել ու հետո նրա աճյունն ամփոփել Խոջիվանքում:

Մեր տեղական տարբերությունը նշեմ: Ջավախքում կողք կողքի ապրող կաթոլիկ ու առաքելական գյուղեր կան: Առաքելական գյուղ մտնելիս, երբ հարցնում եմ նրանց որպիսությունը, որպես պատասխան միայն բողոք եմ լսում: Լացում են, թե ջուր չունեն, շենքը փլվեց, սա եղավ, այն եղավ: Մտնում ես հարևան հայ կաթոլիկ գյուղը, ասում են. «Փառք աստծո, լավ ենք, ջուրը չունեինք, բայց 5 տարի առաջ միացանք  ու մեր ուժերով էսինչ տեղից բերեցինք»:

Դարերի բովում երևում է երկու եկեղեցիների ճկունության հարցը, թե որն է ավելի կենսունակ և սուր իրավիճակներում հնար տալիս, որ մարդը ինչ-որ մի այլ ձևի մեջ շարունակի գոյատևել և գոյատևեցնել երկիրն ու պետությունը:  Եթե քարտեզի վրա ներկենք այն տարածքները, որոնք այսօր աշխարհում իրենց կամքն են թելադրում. Բրիտանիա, Գերմանիա, ֆրանսիա, ապա կտեսնենք, որ դրանք կաթոլիկ երկրներն են: Կամ՝ Իսպանիան: Այս պետությունները օվկանոսներն ու աշխարհամասերը միմյանց հետ կիսելու պատերազմներ էին տալիս: Լեհաստանն անգամ կայսրություն է ունեցել: Կարևոր ազգությունն ու ապրելու տեղը չէ, այլ՝ դավանանքը, որը  քաղկեդոնադավան ազգերին կայսրության մակարդակի հասցրեց, քանի որ այս դեպքում կարևորը «մենք»-ն է, ոչ թե՝ «ես»-ը:

-Մերօրյա իրականությունում այլ կրոնական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները հանրությունում պիտակվում են որպես աղանդավորներ: Ինչո՞ւ մենք հանդուրժող չենք մեր իսկ ազգի նկատմամբ:

— Մի ժամանակ այս հարցը թուլացել էր, բայց վախենամ որ հիմա նորից կսրվի, որովհետև պատմությունը ցույց է տվել, որ հայ առաքելական եկեղեցին որքան զորացել է, այնքան հակադրվել է իր իսկ ազգի այլ հատվածներին: Նախորդ դարի 20-ականներին հայ կաթոլիկներին նույնիսկ հայ էլ չէին ասում, արհամարհաբար ֆռանգ էին կոչում: Հիմա նորից սկսել են, որովհետև առաքելականն իր տեղը նորից պնդացրել է: Որքան պնդացնում է, այնքան ազգի հերն անիծում է: Պառակտելով, չընդունելով իր ազգի տարբեր հատվածներին, կարևորելով  հավատքի իր նեղ ուղղությունը՝ փոխարենը կարևորելու իր ազգն ու հայրենիքը:  Թեպետ, պետք է ասել, որ քաղկեդոնադավանների նկատմամբ այս վերաբերմունքը երկուստեք է եղել, անշուշտ: Նրանք էլ հայ առաքելականներին անվանել են հերձվածողներ կամ ճշմարիտ ուղուց շեղվածներ: Բայց խնդիրն այն չէ, թե նրանցից ով էր հերձվածողը, կամ հերձվածող լինել-չլինելը չի խնդիրը, այլ թե հանուն ինչի է գաղափարն ուղղորդում իր հոտին: Եթե նայենք պատմությանը՝ հայ առաքելական կամ միաբնակ եկեղեցու հետևորդ են եղել մի քանի ազգեր. ասորիներ, ղպտիներ, հաբեշներ և ուտիները: Սա մի վիճակագրություն է, որին նայելով հասկանում ես, որ մենք դեռ լավագույն վիճակում ենք: Ասորիները մինչև այս վերջին տարիները դժվար կացության մեջ էին. շվեդները նրանց վերջին մնացորդներին հրավիրեցին իրենց մոտ, և իրենք Սիրիայի իրենց տարածքը միահամուռ լքեցին ու գնացին Շվեդիա: Այսինքն սա հավատքի այն ուղղությունն է, որ իր դավանանքը պաշտող ազգերին երբեք չի սովորեցրել ապրել հանուն հայրենիքի: Եթե գերագույն արժեքը հայրենիքը չէ, այլ հավատքն ու խաչը, որն ամեն երկրում ու հողում էլ կարելի է տնկել, ինչպես որ հայերն են անում, ու աշխարհի չորս ծայրերում էլ մի եկեղեցի կտեսնես, որովհետև կարևորել ենք խաչն ու տնկել էդ խաչը ամեն հողում: Սակայն եթե քո հայրենիքում չես՝ դպրոց էլ բացես, եկեղեցի էլ կառուցես` ոչինչ չես կարող անել. հայրենիքն է միայն, որ պայման է ազգի գոյության: Ամբողջ աշխարհով մեկ ուծացված համայնքներ են, ու այս պրոցեսն անվերջ կրկնվում է: 4-5 տարի առաջ Հայաստանից Կրասնոդար գնացած հայ ընտանիքի զավակներն արդեն հայերեն չեն կարողանում խոսել, ու եթե նախկինում մի դար կարելի էր քարշ գալ մինչև լեզվակորույս լինելը, ապա հիմա աշխարհը շատ արագ է զարգանում:

Ուտիները: Մի հրաշք ժողովուրդ: Կովկասյան լեռնցի, դաղստանյան ժողովուրդ են, որ 5-րդ դարում դժբախտություն են ունենում դառնալ հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդ: Այսօր երկիր թատերաբեմը լքեցին. այլևս չկան: Ուտիները: Սարգիս Կուկունյան, Գրիգոր Նիկողոսյան՝ Սարդարապատի ճակատամարտում մեծ ներդրում ունեցող մարտիկներ, Արևմտյան Հայաստանի ազատագրության հարցում որքան ուտի ֆիդայիններ կային, դարերի ընթացքում մեր ճակատագիրը կիսած մի ժողովուրդ: Նրանք գիր չունեին ու իրենց գրավոր լեզուն հայերենն էր: Քուրի ձախ ափին էին ապրում` Կուտկաշենի շրջան՝ Վարդաշեն, որտեղ 1870թ. բացված սուրբ Մեսրոպյան դպրոց էր գործում մինչև 1945թ: Չորս եկեղեցիներ կային, գերեզմանոցներում միայն հայերեն արձանագրություններով հազարավոր տապանաքարեր, այսինքն կրոնի ճանապարհով հայ մշակույթի կրողներ էին: Սակայն ապրեցնող չի այս կրոնը: 1989թ. բռնագաղթի օրերին նույնիսկ Հայաստանում տեղ չտվեցինք, երբ ադրբեջանցիները նրանց որպես հայ դիտարկելով`վտարել էին: Ուտիները եկան Նոյմեբերյանի շրջան, որի առաջին քարտուղարն ասել էր. «Ու՞տի: Ուտին ինչ ա՞, իբր հայերի համար շատ տեղ ունե՞նք: Ուտի»: Վրաստանում տեղ տվեցին ու հիմա Ղվարելիում են՝ Կախեթի շրջանի: Այսինքն սա մի դավանանք է, որին դավանողը ինքն իրեն տիրություն անելու ունակությունից ընկնում ու կորցնում է իմունիտետ ասվածը. արտաքին ուժերի նկատմամբ դիմադրողականությունը թուլանում է:  Կարճ ասած, եթե ուզում ես, որ որևէ ազգ դադարի գոյություն ունենալուց՝ հաջողեցրու իրեն ընդունել տալ հայ առաքելական կրոն, մնացածը ժամկետի հարց է: Դավանել հայ առաքելական եկեղեցի՝ նշանակում է փորել սեփական գերեզմանը:

-Վերադառնալով մերօրյա այլ կրոնական կազմակերպությունների հարցին. նրանց որակելով որպես աղանդավոր, չե՞ք կարծում, որ մեր եկեղեցին ազգը երկճեղքում է:

-Այն կառույցը՝ լինի հոգևոր, թե աշխարհիկ, որը արժևորում և կարևորում է  ինչ-որ մի գաղափարաբանական ուղղության, որի հետևորդ չեն քո բոլոր ազգակիցները, արդեն իսկ պառակտիչ ու քայաքայիչ ներգործություն է ունենում: Նման կառույցը, որը միայն քայքայում և պառակտում է`այդ գործելաճով բարոյական իրավունք չունի մերօրյա հայրենիք սողոսկած այլ հոգևոր կառույցներին ինչ-որ մեղադրանք ներկայացնելու: Ես սա ասում եմ ցավոք սրտի, որովհետև ես կուզենայի, որ մեր հոգևոր կառույցը իրավունք ունենար սրան-նրան աղանդավոր անվանելու և լուրջ պայքար տանելու, բայց դրա համար դու պիտի միավորող գաղափարի կրող լինես, իսկ միավորող գաղափարը միայն հայրենիքը կարող է լինի: Մեր եկեղեցին 1700 տարի ոչ սովորեցրեց ապրել հայրենիքի պաշտամունքով, և ոչ էլ այսօր է այդ ճանապարհով առաջանում` շարունակելով իր պառակտիչ, քայքայող, մասնատող, «ես»-ը կարևորող գործունեությունը, որի արդյունքում ամեն հայ մյուսի տակը փորող է և մեկի հաջողությունից նախանձից տրաքող է: Դեռ սրանք արյունով ու սրով չեն գալիս, այլ ժպիտով ու գրքերով են գալիս, ի տարբերություն հայ առաքելական եկեղեցու:  Ես մի առիթով ասել եմ, որ կրոնը կարևոր չէ, ու եթե քրիստոնեություն, ապա`մարտական: «Հանուն»-ները պիտի ուղղված լինեն դեպի հայրենիքը: Եթե մահմեդականությունն է սովորեցնում` ուրեմն թող լինի մահմեդականություն, եթե Եհովայի վկան է սովորեցնում` ուրեմն թող լինի եհովայական: Ես շատ կուզենայի, որ կաթիլ-կաթիլ, փոքր աշխատանքներով փորձենք մեր ազգին հուշել, որ հարատևել և ժամանակի մեջ հզորացում են արձանագրել այն ազգերը, որոնց հանունները ուղղված են դեպի հայրենիքը: Որովհետև դրան հավասար այլ արժեք չկա, և մեր  պատմության մեջ որոշ դրական փաստեր որ մենք ունենք, դրանք այն իրավիճակներն են, երբ ազգը կամ ազգի մի հատված իր մեջ ուժ է գտել այդ ճանապարհով առաջանալով՝ հանուն հայրենիքի:

— Բոլոր դեպքերում այն արժեքները, որ ստեղծել է հայ մշակույթը՝ լինի դա քաղկեդոնական, թե առաքելական՝ մերն է: Բայց փաստացի, այդ պատմության մի զգալի հատվածին մենք գրեթե ծանոթ չենք: Ինչո՞ւ, ըստ Ձեզ՝  դպրոցներում դասավանդվող «Հայոց եկեղեցու պատմություն» առարկայում  քաղկեդոնականությունը ներկայացված չէ:

— Այդ առարկայով նրանք թլպատում ու կռտում են մեր երեխաների ուղեղները: Այնտեղ, բնականաբար, քաղկեդոնական եկեղեցիների մասին չկա, այնտեղ նույնիսկ հայ ժողովրդի մասին չկա: Կա հրով-սրով մեր ազգին ընդունել տված մի օտար կառույցի գաղափարաբանության պատմություն՝ վերնագրից սկսած կեղծ է: Քաղկեդոնականության վերաբերյալ մեկ փաստ ևս ուզում եմ նշել: Մենք 1700 տարվա քրիստոնեական պատմություն ունեցող ազգ ենք, սակայն այդ 17 դարերի մեջ միայն մեկ դար կա, որ ժամանակի հեռավորությունից մենք այն որակել ու առանձնացնում ենք որպես Ոսկեդար: Դա 7-րդ դարն է: Սովորաբար, մշակույթն ինքն իրենով չի կարող միայնակ բարձրանալ, ու եթե մի երկրում մշակույթը զարգանում է՝ նշանակում է, որ գիտություն, գյուղատնտեսություն և այլ ճյուղերը, այսինքն՝ ամբողջ  երկիրը համասեռ զարգանում է: 7-րդ դարում, երբ արաբներն իրենց ավերիչ արշավանքներով ներս ու դուրս էին անում, մենք ոչ միայն ազգային պետություն չունեինք, այլև ոտատակ վիճակում էինք, բայց հենց նույն այդ դարում՝ զուտ գաղափարի փոփոխության պատճառով՝ ճարտարապետական արժեքների իմաստով, մենք կարողացել ենք ստեղծել այնպիսի արժեքներ, որ դարերի հեռավորությունից ստվերել է բոլոր այն դարերը, որ մենք ապրել ենք: Եվ դա եղել է այն դարը, երբ Եզր կաթողիկոսից սկսած 7-8 իրար հաջորդող կաթողիկոսներ, պաշտոնապես հրաժարվել էին առաքելադավանությունից և ընդունել էին քաղկեդոնականություն, և որի դավանաբանական արժեքների արդյունքում էլ ստեղծվել էին այդ արժեքները: Անվանելով այն Ոսկեդար՝ մենք միաժամանակ լռում ենք այդ մասին: Դա խնամքով թաքցվել է: Մեր պատմիչները Զվարթնոցի պես տաճարին անունը չեն տվել, խորշել ու հեգնական տոնով անվանել են Առապարի եկեղեցի: Ինչո՞ւ: Որովհետև առաքելական չէր: Եզր կաթողիկոսի մասին դարեր շարունակ գրել են. «Հիրավի ե~զր եղար ազգիս հայոց՝ անվանդ համապատասխան», և Եզր կաթողիկոսի անվան առաջին՝ «Ե» տառը շրջված էին գրում, իսկ Հովհաննես Օձնեցու մասին էլ գրում են. «Երկրորդ լուսավորի~չը եղար արար ազգիս հայոց»: Լուսավորել՝ նշանակում է ունենալ նոր բարձունքների նվաճում, թռիչքներ: Սակայն նայեք Ոսկեդարն ու դրան հաջորդած 8-րդ դարը, որի սկզբին Հովհան Օձնեցին, որ 726թ. Մանազկերտի ժողովով հրաժարվեց քաղկեդոնականությունից և վերադարձավ առաքելականին, ամբողջ Մեծ Հայքի տարածքում 8-րդ դարի մի հուշարձան չունենք: Կարծես վակուում լինի, կարծես չենք ապրել այդ դարը, դա ի՞նչ լուսավորություն էր:  Մինչդեռ արձանն են դրել իր հայրենի Օձուն գյուղում ու փառաբանում են: Այսինքն դուք տեսեք ի~նչ անդունդի մեջ ընկղմեց հայ ազգին գաղափարի փոփոխությունը: Ազգը մեկ ամբողջ դար իր զորու չեղավ որևէ արժեք ստեղծելու:  Մենք չունենք մեկ հուշարձան, որը թվագրվի 8-րդ դարին: Ոսկեդար և վակուում: Մինչդեռ արաբները Հայաստանին կուլ տալու համար պետք ունեին մեզ կտրել Բյուզանդիայից և քաղկեդոնական աշխարհից. Վրաստանը հաջողեց մնալ, նրանց վրա էլ ճնշում եղավ, բայց Վրաստանը իր աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ հաջողեց մնալ և ունեցավ շարունակական զարգացումներ, ու դրանից մեր երկու դար հետո Կասպից ծովից մինչև Կերչ գրեթե Վրաստան էր:

-Այսօր Տայքում գտնվող մի խումբ հուշարձաններ՝ համարվելով վրացական մշակույթի ժառանգություն, հանձնվում են նրանց տնօրինությանը, մինչդեռ հայտնի է, որ դրանք հայկական են: Եթե մենք տեր չենք կանգնում մեր մշակութային ժառանգությանը, ինչո՞ւ ենք մեղադրում այլոց:

— Տայքի շրջանում ամենը իրենք իրենցն են համարում, բայց անկեղծ ասած մոտ 150 տարի մենք ոչինչ չենք արել այդ ուղղությամբ, ու առաքելական եկեղեցին հայտ չի ներկայացնում այդ ուղղությամբ: Քանի որ նա միայն առաքելադավանության նեղ ճանապարհն է կարևորել, իր ազգի այլ հատվածների՝ թե կենդանի մարդկանց, և թե նրանցից ստեղծված մշակութային արժեքների նկատմամբ անտարբեր է եղել ու անտեսել: Իրենց համար կարևորը հին ու նոր կտակարաններն են, ոչ թե հայրենիքը:  Տայքի հուշարձանների միակ ուսումնասիրողը կաթոլիկ հայր Ներսես Սարգսյանն է, որ 1864թ. աշխատություն հրատարակեց, որում ներառված են իշխանները, բանակը, հուշարձանները և այլն: Միակ հայ հոգևորականը, որ այցելեց Տայք և խտրություն չդրեց, թե սա քաղկեդոնական է, իսկ սա առաքելական` սրա հետ գործ չունեմ, ինչպես նախորդ բոլոր ուսումնասիրողներն են արել՝ մեծ մասամբ հոգևորականներ:

Հայ առաքելական եկեղեցին եթե մի քիչ ինքն իրենից լուր ունենար, շատ հանգիստ կարող էր ասել, որ այդ վանքերը թե առաջին օծմամբ, և թե վերջին օծմամբ պատկանում են Հայ Առաքելական եկեղեցուն: Միջանկյալ շրջանում, այո, տիրապետել է քաղկեդոնական համայնքը, սակայն դա միջանկյալ է, իսկ գոյության մեծ մասում դրանք եղել են առաքելական: Այդ եկեղեցիների անուններն անգամ եթե նայենք` Գայանե, Սարգիս և այլն,  որոնք, իհարկե, հայկական անուններ չեն, սակայն գործածվում էին հայ իրականության մեջ, և հակառակը` չէին գործածվում վրաց իրականությունում: Տայքում` Արդահանի, Թորթումի շրջաններում և այլուր, բազմաթիվ եկեղեցիներ ուշ միջնադարյան հայերեն արձանագրություններ ունեն: Հետաքրքիր է փաստել, որ այստեղ կան 10-րդ դարի և ուշ միջնադարյան խաչքարեր: Տայքում՝ ամենախաչքարաշատ՝ 12-13-րդ դարաշրջանի խաչքարեր չկան: Ինչո՞ւ: Որովհետև այդ շրջանում քաղկեդոնականությունն էր իշխում:

Քանի որ խոսեցի խաչքարերի մասին, ուզում եմ նաև նշել, որ խաչքարը որպես մշակույթի տեսակ` կարելի է ասել, որ Հայ Առաքելական եկեղեցու մենաշնորհ ֆենոմենն է. որևէ քրիստոնյա այլ ազգ խաչքար չի կերտել: Գոնե այս մասով կարող ենք ասել, որ պարտական ենք առաքելական եկեղեցուն, որը, թեպետ նպաստել է, որ ազգն անհետանա, բայց այնպիսի մի հիշատակ է թողել, որով ամբողջ աշխարհին որպես այցետոմս կարող ես ներկայանալ: Իսկապես հրաշք են մեր խաչքարերը, և դա գոնե արել է, թեպետ կարելի է մտածել, որ այդքան բազալտն ու տուֆը արժե՞ր խաչքարի համար փչացնել, թե՞ դրանք պետք էր օգտագործել բերդերի պարիսպների համար:

Ինչ վերաբերվում է վրացական կողմի վերաբերմունքին, ներկայիս Տավուշի կամ Լոռվա մարզերից Խուճապի կամ Կիրանց վանքը, Ախթալան կամ Քոբայրը, որոնց նկատմամբ վրացական կողմը դավանաբանական հիմքի վրա պահանջատիրություն է ներկայացնում՝ ասելով, որ դրանք վրացական են, հիմքում այս եկեղեցիների քաղկեդոնական լինելն է: 14-րդ դարում գավառների կամ գոնե համայնքների մակարդակներով, դեռևս քաղկեդոնական կղզյակներ կային պահպանված, որոնք մերժված էին հայ առաքելական եկեղեցու կողմից, իսկ անտեր ոչխարին միշտ տեր է գտնվում, և վրացական թագավորությունը`արագ օգտվելով առիթից, հայ քաղկեդոնական կղզյակ համայնքները միավորեց վրաց եկեղեցու թևերի մեջ և այդ պատճառով եկեղեցիների վիմագրությունները վրացերեն են: Բայց այդ նույն վիմագրությունները քաղկեդոնականություն ընդունած մեր հայ Զաքարիա և Իվանե իշխանների ժառանգներն են արել, բայց հայ ազնվատոհմիկը հո վրացի չէ՞ :  Այնուհետև, 14-15-րդ դարերից ի վեր` դարձի գալու ճանապարհով այդ վանքերն անցել են առաքելական եկեղեցուն, որովհետև քաղկեդոնականությունն ընկել էր. չկար Բյուզանդիան, ոչ էլ Վրաստանը, որը տրոհված ու կախման մեջ էր պարսկական իշխանություններից, իսկ պարսից շահերի կողմից հովանավորվում էր առաքելադավանությունը: Եվ բոլոր այդ վանքերը դարձի գալու ճանապարհով անցան առաքելական եկեղեցուն և ուշ միջնադարում՝ մինչև ռուսական տիրապետության հաստատումը, առաքելական էին, և դա հավաստող տապանաքարեր կան: Իսկ ռուսական տիրապետությունից հետո`19-րդ դարի սկզբներից, այդ վանքերը շատ արագ դադարեցին գործելուց և ամայացան:

-Դուք ձեր տեսաբլոգում խոսելով չորս կաթողիկոսների հետ ձեր հանդիպումների մասին՝ խիստ բացասաբար եք անդրադարձել նրանց գործունեությանը: Ըստ Ձեզ, ո՞րն է պատճառը, որ չկա այն կաթողիկոսը, որը կհամապատասխաներ «իսկական» կաթողիկոսի կերպարին: 

-Որովհետև պիտի դավաճանի այն ուսմունքին, որը ներկայացնում է: Ո՞ւժ ունի դավաճանելու: Խիզախություն ո՞ւնի ավելի կարևորելու ազգն ու հայրենիքը, քան «ես»-ը: Ուսմունքն ուղղորդում է հայ մարդուն պարզ դռնապանից մինչև կաթողիկոս: Մեր ազգային տեսակ ձևավորած ուսմունքը ուղղորդում է հանուն «ես»-ի, և հայ առաքելական մարդու աշխարհընկալման, աշխարհաճանաչման մեջ «ես»-ը գերակա է, իսկ կաթողիկոսը այդ ուսմունքի գերագույն հովվապետն է, և իր մեջ նա ավելի «ԵՍ» է, քան հասարակ դռնապանը:

-Փակում եք բոլոր ճանապարհները:

-Գիտե՞ք, կարծում եմ, որ կարող է լինել, եթե մարդուն ի վերուստ տրված է մտքի լույսը տեսնելու և դեպի դրան ձգտելու կարողությունը: Բայց դա չի վերաբերվում մեր ներկա կաթողիկոսներին, որովհետև այս եղածներն իրենց ներկա գործունեությամբ դրա հույսը չեն տալիս, մեղմ ասած: Դա վերաբերվում է գալիք ինչ-որ իքս կաթողիկոսի:

— Այսինքն համակա՞րգն է պատճառը, որպեսզի Ձեր նշած X կաթողիկոսը գահակալի:

-Ընդհանուր մթնոլորտը կամ համակարգը այն է, որը ծնունդ  է առել ազգային տեսակից, այսինքն մենք մեզ շրջապատել ենք մեր տեսակով, իսկ հայ ազգը «ես» է կարևորում, ու հայրենիքը չի կարևորում:

-Որտեղ հաց, այնտեղ՝ կա՞ց:

-Դա, ի դեպ, պատահական չէ: Մի այսպիսի անեկդոտ կա: Դժոխքում, ուրեմն տարբեր ղազանների մեջ տարբեր ազգերի են եփում, ու ամեն ղազանի մոտ երեք սատանա են հսկում` եռաժանիով, որպեսզի ոչ ոք չփախչի: Մի անտեր ղազան է լինում, որտեղ ոչ ոք չի հսկում, ու երբ հարցնում են, թե ինչու այդ ղազանը պահակ չունի, ասում են, որ այնտեղ հայերն են եփվում, եթե մեկն ուզում է փախչել, ներսից ոտքը քաշում են, և այդ ղազանը հսկելու կարիք չկա. իրենք իրենց հսկում են:  Սրանից ավելի դառն ու ճշմարիտ իրականություն չի կարող լինել:

-Ստացվում է, որ փաստորեն, լուծում չկա՞: Չի կարելի՞ արդյոք իրավիճակը փոխել:

— Կարելի է՝ փոքրիկ քայլերով: Օրինակ, հայրենաճանաչությունը խթանող տարբեր աշխատանքներով: Մենք հիմա մի նախագիծ ենք իրականացնում՝ հրատարակության պատրաստելով Հայաստանի պատմությունը ներկայացնող 36 հատոր՝ գավառ առ գավառ, գյուղ առ գյուղ: Այս ձեռնարկը պիտի հանրակրթական ոլորտ էլ մուտք գործի, սակայն ինչքան փորձել ենք կրթության նախարարության հետ համագործակցել` ոչ մի արձագանք չի եղել: Մի անհեթեթ իրողություն էլ ասեմ: Սկսած Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունից» մինչև խորհրդային ժամանակներ, մենք շարադրում ենք ոչ թե Հայաստանի, այլ՝ հայ ժողովրդի պատմությունը: Սա աբսուրդի ժանրից է:  Չկա ֆրանսիացիների պատմություն. կա Ֆրանսիայի պատմություն: Չկա ռուսների պատմություն. կա Ռուսաստանի պատմություն: Մեր կոդերը խոտանված են էն գլխից, և հայրենիքը չէ, որ կարևորվել է, այլ` ժողովուրդը: Եվ ակամայից ստացվում է, որ մեր հայագիտության մի ահռելի մասը Հայաստանի հետ ոչ մի կապ չունի, որովհետև ժողովրդի մեծ մասն էլ հայրենիքում չէ: Մենք Մաշտոցի տառերի ստեղծումից ի վեր, փաստացի, հայրենիքի պատմությունը չէ, որ հեղինակում ենք, այլ` ժողովրդի:

-Սա է՞լ կապ ունի առաքելական դավանանքի հետ:

-Անշո~ւշտ: Մենք հեղինակներ ունենք, որոնք փորձեցին հայրենիքի պատմությունը շարադրել. Իճիճյան, Ալիշան: Բայց սրանք կաթոլիկ հոգևորականներ են: Իսկ հայ առաքելականներից որևէ մեկը ինչո՞ւ չփորձեց Հայաստան երկրի պատմությունը գրել: Հայ առաքելական հոգևորականներից Մանվել վարդապետ Միրախորյանը, որ իսկապես վաստակ ունի և որից շատ ենք օգտվում, իր աշխատությունը վերնագրել է. «Նկարագրություն Արևելյան Տաճկաստանի հայաբնակ գավառների», տպված՝ 1884-85թթ, երեք հատորով: Ստրո~ւկ: Ինչպե՞ս կարող ես քո հայրենիքը Արևելյան Տաճկաստան կոչել, երբ օսմանյան քարտեզներում անգամ Էրմենիստան էր գրված: Այսօր թուրքերն այն կոչում են Արևելյան Անատոլիա, դու էլ նույնն ես արել` չասելու համար Հայաստան:

Աննա Մուրադյան

 

Հայ եկեղեցին իրականությունից դուրս,մակաբույծ մի սուբյեկտ է. Հատված

Արա Հարությունյան

religions.am

Հայ եկեղեցին բազմաստիճան, հիերարխիկ կառույց է՝ շարքային հավատացյալից մինչև Կաթողիկոսը և իր կառուցվածքային տեսքով իսկ հետևորդին ներշնչում է ազատությանը հակադիր գաղափարներ՝ գերիշխանություն և ենթակայություն:

Հայաստանի անկախության պայմաններում, կարծում եմ, որ այն մեծապես հակահանրային և   հակազգային դեր է կատարում:
Հայ եկեղեցին անկախության առաջին իսկ օրվանից  պետք է  փորձեր իր քարոզներով կերտել անկախությանը  պատրաստ  մարդուն:  Փոխարենը, ի դեմս Հայ եկեղեցու մենք տեսանք իշխանական  կցորդի, անդեմ, դոգմատիկ, զսպող, սաստող մի  կառույցի, որը սերտ հարաբերությունների մեջ է պետական կառույցների հետ, կամ անգամ ընկալվում է որպես զուգահեռ իշխանություն՝ հավատացյալների և ոչ հավատացյալների վրա:

Չունենալով ներքին մրցակիցներ,  Հայ Առաքելական եկեղեցին աներկբայորեն հարգված է եղել յուրաքանչյուր հայի կողմից որպես իր միակ հոգևոր ապավենը:

Հայ եկեղեցին ոչ մի ջանք չի թափում հասկանալու իրեն նվիրվածներին: Այն մարդկանցից կտրված մի կառույց է, որին թվում է, թե իր անելիքն ընդամենը ժառանգված դիրքերը պահպանելն ու բազմապատկելն է, և որևէ պարտավորություն չունի հայի նկատմամբ:
Իմ համոզմամբ, հայկական պետականության ներկա անփառունակ վիճակի հիմնական պատասխանատուներից մեկն էլ Հայ եկեղեցին է:
Հայաստանում ինչ արժեքներ է բերում Հայ եկեղեցին, ես կասեի, որ  բերում է հակաարժեքներ:

Քաղաքական ու հանրային ինքնուրույնության ու ազատության հարցը շատ  ավելի լայն փիլիսոփայություն ու տեսադաշտ է պահանջում, քան  եկեղեցին կարող է ունենալ, կամ ապահովել: Մյուս կողմից էլ, ոչ մի  ինքնաբավ կառույց իր ներսում չունի ցանկությունը, կամ  պոտենցիալը վերափոխվելու համար: Այն շարունակում իր նախկին կեցվածքն ու գործառույթները, քանի չի զգում  իր գոյության վտանգը:
Որպես կանոն, ռեֆորմի  պահանջը գալիս է դրսից և ստիպում, պարտադրում է  հաշվի նստել նոր իրավիճակի հետ.  կամ  վերափոխվել ու հարատևել,  կամ էլ պարտվել ու հեռանալ ասպարեզից:  Այս տրամաբանության շրջանակներում, եկեղեցու բարեփոխումն ինքնին պետք է պարտադրվի դրսից, հանրության ու հենց  հավատացյալների կողմից,  որպես քաղաքականին ստորադաս, ածանացյալ պրոցես:

Իմ իմացածով, Հայ  եկեղեցին երբևէ դեմ չի առել  լինել-չլինելու խնդրին, որովհետև կարողացել է  մշուշոտ դոգմատներով նենգափոխել հարցերը և իրեն դուրս դնել պետական -հանրային   պարտությունների պատասխանատվությունից  և դա էլ մշտապես արվել է,  չարաշահելով պատմական դժբախտությունները՝ թե իբր հայոց պետականությունը պարտվել է, բայց եկեղեցին՝ երբեք: Իրականությունը մի քիչ այլ է: Իմ կարծիքով Հայ եկեղեցին չի էլ մասնակցել մարտահրավերներին, որ պարտվի: Այն մշտապես դիսոցված է եղել ազգային -պետականից և հոգ է տարել միայն  իր խնդրիների մասին: Եվ  մեծապես, հենց դրա համար էլ հանդուրժվել է օտարների կողմից:

Ներկայումս էլ, հայ եկեղեցին ու նրա սպասավորները նույնիսկ քննարկման շրջանակներում, որևէ կերպ ներգրավված չեն հայաստանյան քաղաքական ու հանրային  հրատապ, կենսական հարցերին: Հայ եկեղեցին իրականությունից դուրս, ինքնամփոփ ու շատ առումներով մակաբույծ մի սուբյեկտ է, որը համագործակցում է պետականությունը վայրընթացի տանող օլիգարխիայի ու քրեականի հետ:

Առաքելական եկեղեցու՝ «ազգային», «ազգակերտ» լինելու միֆը:

Վերջին ժամանակներս Հայ հասարակության մեջ կրկին թեժացել են հակասությունները՝ Հայ ինքնության և քրիստոնեական դավանանքի միջև: Արդեն տևական ժամանակ ընթացող խմորումները պայթեցին, Ասողիկ անունով մի սևասքեմի՝ հեռուստահաղորդումներից մեկի ժամանակ հնչեցրած անպատասխանատու հայտարարությունից հետո, այն է թե «Աթեիստ հայը, Հայ չէ»: Սա դեռ բավարար չէր,նրան երկրորդեց նաև Շիրակի թեմի առաջնորդը՝ եպիսկոպոս Միքայել Աջապահյանը , -«Ես լիակատար կերպով համաձայն եմ Ասողիկ քահանայի հետ, սակայն դա բացատրել է պետք: Հայ Առաքելական եկեղեցին հայի ինքնության 80 տոկոսն է կազմում, եթե ոչ ավելին»:

Այն որ եկեղեցու ներսում տիրում է սույն մոտեցումը, որ «Ով քրիստոնեա չէ, նա Հայ չէ»,բազմիցս թափանցել էր տարբեր հավաքույթների ու խոսակցությունների մակարդակում, սակայն այս անգամ այդ մասին բարձրաձայնվեց հեռուստաէկրանից և տարածվեց սոցիալական ցանցերում, ինչն էլ առաջ բերեց Հայ հասարակաության մի լայն զանգվածի բուռն ու հասկանալի դժգոհությունը: Դժգոհության պայմանավորված էր նաև, արդի եկեղեցակններից ունեցած հիասթափությամբ, քանզի բազում սքեմավորներ՝ եկեղեցին վերածել են շահութաբեր գործի/բիզնեսի/, իսպառ մոռանալով հոգևորին սպասավորելու սեփական առաքելությունը: Ինչպես նաև, եկեղեցականների ինքնահավան ու գոռոզ տեսակետը, իբր Հայ առաքելական եկեղեցին իր բնույթով ազգային ու ազգակերտ է:

Ի դեպ, «ֆեյսբուք» սոցցանցի ընձեռնած հնարավորությունից օգտվելուվ, խնդրո առարկայից բխող երկու հարց ուղղեցի «Երկիր Մեդիա» հ/ը-ն՝ «Երկրի հարցը» հեռուստահաղորդման հյուր Բագրատ եպիսկոպոս Գալստյանին (Եկեղեցական հասարակական հարցերի հայեցակարգային հիմնադրույթների գրասենյակի տնօրեն): Այն է՝ «Ինչպե՞ս է եկեղեցին համատեղում աստծո զավակների (մարդկանց, ազգերի) հավասարության գաղափարը, որևէ ազգի (դիցուք՝ հրեաների) աստվածընտրյալության գաղափարի հետ, և արդյո՞ք մեկ այլ ազգի գերակայությունը քարոզող որևէ կառույց (դիցուք՝ ՀԱԵ-ն) իրավունք ունի իրեն Ազգային անվանելու… »

ճիշտ է նա այդքան էլ պարզորոշ չպատասխանեց հարցիս (ինչում ինքներդ կարող եք համոզվել տեսանյութից), սակայն արդեն բավականին հետաքրքիր էր այն հանգամանքը, որ եկեղեցու սպասավորները Հայ Ազգի ինքնության հարցերում, բացեիբաց հղում են կատարում, Պատմահորը՝ Մովսես Խորենացուն: Չնայած, համեստաբար լռության է մատնվում, թե 301թ-ից Հայաստան Աշխարհ մուտք գործած քրիստոնեությունից մինչև Քերթողահայրը, այդ ո՞ւր և ինչպե՞ս էին կորել Հայի ինքնության վկայագրերը, որ Խորենցին ստիպված՝ ընդամենը այլևայլքից մեջբերած փշրանքներ է մատուցում Հեթանոսական Հայաստանի մասին, այն էլ դրանից հետո արժանանալով եկեղեցու հետապնդումներին, և ինչպես շրջանառվող վարկածն է ասում, նույնիսկ գերզմանի պղծմանը(ոսկորները Արազը լցնելուն ):

Չենք ձեռնարկի պատմական մի նոր էքսկուրս, ընթերցողին ներկայացնելու ամենատարբեր պատմիչներից մեզ հասած, եկեղեցու հակաազգային ու հակապետական գործնեությունը (քանզի այդ մասին բազմիցս խոսվել է): Այլ անսալով սույն բանախոսի հորդորներին, համադրելու համար հայտնի փաստերը, կրկին փորձենք եկեղեցու դավանաբանական դոգմայի, քրիստոնեության սուրբ գիրք համարվող քերթվածքի, որին ի տարբերություն ամբողջ քրիստոնեա աշխարհի «Սուրբ գիրք» (“Holy Bible”) անվանմանը, հայերն «աստվածաշունչ» են կոչում, վերընթերցենք: Եվ տրամաբանական ու քննախույզ հայացքը, պարզագույն դիտարկումն ու մեջբերումները, մեր ընթերցողին թույլ կտան համոզվելու, որ բարձրաձայնածս հարցերն անհիմն չէին , և փարատենք քրիստոնեական կրոնի «ազգային բովանդակություն» ունենալու մասին միֆը:

Նախ, պետք է փաստենք և ընդունենք, որ քրիստոնեության համարր հենց «սուրբ գիրքն» է հանդիսանում դավանաբանական միակ հենքը՝ իր հին և նոր կտակարաններով: Իսկ այժմ անդրադառնանք այդ գրքում տեղ գտած դրույթներին.

Սկսենք գիրք ծննդոցից.45, ահա թե ինչ է ասում Իսրայելի տնից սերած Հավսեփն իր եղբայրներին, որոնց կողմից էլ հենց՝ ստրկության էր վաճառվել Եգիպտոս «…Աստուած ձեզ փրկելու համար է ուղարկել ինձ այստեղ ձեզնից առաջ։ 6Հիմա երկրի վրայ եղած սովի երկրորդ տարին է, եւ հինգ տարի եւս կայ, որ ո՛չ վար է լինելու, ո՛չ հունձ։ 7Աստուած ձեզնից առաջ ինձ ուղարկել է այստեղ, որ երկրի վրայ պահպանի ձեր սերնդին եւ կերակրի ձեզ՝ մնացածներիդ մեծ մասին։ 8Արդ, ոչ թէ դուք էք ինձ ուղարկել այստեղ, այլ՝ Աստուած։ Նա ինձ դարձրեց փարաւոնի գործերի վերակացու, նրա ողջ տան տէրը եւ համայն Եգիպտացիների երկրի իշխանը…», այսինքն մեկնաբանվում է, որ հենց իսրայելի տոհմը փրկելու համար աստված ջանացել:

Կամ այս հատվածը՝ գ.ծ.12 Աստուած ասաց Աբրամին. «Հեռացի՛ր քո երկրից, քո ցեղից ու քո հօր տնից եւ գնա՛ այն երկիրը, որ ցոյց կը տամ քեզ։ 2Քեզ մեծ ցեղի նախահայր պիտի դարձնեմ, պիտի օրհնեմ քեզ, պիտի փառաւորեմ քո անունը, եւ դու օրհնեալ պիտի լինես։ 3Պիտի օրհնեմ քեզ օրհնողներին, իսկ քեզ անիծողներին պիտի անիծեմ։ Քեզնով պիտի օրհնուեն աշխարհի բոլոր ժողովուրդները»։ 4Եւ Աբրամը գնաց, ինչպէս ասել էր նրան Աստուած։ <… > սակայն, քանանացիներն էին բնակւում այդ երկրում։ 7Տէրը երեւաց Աբրամին եւ ասաց նրան. «Քո յետնորդներին եմ տալու այս երկիրը»։

Կամ այս մի հատվածը՝ «13Տէրն ասաց Աբրամին. «Լա՛ւ իմացիր, որ քո յետնորդները պանդուխտ են լինելու օտար երկրում։ Նրանց պիտի ստրկացնեն, պիտի չարչարեն, պիտի տանջեն չորս հարիւր տարի, 14բայց ես դատաստան պիտի տեսնեմ այն ազգի հետ, որը պիտի ստրկացնի նրանց։ Դրանից յետոյ նրանք այստեղ պիտի վերադառնան բազում հարստութեամբ։ 15Դու խաղաղ հոգով պիտի գնաս քո նախնիների գիրկը՝ խոր ծերութեան հասնելով։ 16Չորրորդ սերունդը պիտի վերադառնայ այստեղ, որովհետեւ ամորհացիների մեղքերը դեռ իրենց լրումին չեն հասել»։ 17Երբ արեւը մայր մտնելու մօտ էր, կրակ բոցավառուեց, երեւաց ծխացող մի հնոց, եւ կրակի լեզուները անցան անասունների կտրտուած մարմինների միջով։ 18Այդ օրը Տէրն ուխտ դրեց Աբրամի հետ եւ ասաց. «Քո յետնորդներին եմ տալու այդ երկիրը՝ եգիպտացիների գետից մինչեւ Եփրատ մեծ գետը, 19նրանց պիտի ենթարկուեն կինեցիները, կենեզացիները, կեդմոնացիները, 20քետացիները, փերեզացիները, ռափիմացիները, 21ամորհացիները, քանանացիները եւ յեբուսացիները» »։

Առաքելական եկեղեցու կողմից «աստվածաշունչ» անվանվող գրքի անբաժանելի մաս կազմող հին կտակարանում, բազում են այս հիշատակումները, որտեղ խոսվում է հենց իսրայելի որդոց, Աբրահամի սերունդներին, ամեն ինչ նվիրելու իրենց աստծո ՝ Եհովայի (որի անունը հետագա սրբագրումների ժամանակ հանվել է ) պատրաստակամությունն ու նպատակաուղղվածությունը: Չծանրաբեռնենք մեր ասելիքը այդ մեջբերումներով, ցույց տալու համար, թե գիրքը, որն հանդիսանում է քրիստոնեության հիմնական քարոզի աղբյուրը, ծայրեիծայր, հենց ջհուդների (еврей-եբրայացիներ(որոնց՝ նմանապես ոչ մի տրամաբանությամբ չբացատրվող՝ հրեա, անվանում է տվել առաքելական եկեղեցին)) ավանդապատումն է, և ուղղված է հենց նրանց ծագման, բազմացման և բարգավաճման պատմությանը:

Ի դեպ, հենց այս պատումներն էն, «Հայոց եկեղեցու պատմություն» անվան տակ, դասվանդվում հանրակրթական դպրոցներում, հայ մանուկներին ու պատանիներին:

Կարելի է անդրադառնալ նաև, Նոր կտակարոնում տեղ գտած,զանազան պատումների վերաշարադրմանը, որտեղ կրկին եբրայացոց աստվածընտրյալության թեզն է առաջ տարվում, ինչպես նաև ի հավելումն դրան հակաազգային ու հակամարդկային քարոզի բազմաթիվ օրինակների, սակայն այդ մասին բազմիցս է խոսվել:

Մեջբերենք մի հատված նաև «Սիոնի արձանագրություններից» , որի անհագուրդ քննադատությամբ հանդես էն գալիս, նաև առաքելական եկեղեցու որոշ մոլի ջատագովներ, ինչպիսիք է ասենք, նույն Խաչիկ Ստաբոլցյանը: Ահավասիկ՝ «Դրա համար էլ, մենք պետք է ոչնչացնենք բոլոր հավատքները: Եթե դրանից ծնունդ առնեն ժամանակակից անաստվածները, ապա, որպես անցողիկ փուլ, դա չի խանգարի մեր տեսլականին, այլ օրինակ կծառայի այն սերունդների համար, որոնք լսել են ու կլսեն մեր քարոզները Մովսեսի կրոնի մասին (նկատի ունի Թորան , նույնն է, թե՝ Հին կտակարանը),և որն իր անսասան ու կշռադատված համակարգով՝ հանգեցրեց մեր կողմից բոլոր ազգերը հպատակեցնելուն», կարծում եմ մեկնաբանությունն ավելորդ է, պարզ երևում է հին ազգերի, ինչպիսններից մեկն էլ հենց Հայն է, ավանդական, ազգային դավանանքի վերացման, և քրիստոնեության հիմք հանդիսացող ՝ «հուդայադավանության» կամ «մովսեսականության» տարածման մասին:

Այսքանով էլ է արդեն երևում , թե որքան սին է՝ Հայոց համար, ազգակերտ լինելու առաքելական եկեղեցու   միֆը:

Սակայն կանգ չառնենք, մի երկու նմուշ էլ ոչ հեռու անցյալում ու ներկայիս գործող առաքելական եկեղեցու քարոզած, այսպես կոչված «ազգակերտությունից»:

1759 թվականին Հովսեփ Էմինը Կարնո նահանգի Ճինիշ գյուղի բնակիչներին հարցրել է, թե «ինչո՞ւ եք առարկում, երբ ձեր ազգակիցներից որևէ մեկը ռազմիկ է դառնում, ինչո՞ւ դուք ազատ չեք, ինչո՞ւ դուք ձեր սեփական թագավորը չունեք»: Գյուղացիները Էմինին պատասխանել են. «Պարոն, մեր ազատությունը անդիի աշխարհքն (անդրշիրիմյան աշխարհում) է. մեր թագավորը Հիսուս Քրիստոսն Է»: Էմինը ըսավ. «Ի՞նչ խոսք է այդ. ո՞վ ըսավ ձեզի թե այդպես է»: «Եկեղեցիին Սուրբ Հայրերը, որոնք կըսեն թե հայ ազգը մահմեդականներուն հպատակ եղած է աշխարհի ստեղծվելէն ի վեր, եւ այդպես ալ պետք է մնա մինչեւ հարութեան օրը: Եթե ոչ մենք շատ արագ կրնայինք թուրքերը մեր երկրէն դուրս վռնդել»

(Ա. Այվազյան, Հայաստանի պատմության լուսաբանումը ամերիկյան պատմագրության մեջ, Լոս Անջելես, 2002, էջ 61):

Մյուս օրինակն էլ,ներկա օրերի Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու՝ պսակին վերաբերվող կանոնական իրավունքից. «Հայ քահանան կարող է պսակել հրեային, հերետիկոսին, մահմեդականին՝ հայադավանի հետ, եթե նրանք մկրտությամբ մտնեն հայ եկեղեցու ծոցը»(«ՀԱՅ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ՈՐԱԿՆԵՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒՄԸ ԽԱՌՆԱՄՈՒՍՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ» թեմատիկ գիտաժողովում ՝Մարկոս եպիսկոպոս Հովանիսյանի «Հայ Եկեղեցու կանոնական դիրքորոշման ձևավորումը խառնամուսնությունների վերաբերյալ» վերնագրով զեկույցից): Մնում է հարց տալ, թե բարոյական այդ ի՞նչ իրավունքով են հանդգնել առաքելական գաղափարաբանությունը՝ «հայադավանություն» որակել, եթե այն, առանց աչքը թարթելու, մի մկրտությամբ՝ հրեային, թուրքին, արաբին կամ հույնին ու վրացուն «հայ» է սարքում: «Հայադավան» ամպագոռգոռ որակումը տալ մի վարդապետության, որը մի կողմից՝ ընտանիքը կարծես թե համարում է սուրբ, իսկ մյուս կողմից՝ դիտավորյալ կերպով խեղաթյուրում է այդ սրբազան միության իմաստն ու նպատակը, քանզի ընտանիքի հիմք է համարում՝ ոչ թե արյան միասնությունը, այլ «ազգ» հասկացությունը բացասող աշխարհայացքային ինչ-որ մի ձև՝ սա պարզապես անհեթեթություն է, որը, սակայն, մինչ օրս անում է իր սև գործը՝ հատկապես արևմտյան սփյուռքում, որտեղ այլևս զարմանք, վրդովմունք և առհասարակ, որևէ վերաբերմունք չեն առաջացնում՝ հայի ամուսնությունը քրիստոնյա ֆրանսիացու, գերմանացու, հույնի ինչպես նաև բուն Հայաստանում իրանցիների, հագարացիների կամ այլ որևէ օտարի հետ:

Կարծում եմ վերոշարադրյալին տեղեկանալով, ցանկացած Հայ մարդ, կտեսնի ու կհասկանա, թե ինչքան սին են, առաքելական եկեղեցու ազգակերտությաև, ազգապահպանության մասին ամպագոռգոռ խոսքերը:

Հիքսոս Արթուր

bnaban.am

Իբր «հայ» առաքելական եկեղեցու իբր «հայապահպան» դերի մասին

«Հայ Առաքելական եկեղեցին, հատկապես պետականազուրկ շրջանում, էական դերակատարություն է ունեցել հայապահպանության առումով»: Շատ տարածված տեսակետ է, որը հենց եկեղեցին է քարոզում դարեր շարունակ: Այո, որոշ հայապահպանական դեր կատարել է, բայց կա մի քանի լուրջ հակափաստարկ:Նախ, իրականում դա ոչ թե «հայապահպան», այլ հոտապահպան դեր էր: Եկեղեցին միշտ էլ ապրել է ժողովրդի հաշվին. տերտերականության եկամուտներն ու հարստությունը հենց ժողովուրդն էր ստեղծում՝ եկեղեցու հոտը: Բնականաբար, եկեղեցուն ձեռնատու էր հնարավորինս պահպանել այդ հոտը՝ ոչ թե ինչոր վեհ «հայրենասիրական» կամ «հայապահպան» նպատակներից ելնելով (եկեղեցին շատ հեռու է այդ բաներից, առավել ևս որ Բիբլիայում չկա ոչ «հայրենիք», ոչ «հայրենասիրություն», ոչ «հայ» հասկացողությունները), այլ զուտ իր փողի-եկամտի տեսանկյունից: Պարզ ասած, եկեղեցին ոչ թե հենց հայերին էր պահպանում, այլ քրիստոնյա հոտը, քանզի եթե այդ քրիստոնյաները դառնում էին մահմեդական, ապա նրանք դադարում էին հարկեր մուծել եկեղեցուն: Ու հիմա բերեմ մեկ հստակ ապացույց, որ եկեղեցին ոչ թե հայ պահելով էր զբաղված, այլ քրիստոնեական հոտ պահելով: Միջին դարերում Հայքի հարավ-արևելյան մասերում տարածում գտավ արևորդիների շարժումը: Նրանց մասին հստակ տվյալներ չկան. ոմանք համարում են, որ նրանք հեթանոս հայերե էին, ոմանք էլ համարում են, որ նրանք կիսահեթանոս-կիսաքրիստոնյա հայեր էին: Բայց հստակ հայտնի է, որ արևորդիները հայեն էին և չէին պատկանում Առաքելական եկեղեցուն (այսինքը տերտերներին «նալոգ» չէին մուծում): Եվ ի՞նչպես վարվեց «Հայ» կոչեցյալ Առաքելական Եկեղեցին այդ հայերի հանդեմ…:

Առաքելական Եկեղեցու ամենահայտնի ջատագովներից մեկը՝ Հովհան Մանդակունին նամակ էր գրել արաբ ոստիկանին, որ նա զորքով գա ու այդ հայ (!) արևորդիների գյուղերը կոտորի: …Նորից կրկնեմ, որ հստակ լինի. իբր «հայ» Առաքելական Եկեղեցու առաժնորդներից մեկը արաբ մահմեդականին (այսինքը թշնամուն) նամակ է գրում ու խնդրում, որ արաբը գա ու հայ սպանի՝ միայն նրա համար, որ այդ հայը քրիստոնյա չէ ու հետևաբար եկեղեցին շահ չունի նրանից: Եվ արաբը եկավ ու կոտորեց այդ արևորդի հայերին:Դե բա էլ ի՞նչ «հայապահպանություն»: Եկեղեցին ուղղակի զբաղված էր իր հարկատու հոտը պահել՝ թքած ուներ հայության կամ հայապահպանության վրա: Ժամանակն է, որ մենք բոլորս պետք ազատվենք այդ ծեծված-հորինված ստերից, որոնք են.

1. «Հայերը առաջին քրիստոնյա ազգն են»: Սա ՍՈՒՏ է: Հայքում քրիստոնեությունը տարածել են հրյաներն ու ասորիները. հետևաբար հենց նրանք էին առաջինը քրիստոնեություն ընդունել (հրեաները մասամբ՝ փոքր թվով, իսկ ասորիները՝ զանգվածային):

2. «Հայաստանը առաջին երկիրն է, որը ընդունել է քրիստոնեություն»: Սա ՍՈՒՏ է: Առաջինը պետական մակարդակով քրիստոնեություն ընդունել են ասորիները: Ասորեստանի (հունական աղբյուրներում՝ Osroene) արքա Աբգար Ուքաման (այսինքը «Սևը»), որին Առաքելական Եկեղեցին թուրքավարի խաբելով փորձում է հայացնել, բայց իրականում կեղծում է՝ հենց այդ ասորի Աբգար արքան է առաջինը ընդունել քրիստոնեությունը, որպես պետական կրոն:

3. «Գրիգոր Լուսավորիցը հայ էր»: Սա ՍՈՒՏ է: Նա պարթևացի էր, պարթևացի Անակ թագավորասպանի որդին էր: Մեծացել էր Կեսարիայում, որտեղ և ընկել էր քրիստոնյա աղանդավորների ազդեցության տակ և խելքը կորցրել՝ դարցել մոլեռանդ քրիստոնյա (հիմիկվա քրիստոնյա շիզոֆրենիկ աղանդավորների պես):

4. «Հայ ժողովուրդը ընդունել է քրիստոնեությունը»: Սա ՍՈՒՏ է: Ոչ թե «ընդունել է», այլ զենքով, մահվան սպառնալիքով, քաղաքացիական պատերազմով ու 301 թվի առաջին հայոց ցեղասպանությունով զոռով պարտադրել են քրիստոնյա դառնալ և ուրանալ նախնիների հավատքից: Եթե ուշադիր կարդանք Ագաթանգեղոսին (որը հույն քրիստոնյա շիզոֆրենիկ էր, աղավաղված ձևով, բայց այն ու ամենայնիվ թողել է հստակ հիշատակություններ հայասպանության մասին)՝ իր մոտ ամենինչ գրված է. թե ինչպես էր պարթևացի միսսիոներ Գրիգոր լուսամարիչը զորքի հետ շրջում գավառից գավառ ու մարդասպանություններով պարտադրում հայերին քրիստոնյա դառնալ:

5. «Քրիստոնեությունը մեր կրոնն է»: Սա ՍՈՒՏ է: Իրականում, քրիստոնեությունը հուդայականության (иудаизм) աղանդ է և հուդայականության շարունակությունն է: Այն ստեղծվել է հրեա ռաբբիների կողմից, հրեական առժեհամակարգի և հրեական աշխարհայացքի հիման վրա:Այս ամենը պարզագույն, գիտական և ապացուցված ճշմարտություններ են: Օրինակ, արևմտքում գիտնականները վաղուց արդեն խոսում են ոչ թե «քրիստոնեության», այլ հուդա-քրիստոնեության (Judeo-Christianity) մասին, քանզի դա նույն բանն է, նույն հիմքի ու արմատի վրա առաջացած: Մենք եք, հայերս, որ աշխարհի մասին բեխաբար, գիտությունից հեռու դեռ զբաղված ենք ինքներս մեզ խաբելով:

նյութը տրամադրել է Մելիք Ջրաբերդցին

Քրիստոնեության մուտքը հայաստան. Առասպե՞լ, թե՞ իրականություն

Համաձայն Մովսես Խորենացու` դեռ Տրդատ Գ արքայից շատ առաջ` I դարում, Եդեսիայի հայոց Աբգար թագավորի օրոք հայերը քրիստոնեություն են ընդունել: Պատմաբանները, մեկնաբանելով Խորենացու հաղորդումը, նրա մեջբերումներն ավանդապատում են համարել: Չնայած պատմությանը հայտնի է Եդեսիայում Աբգար անունով քրիստոնյա թագավոր (Աբգար 9-րդ, 179 – 214), սակայն այս Աբգարն ապրել է Հիսուսի մահից շատ անց, և Խորենացու հաղորդումը նրան չէր կարող վերաբերել:

Քերթողահոր մեջբերումը կարող է վերաբերել թերևս Եդեսիայի Աբգար 5-րդ Ուքամ (Սև) թագավորին, որ ապրել ու թագավորել է I դարում:

Վաղնջական ժամանակներից հյուսիսային Միջագետքը եղել է հայաբնակ և հայոց քաղաքական ոլորտում: Այն սկզբնաղբյուրներում հայտնի է Միջագետք հայոց անվամբ, որի կենտրոնական գավառն էր Արվաստանը` Մծբին կենտրոնով: Այստեղ դեռ մ.թ.ա. III դարից իշխում էր հայ Երվանդունիներից սերված Աբգարյանների տոհմը:

Համաձայն Խորենացու` Աբգար թագավորը այցելում է իր ազգակից պարթև Արշակունիներին և այնտեղ ծանր հիվանդանում: Չկարողանալով բուժվել` թագավորը որոշում է դիմել Պաղեստինում քարոզող Հիսուսին: Համաձայն ավանդույթի` Աբգարը Հիսուսի մասին լսել էր Աղձնիքի բդեշխից և Ապահունյաց նահապետից: Նրանցից լսելով Հիսուսի գործերի մասին`  արքան ասում է. «Դրանք մարդու զորություններ չեն, այլ աստծո, որովհետև մարդկանցից ոչ ոք չի կարող մեռելներ հարուցանել, այլ միայն աստված»:

Ապա Աբգար արքան նամակ է ուղարկում Հիսուսին. «Լսել եմ քո մասին և այն բժշկությունների մասին, որ կատարվում են քո ձեռքով  առանց դեղերի ու արմատների… Երբ այս ամենը քո մասին լսեցի, մտքում դրեցի այս երկուսից մեկը.  կա՛մ դու Աստված կլինես, որ երկնքից իջել ես, այս բաներն անում ես, կա՛մ Աստծո որդի: Այս պատճառով քեզ գրեցի աղաչելով, որ նեղություն կրես, գաս ինձ մոտ և բժշկես իմ հիվանդությունը: Նաև լսեցի, թե հրեաները քեզնից դժգոհում են և ուզում են քեզ չարչարել: Բայց ես մի փոքր և գեղեցիկ քաղաք ունեմ, որ երկուսիս էլ բավական է…»:

Աբգարի սուրհանդակները Աբգարի նամակը Անդրեաս և Փիլիպոս առաքյալների միջոցով հանձնում են Հիսուսին:

Խորենացին մեջբերում է նաև Հիսուսի խոսքը Աբգարին, որ նրա հանձնարարականով գրի է առել Թովմաս առաքյալը. «Երանի նրանց, ովքեր ինձ հավատում են, ինձ տեսած չլինելով… Իսկ դու ինձ գրեցիր, որ գամ քեզ մոտ: Ես այստեղ պիտի կատարեմ այն բոլորը, որի համար ուղարկված եմ… Քեզ մոտ կուղարկեմ իմ այս աշակերտներից մեկին, որ քո ցավերը բժշկի և կյանք շնորհի քեզ և քեզ հետ եղողներին…»:

Հիսուսը Աբգարի սուրհանդակ Անանի հետ պատասխան նամակի հետ ուղարկում է նաև իր պատկերը:

Համաձայն ավանդության` Հիսուսի խաչելությունից հետո Հայաստան են այցելում և նրա խոսքն են քարոզում Թադևոս ու Բարդուղիմեոս առաքյալները:

Դեռ I-IV դարերում Հայաստանում քրիստոնյա շատ քարոզիչներ են գործել: Երկրում որոշ տեղեր քրիստոնյա համայնքներ գոյություն ունեին: Նոր կրոնը մուտք է գործում անգամ հայոց արքունիք, թագավորական ընտանիք և ազնվականության դասը:

Բագրատունի իշխաններն ավանդաբար քրիստոնեության դրոշակակիրներն էին (հավանաբար այդ է պատճառը, որ հետագայում քերթողահայր Խորենացին նրանց հրեական ծագում է վերագրել):

II դարում Հայաստանում ամենահայտնի քարոզիչը Բարդածան ասորին էր, որին հայոց Խոսրով Ա թագավորը հրավիրել է հայոց արքունիք և հանձնարարել գրել Արշակունյաց տոհմի պատմությունը:

III դարում Մեծ Հայքում գործել է Արքեղայոս եպիսկոպոսը: Իսկ քրիստոնեությունը Հայաստանում վերջնականապես ամրապնդվեց Տրդատ Գ Արշակունու օրոք (287 – 330):

Ավանդույթը պատմում է Տրդատի` քրիստոնյաներին հալածելու, Գրիգոր Պարթևին բանտարկելու, արքայի այլակերպության և նրա քրիստոնեական դարձի մասին:

Իրականում, քրիստոնեության ընդունումը որևէ աղերս չէր կարող ունենալ նշված ավանդույթի հետ: Այն ուներ խոր քաղաքական, սոցիալական արմատներ: Մինչ 301 թվականն էլ քրիստոնեությունը Հայաստանում առկա էր և պետության կողմից այն ուժեղ հալածանքի չէր ենթարկվել: Վկան` Հայաստանի տարածքում գործած քրիստոնեական համայնքները, Դարանաղում, Դերջանում, այլուր հաստատված եպիսկոպոսությունները:

II-III դարերում քաղաքակիրթ հանրությունը հասարակական կացության նոր էտապ էր ապրում: Քայքայվում էր ստրկատիրական հասարակարգը, և նրան փոխարինելու էր գալիս ավատատիրությունը: Փոփոխությունների էին ենթարկվում սեփականության ձևերը, հասարակական հարաբերությունները: Այս համապատկերում էլ Հայաստանի ավատատիրական էլիտան նոր կրոնի մեջ տեսնում էր իր շահերի պաշտպանին ու հենարանին:

Իսկ հայկական ավանդույթը քրիստոնեության մուտքը Հայաստան կապում է մեկ մարդու հետ: Գրիգոր Պարթև. ո՞վ էր նա:

226 թ. Հայաստանի հարևան և բարեկամ երկրում ռազմական հեղաշրջման արդյունքում Արշակունիների թագավորությունը տապալվում է, սպանվում է Արտավան Ե արքան, և գահ է բարձրանում Արտաշիր Պապականը` հիմք դնելով Սասանյանների հարստությանը:

Բնականաբար, այս հեղաշրջումը չէր կարող անարձագանք մնալ Հայաստանում, որտեղ իշխող Արշակունի Խոսրով Ա արքան պատերազմ է հայտարարում Սասանյան Պարսկաստանին և երկար տարիներ ավերածությունների ենթարկում Իրանը:

Միաժամանակ Սասանյանների դեմ պատերազմ են սկսում Միջին Ասիայի քուշանները, Մազքութաց Արշակունիները:

Օղակի մեջ հայտնված պարսից Շապուհ Ա արքան դիմեց խորամանկության: Նրա պատվերով, իբր Շապուհի հալածանքներից խուսափելու համար, ընտանիքով Հայաստան է «փախչում» Սուրենյան Պահլավ տոհմից Անանկ Պարթևը: Խոսրովը երկու պատճառ ուներ Անանկին ընդունելու համար: Նախ` Շապուհի «թշնամին» էր, ապա` Սուրենյան Պահլավի տոհմը ազգակից էր Արշակունիներին:

Եվ Անանկ ստահակը կատարում է իր սև գործը. երեք տարի հայոց արքայի հյուրընկալությունը վայելելուց հետո նա դավադրաբար սպանում է Խոսրովին: Հայոց նախարարները, բնականաբար, ոչնչացնում են Անանկի ողջ ընտանիքը, բացի Գրիգոր անունով մանուկից, որին ստնտուները փախցնում են արտասահման: Ահա այս Գրիգոր Պարթևն է, որ հայոց աշխարհում շատ խառնակությունների և դարակազմիկ իրադարձությունների պատճառը պիտի դառնար:

Գրիգոր Պարթևը մեծացավ և ուսում առավ Կապադովկիայի Կեսարիա քաղաքում: Մանկուց նա քրիստոնյա համայնքի մեջ էր, իսկ երբ չափահաս դարձավ, Դավիթ անունով մի հավատացյալ (հավանաբար հրեա) նրան պսակեց իր Մարիամ անունով դստեր հետ: Սակայն երեք տարի անց Գրիգորը լքում է կնոջն ու ընտանիքը և գալիս Հայաստան` ծառայելու Տրդատ III-ի արքունիքում: Հավանաբար Գրիգոր Պարթևի Հայաստան գալու բուն նպատակը հենց քրիստոնեություն քարոզելն էր, այլապես քիչ հավանական է, որ նա իր կյանքը վտանգի ենթարկեր` Տրդատի արքունիք գալով: Ամեն դեպքում, նախնական շրջանում նա ծպտված էր հանդես գալիս, և ոչ ոք չգիտեր, որ նա Անանկ ստահակի որդին է:

Սակայն հայկական ավանդույթը պատմում է, որ Անահիտ աստվածուհու Երիզայում գտնվող սրբավայրում ծիսակատարության ժամանակ Տրդատ արքան հրամայում է Գրիգորին, որ երկրպագի աստվածուհուն: Գրիգորը հրաժարվում է կատարել հրամանը, և ահա պարզվում է Գրիգորի ոչ միայն քրիստոնյա լինելը, այլև` ծագումը:

Երբ զայրացած արքան հարցաքննում է Գրիգորին, վերջինս իրեն ավելի անսանձ ու անպարկեշտ է պահում` արքային անվանելով «ապուշ, ձի, ջորի» , «մտքով եզից ու էշից պակասամիտ»:

Տրդատ արքան ստիպված էր տանջանքների ենթարկել ամբարտավանին և նետել Խոր Վիրապ կոչվող արքայական զնդանը: Համաձայն առասպելի` Գրիգորն այս զնդանում մնաց 13 տարի: Նույն առասպելը պատմում է, որ մի կին, երազում հրաման ստանալով, ամեն օր մեկ նկանակ է նետում, որպեսզի բանտարկյալը կարողանա ուտել և գոյատևել: Սա, իհարկե, միայն առասպել է: Ոչ մի կին չէր կարող անգամ մոտենալ արքայական զնդանին, ուր մնաց` այնտեղ հաց նետեր:

Ապա առասպելը պատմում է Տրդատի` Հռիփսիմե կույսի հանդեպ տածած անզուսպ կրքի և նրանց պայքարի մասին: Պայքար, որ ավարտվում է Հռիփսիմեի ու նրա ընկերուհիների նահատակությամբ, Տրդատի հիվանդությամբ: Եվ արքային հիվանդության ճանկերից ազատելու համար հիշում են Գրիգոր Պարթևին, ստիպված են լինում ազատել նրան զնդանից և դիմել նրա օգնությանը…

Եվ այստեղ սկսում է քաղաքական և հոգևոր հեղաշրջումը… Հավատափոխ արքան, առաջնորդ ունենալով Գրիգոր Պարթևին, հրով ու սրով իր երկրում տարածում է նոր հավատը: Արքայի հրամանով քանդվում են հայոց հրաշագեղ տաճարները, երկրից արմատախիլ է արվում բնապաշտական մշակույթը, ավերակների է վերածվում ամեն ինչ. կարծես դրանք օտարի, թշնամու ստեղծածն էին:

Տարօրինակ է, բայց փաստ. հայը, որ անգամ նվաճելիս խնայել ու պահպանել է ուրիշի ստեղծածը, այն ամենը, ինչ գեղեցիկ է, արմատախիլ արեց ու ոչնչացրեց սեփականը…

 

 Վահե ԱՆԹԱՆԵՍՅԱՆ

Հեռակա երկխոսություն տեր ասողիկ կարապետյանի հետ կամ խելք սովորեցնելուց առաջ հարկ է խելք հավաքել

ՃԱՆԱՉԵՆՔ ԵՎ ԱՆԽԱԹԱՐ ՊԱՀԵՆՔ ՄԵՐ ԻՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Խոստմանս համաձայն, սիրով և ամենայն պատասխանատվությամբ, անդրադառնում ենք մեր հեռուստահարցազրույցի ձայնագրությունից կտրված և օրեր առաջ շրջանառության մեջ դրված այն հատվածին, որը, երբ հատվում է զրույցի թեմայի ամբողջականությունից, ինքնին դառնում է անհասկանալի: (Տեր Ասողիկ Կարապետյան)
Երկու ամսից ավել է, ինչ զբաղվածության պատճառով ՖԲ-ում գրառում չեմ կատարել: ՖԲ-յան ձեր այս գրառման մասին ինձ տեղեկացրեց ընկերներիցս մեկը: Հարցը կարևորելով, որոշեցի հանդես գալ որպես ձեզ ընդիմախոս: Նախ նշեմ, որ հեռուստահարցազրույցում ձեր արտասանած նախադասությունն ամբողջական էր, արտահայտած միտքը միարժեք: Ճիշտն ասած ես հույս ունեի, որ դուք կընդունեք ձեր սխալը, այն համարելով օրինակ մտքի կամ լեզվի սայթաքում: Սակայն դուք որոշեցիք արդարացումներ գտնել, իսկ ձեր ընդիմախոսներին էլ տգետ ու մոլորյալ որակել:(Համլետ Մարտիրոսյան)

Անկեղծորեն կուզենք նշել, որ չափազանց տարօրինակ է, երբ ամիսներ առաջ ներկայացված հեռուստահաղորդումից հատվում է խոսք, արտահայտություն և նույնիսկ գտնվում են մարդիկ, ովքեր «ջանասիրաբար» կարծիքներ են բարձրաձայնում, հոդվածներ գրում: Մեզ համար միանշանակ է, որ այս ամենը որոշ անձանց չարամտության արդյունք է:
Այս հատվածից արդեն հետևում է, որ ձեր հոգում չարություն ու վրդովմունք կա և դուք չեք կարող անաչառ լինել ձեր վերլուծության մեջ: Անաչառ ու ներողամիտ լինելու փոխարեն անհանդուրժողական կեցվածք եք ընդունում այլոց կարծիքների վերաբերյալ: Ինչու՞ չկարողացաք մնալ քրիստոնեական ներողամտության, հանդուրժողականության ու խոնարհության ծիրի մեջ: Ժողովրդական ասացվածք է. «Արջն իր ահից է գոռում»: Ձեր ահն ու վախը անձնական հեղինակությանը սպառնացող վտանգի գիտակցումն է: Այդ վտանգը վնասազերծելու համար ընդիմախոսների առաջ պարզում եք «Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի» վահանակը:

Հույժ զարմանալի էր նաև այն աղմուկը, որ համացանցում ստեղծեցին իրենց աթեիստ ու հեթանոս համարողները. անտարակույս, նման կերպ կարող են արձագանքել միմիայն նրանք, ովքեր իրապես կասկածներ ունեն իրենց համոզմունքների, իրենց նկարագրի, իրենց ինքնության:
Ահա անհանդուրժողականության ու դիմացինին վիրավորելու շատ վատ թաքցված դրվագ: Ես էլ եմ արձագանքում, չունենալով ոչ մի կասկած իմ համոզմունքների ու ինքնության վերաբերյալ:

Արդարև, ամեն մարդ ի վերուստ օժտված է ազատ կամքով և իր տեսակետն անկաշկանդ հայտնելու իրավունքով, ուստի սիրով և ներողամտությամբ, նաև շնորհակալությամբ ենք ընդունում այն բոլոր կարծիքներն ու մեկնաբանությունները, որոնք գրվեցին:
Ահա այստեղից ու այսպես պիտի սկսեիք ու նույն ոգով շարունակեիք ձեր խոսքը: Բայց ավաղ, այդպես չվարվեցիք:
Մյուս կողմից, եթե ազատ կամքի շնորհն ԱԾ-ուց է, ապա դատելն էլ նրա իրավունքն է: Այս պարագայում պետք է հարգել դիմացինի կարծիքը և ձգտել փոխըմբռնման և ոչ առճակատման կամ պիտակավորման: Սակայն ԱԾ տվեց նաև 10 պատվիրանները, որոնք սահմանափակում են մարդու ազատ կամքի դրսևորումները: Դրանցից է մի խաբիր, սուտ վկայություն մի տուր: Այս պատվիրանը ձեր թղթի մեջ
շատ անգամներ է խախտվում (տես ստորև): Հուսանք, որ դրանք անգիտությունից են և ոչ միտումնավոր:

Իսկ այժմ նույն սիրով հրավիրում ենք ընթերցելու և ունկնդրելու մեր կարծիքը, մեր համոզմունքը, որն անձնական չէ, այլ դարերով հաստատված ճշմարտություն է, այլև այն արդար ու վավերական նժարն է, որով կշռվում է մեզանից յուրաքանչյուրի տեսակետն ու համոզմունքը:
Քանի որ ձեր գրածը ընթերցելուց հետո եմ պատասխան գրում, ապա միանգամից ասեմ, որ այնտեղ «դարերով հաստատված ճշմարտության» ստվեր իսկ չկա: Մեծ ի մասամբ չհիմնավորված դեկլարատիվ հայտարարություններ են, անհիմն ու անտեղյակ մարդկանց մոլորության մեջ գցող «վկայություններ»: Եւ այդ ֆոնի վրա, ո՝վ մահկանացու, հարկ չկա ներկայանալ որպես վերին ու բացարձակ ճշմարտության կրող: Ոչ երանի նրան, ում կարծիքը քո նժարով կկշռվի:

Ազգային պատկանելությունն ունի հստակ կառուցվածք, որի բաղադրիչներն են հոգեշունչ ու սրբազան հողը՝ Հայրենիքը, մարդու կենսաբանական ծագումը, մայրենի լեզուն, հավատքը և մշակույթը: Այս բաղադրիչները հիմնասյուներ են, որոնց վրա կառուցվում է անձի ազգային պատկանելությունը, նկարագիրը, ինքնությունը: Եվ եթե չկա այդ հիմնասյուներից գեթ մեկը, ապա վնասվում է ազգային շինվածքը, խաթարվում և թերի է դառնում ինքնությունը:
Մի փոքր ճշգրտում. ձեր նշած բաղադրիչներով տրվում է «ազգ» հասկացության մոտավոր սահմանումը: Անձի ազգային պատկանելիությունը որոշվում է այդ սահմանմամբ առանձնացված այս կամ այն խմբին տվյալ անձի պատկանելիությամբ: Տարբերությունը այն է, որ այդ հայտանիշների կրողն ամբողջությունն է՝ ազգը, և ոչ թե անհատը, ով այդ ամբողջության մի մասնիկն է և հայտանիշները, որպես կանոն, կրում է որոշ շեղումներով:

Շուրջ երկու հազար տարի է, որ հայ ժողովուրդը՝ մերժելով մոլոր կռապաշտությունը, դավանում է միակ ճշմարիտ Աստծուն՝ դառնալով Հիսուս Քրիստոսի հետևորդը:
Ինչպես դուք, այնպես էլ ցանկացած կրօնի (իսլամ, հուդաիզմ, բուդդիզմ և այլն) վարդապետ նույնն է կրկնում, թե իր աստվածն է միակ ճշմարիտը: Իսկ քանի որ ողջ Տիեզերքի ու մարդկության Արարիչ Աստվածը մեկն է, ուրեմն ստում եք բոլորդ: Քանզի բոլորդ ճշմարիտ աստվածապաշտությունից հեռացած աղանդներ եք, ձեր ենթաաղանդներով հանդերձ:
Ճշմարիտ Աստծո պաշտամունքը և այդ պաշտամունքը վարելու լեզուն ժամանակակից տիպի մարդուն տրվել է վերին հին քարի դարի Հայաստանի (Եդեմ) բնիկներին, իր մեջ կրել է Սուրբ Երրորդության, Որդի Աստծո պաշտամունքները, մկրտության ծեսը և այլն: Ավելի քան 15.000 տարի ճշմարիտ աստվածապաշտություն է եղել Հայաստանում և «մոլոր կռապաշտներ» անվանելով մեծ վիրավորանք եք հասցնում այն հայորդիներին, ովքեր առայժմ միայն գենետիկ հիշողությամբ են զգում այդ աստվածապաշտության գոյությունը: Սա ազգը պառակտելու ամենակարճ ճանապարհն է և դուք գնում եք այդ ճանապարհով: Այն դեպքում, երբ իրականում քրիստոնեության ու նախաքրիստոնեական ազգային կրօնի դավանաբանության միջև արմատական ընդհանուր եզրեր շատ կան: Քրիստոնեությունը, համեմատ մյուս կրօնների, ամենամոտն է կանգնած ճշմարիտ աստվածապաշտության բնին: Այդ է պատճառը, որ քրիստոնեա առաջին վարդապետները Հայաստանի քրիստոնեացումը «դարձ» անվանեցին: Պարսկա-հունական, հաճախ բռնի, ազդեցության տակ մարում էր հայոց ճշմարիտ աստվածապաշտության լույսը: Սակայն Հայաստանը քրիստոնեացնող պարթևա-ասորա-հրեա-հունական հոգևոր վերնախավն իսպառ հանգցրեց այդ լույսը:
Եթե նույնիսկ կարդացել եք քրիստոնեա վարդապետ Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը», ապա ուշադրություն չեք դարձրել, որ նա հերքելով տարածաշրջանի բոլոր կրօնները, հայոց ազգային դիցարանի ոչ մի Աստծո անուն չի հիշատակում և չի հակադրում քրիստոնեական ուսմունքին: Մտածեք, քահանա Ասողիկ, ինչու՞: Իսկ դուք, որ քրիստոնեական դավանաբանության հարցերում դժվար թե գերազանցեք Եզնիկ վարդապետին, շտապում եք իրեն հեթանոս անվանող հային զրկել հայ կոչվելու իրավունքից:
Ոչ Աստված, ոչ էլ եկեղեցու կանոնակարգերը ձեզ նման իրավասություն չեն տվել: Դա ձեր անձնական տեսակետն է, որ դուք փորձում եք փաթաթել Հայ Առաքելական եկեղեցու վզին: Քրիստոնեության 1700 ամյա պատմության մեջ ոչ մի հայ վարդապետ նման միտք չի արտահայտել. անհավատ, ուրացող, թե ոճրագործ՝ արժանացել են համարժեք դատաստանի, սակայն նրանցից ոչ ոք չի զրկվել հայ կոչվելու իրավունքից, քանզի նրա ու նրա նախնիների հայ կոչվելու իրավունքը Աստծուց է: Ո՞վ եք դուք, Ասողիկ քահանա…

Քրիստոնեական հավատքի սուրբ պատվիրաններն ու պատգամները դառնում են այն բարոյական հենքը, որի վրա էլ խարսխվում է հայ անհատի, հայ ընտանքի, հայ հասարակության կյանքը: Հայ քրիստոնյան՝ ճշմարիտ աստվածաճանաչողությամբ այլակերպված ու պայծառակերպված իր հանճարով, մեծ լիցք է հաղորդում հազարամյակների խորքից եկող հայ մշակույթին:
Նորից սուտ վկայություններ են, նորից անհիմն դեկլարատիվ հայտարարություններ են (ինչպես ձեր գրած այս տեքստի մեծ մասը): «ճշմարիտ աստվածաճանաչողությամբ այլակերպված ու պայծառակերպված» — Ո՞րն է այդ այլակերպությունը: Ա՞յն, որ ողջ հայ ժողովուրդը (այդ թվում շատ հոգևորականներ) Վարդավառ է տոնում, բայց ոչ Քրիստոսի պայծառակերպությու՞ն: Ա՞յն, որ հայ գեղջուկն իր տան մեջ պահպանեց ազգային կրօնի էլեմենտներով գորգագործությունը, թե՞ այն, որ հայ գեղջուկը սերնդե- սերունդ բերանացի փոխանցեց ազգային դիցաբանության էպիկական պատումը՝ «Սասնա Ծռեր» էպոսը, և այլն, և այլն: Ու այս ամենը քրիստոնեությունն ուզում է կլանել և իրենից ու իրենով ծնված ներկայացնել: Հազարամյակների խորքից եկող մշակույթը հայ ազգի հանճարի արգասիքն է, բայց ոչ քրիստոնեության: Հոգևորականներդ պատեհ անպատեհ առիթով սիրում եք թվարկել Խորենացի, Շիրակացի, Նարեկացի, Տրդատ, Մոմիկ, Ռոսլին և այլ հանճարների անուները և նրանց հանճարեղ գործերը ներկայացնել որպես քրիստոնեական միջավայրի արդյունք (ընդ որում սրանցից շատերն իրենց կենդանության օրոք հալածվել են եկեղեցու կողմից): Հազար անգամ ոչ. նրանք պատկանում են հայոց արգանդի ծնած հանճարների շարքին, ովքեր ծնվել են և քրիստոնեությունից առաջ, և քրիստոնեության ժամանակներում, և սովետական շրջանում ու ծնվում են հիմա, ծնվելու են հետո և իրենց հանճարը դրսևորել ու դրսևորելու են անկախ այն հոգևոր-գաղափարական միջավայրից, որի մեջ կլինի ազգը:
Դեռևս բաց է այն հարցը, թե Հայաստանի բռնի քրիստոնեացումն իրականացնող հոգևոր վերնախավն ինչ ավերածություններ է գործել հայոց ազգային մշակույթի դաշտում: Հանրահայտներին հավելեմ մի օրինակ. քրիստոնեության մուտքով հայերենը հեղեղվեց օտար անուններով (Աբրահամ, Իսահակ, Պողոս, Պետրոս, Սիմոն և այլն) ու ծիսապաշտամունքային տերմիններով: Հայերենից դուրս մղվեցին շատ դիցանուններ, քրմական դասերի անվանումները, ծիսապաշտամունքային տերմիններ… Արդյունքում անվերադառնալիորեն կորցրինք հարյուրավոր բնիկ հայերեն բառեր:
Այստեղ տեղին է հիշել իմաստունների այն խոսքը, թե մի պղտորի այն աղբյուրի ակնը, որից ջուր ես խմում: Քրիստոնեությունն է խմել հայոց ազգային արժեքների ակնից (սկսած իր առաջացման օրիվանից), բայց ոչ հակառակը: Մի՛ պղտորեք այդ ԱԿՆԸ:

Հայ իրականության մեջ հավատքը նույնականանում է հայ ինքնությանը, դառնում հայի մաշկի գույնը: Հայ ժողովուրդը մշտապես մնում է այն համոզմունքին, որ առանց սուրբ մկրտության և հայաշունչ մյուռոնադրոշմի՝ հայկականությունը թերի է: Այդ մասին են վկայում նաև ժողովրդական ասույթները, որոնք դարեր շարունակ հնչում են հայ օջախներում, զոր օրինակ՝ «Հայոց հիմք` երկինց հեղված սուրբ մյուռոն», «Տանենք մեր զավակին մկրտենք, որ հայ դառա», «Ահա, հիմա, հայացա´վ մյուռոնով»:
Մի այլ սուտ վկայություն, որն այս անգամ հաստատ անգիտությունից է: Մկրտության նկատմամբ հայոց վերաբերմունքը կապ չունի քրիստոնեության հետ: Ջրով մկրտվելու ծեսը, որպես Հայ Աստծուց ծնված լինելու հիշողության վերարտադրում, որպես Հայ Աստծո ժառանգ համարվելու վկայական ու նրա կողմից հովանավորվելու գրավական, հայերը կատարել են քրիստոնեացումից շատ հազարամյակներ առաջ: Ք.ա. III-I հազ. սեպագիր տեքստերը վկայում են, որ Հայ Աստծո և նրա որդու տաճարներում եղել են սրբազան ջրի ավազաններ: Սա այն Աստվածն է, որից ծագել ենք մենք՝ հայերս և կրում ենք նրա սուրբ անունը: Սեպագիր աղբյուրներից զատ, դրա վառ ապացույցներն են այն փաստերը, որ Վահագնը ծնվում է Ծիրանի Ծովից, որ Սանասարն ու Բաղդասարը ծնվում են քաղցրահամ աղբյուրի ջրից, Սանասարն իր զօրությունը յոթնապատկում է, խմելով Ծովի ընդերքում բխող աղբյուրից, Սասնա հերոսների հզօրության ակունք Կաթնաղբհուրի ջրերն են և այլն: Որևէ այլ ազգ իր ծագումը Հայ Աստծո հետ կապելու հիմք ու հավակնություն չունի: Հայ ազգը աշխարհի միակ ազգն է, ով ընդերքից բխող քաղցրահամ ու կենսատու ջրերը համարել է իր Արարիչ Աստծո՝ Հայ Աստծո, մարմնավորումը: Հովհաննեսի ավետարանը Քրիստոսի բերանով է հնչեցնում. «Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում քեզ. եթէ մէկը Ջրից ու Հոգուց չծնուի, չի կարող Աստուծոյ արքայությունը մտնել.» (Հովհաննէս Գ, 5): Ո՞րն է պատճառը, որ Քրիստոսի աշակերտն իր ուսուցչի բերանով Ջրին ու Ս. Հոգուն ներկայացնում է հավասար կարգավիճակով: Պատճառը վերը գրվածն է: Այս պարագայում «Աստծո ընտրյալ ազգ» բնորոշման վերամեկնաբանման խնդիր կա նաև:
Իսկ մկրտության ծեսի քրիստոնեական մեկնաբանությունը Հովհաննես Մկրտիչի ձեռամբ Քրիստոսի մկրտության դրվագից այն կողմ չի անցնում և չի տրվում մկրտության խորհուրդի լիարժեք մեկնությունը:
Նախաքրիստոնեական շրջանում տաճարի ավազանը համարվել է ստորերկրյա քաղցրահամ ջրերի ավազանի (Ծիրանի Ծով, Արուն Ծով) մոդելը: Ըստ հին աշխարհընկալումային մոդելի, քաղցրահամ ջրերի ավազանը գտնվում էր պատմական Հայաստանի ընդերքում (Հայքը համարվում էր այդ ավազանի ծածկոցը, կափարիչը): Հայաստանից՝ նրա ընդերքում գտնվող ավազանից, են սկիզբ առնում Առաջավոր Ասիայի բոլոր խոշոր ու կենսատու գետերը և տարածվում դեպի աշխարհի չորս կողմերը: Այստեղից է գալիս Հայաստան=Եդեմի այն նկարագիրը, որ բերված է Ծննդոց գրքում: Ու նորից Հայաստանն ու հայոց մշակույթն են եղել այն ակունքը, որից սնվել են հին կտակարանի ու ավետարանների հեղինակները:
Վերադառնալով մկրտությանը, հավելեմ, որ մկրտվելը յուրաքանչյուր զտարյուն հայի անբեկանելի իրավունքն ու պարտքն է, Հայ Աստծուց ստացած շնորհն է՝ հայ=ջրածին կոչվելու: Մկրտելով հային, չի կարելի նրան ստիպել, որ ընդունի
քրիստոնեական դավանանքը: Հայ Առաքելական եկեղեցու առաջնային բարեփոխումներից մեկը պիտի լինի ամեն հայի մկրտելը, առանց այդ պարտադրանքի:

Եվ այսօր համայն աշխարհը հայ ժողովրդին ճանաչում է որպես քրիստոնյա ժողովուրդ, իսկ հայոց քրիստոնեական մշակույթը` որպես մեծ ավանդ համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ: Հիրավի, կենսաբանական ծննդյամբ տրված ազգային պատկանելությունը դեռ բավարար չէ, քանի որ ազգային ինքնության ամբողջականության ընդունման դեպքում միայն անձը կարող է լինել ՀԱՅ:
Նախ, չկա «հայոց քրիստոնեական մշակույթ» ընդհանրական բնորոշում: Նման բնորոշումներ տվողներին է, որ անվանում եմ ակունքը պղտորողներ: Ընդհանրականը «հայկական մշակույթ» բնորոշումն է, որի մի կարճ ժամանակային փուլը պայմանականորեն կարող ենք կոչել «հայոց քրիստոնեական մշակույթ», ինչ մասին նշեցի վերը: Նշեցի նաև, որ հայոց մշակույթի ակունքները վերին հին քարի դարում են և 1700-ամյա քրիստոնեական շրջանը մի փոքրիկ դրվագ է միայն: Հիշեք, մասը չի կարող ներկայացնել ամբողջի լիարժեքությունը:
Երկրորդ՝ այսօր հայ կոչվելու կեսաբանական ծննդականը մի օղակն է հազարավոր սերունդներից կազմված մի անխզելի շղթայի, որի առաջին օղակը գտնվում է արարչության ժամանակներում: Կենսաբանական ծնունդների այս շղթայի միջոցով սերնդից սերունդ է փոխանցվել տեսակի գենետիկ համակարգում գրառված աստվածատուր ինֆորմացիան, որի դրսևորումներն են ազգային ինքնագիտակցությունը, լեզուն, հավատքը, մշակույթը: Զտարյուն կենսաբանական տեսակն է այդ ինֆորմացիայի կրողը, այն բացահայտողն ու մեկնաբանողը և նա վեր է ամեն ինչից:

Հայոց պատմությունն է փաստում, որ բոլոր նրանք, ովքեր ուրացել կամ հեռացել են Աստծուց, իրենց հայրերի սուրբ հավատքից՝ կորցրել են իրենց ազգային ինքնությունը, դարձել են կամ չարագործ, կամ ուծացել են և կորչել անհետ…:
Դուք շատ պատասխանատու ու միաժամանակ չհիմնավորված հայտարարություն եք անում, որով նաև ցեխ եք շպրտում շատ ու շատ մեծատաղանդ հայազգի մարդկանց վրա (հիմնականում սովետական շրջանի և սփյուռքի), ովքեր ոչ քրիստոնեության, ոչ եկեղեցու հետ ոչ մի առնչություն չունեին:
Ձեր ցուցակում անշուշտ դուք առաջին հերթին նկատի ունեք Վասակ Սյունուն, ով ավելի հեռատես քաղաքագետ էր քան Վարդան Մամիկոնյանը և ազգի ու ազգային պետականության գոյությունը իրավացիորեն վեր էր դասում հավատքից (ի դեպ նա էլ Վարդանի ու մյուսների հետ գնաց կեղծ հավատափոխության): Ձեր ցուցակի հաջորդը հավանաբար Մերուժան Արծրունին է, ով հավատափոխվեց (կեղծ թե իրական հայտնի չէ), բայց մի կարևոր գործ կատարեց. Հայաստանը մաքրեց մոտ կես միլիոն քաղաքաբնակ հրեաներից ու հրեադավան հայերից: Քրիստոնեական խմբագրված մատյանները խիստ կողմնակալ են այս հարցերում:
Քրիստոնեությունն իր մեջ առնելով հայոց ազգային կրօնի կարևոր բաղադրիչներից մեկը՝ մկրտության խորհուրդը, այն տարածեց բոլորի վրա, անկախ նրանց ազգային պատկանելիությունից: Նպատակը մեկն էր. ազգային, ցեղային պատկանելիությունը ստորադասել հավատքից, ինչը դարձավ քրիստոնեության տարածման մեծագույն գրավականը: Հին աշխարհում շատ-շատերի երազանքն էր հավասարվել աստվածազարմ արմեններին: Դրա մասին կան բազմաթիվ հնագիտական ու գրավոր փաստեր:
Հայոց պարագայում առաջնային ազգն է: Չկա ազգ, չկա ճշմարիտ աստվածապաշտություն, չկա պետականություն, լեզու, մշակույթ: Սակայն եթե կա ազգը (զտարյուն կենսաբանական տեսակը), ապա նա իր պետականությունն ու ճշմարիտ աստվածապաշտությունը, իր անաղարտ լեզուն ու մշակույթը վերականգնելու ուժ միշտ էլ կգտնի: Վկան մեր պատմության անցյալի էջերն են:
Հավատացնում եմ ձեզ, կյանքը տեսակների կռիվ է (այս հարցում Դարվինը ճիշտ է): Կռիվը հողի, փողի, փառքի ու մյուս նյութական արժեքների համար լոկ շղարշ է, որով ծածկվում ու թաքցվում են տեսակների միջև ընթացող կռիվը:

Ոչ հեռավոր անցյալում՝ Խորհրդային Հայաստանում, 1920-30-ական թվականներին, հենց աթեիստ հայն էր, որ իր ազգի մեջ թշնամիներ էր որոնում և կորստյան մատնում, պայթեցնում ու քանդում էր իր պատմամշակութային հուշարձանները՝ իր պապերի ու հայրերի կառուցած եկեղեցիներն ու վանքերը, գնդակահարում ու աքսորում էր հոգևորականներին և հավատքը չուրացող հայորդիներին:
Ձեր նշած և այդ ժամանակներում կատարված այլ ոճրագործությունների հեղինակի անունը հանրահայտ է — կոմունիստական տոտալիտարիզմ: Դա աթեիստ հայերի առանձնահատկությունը չէր: Շատ աթեիստ հայերի ջանքերով Սովետական Հայաստանում վերելք ապրեցին գիտություններն ու ազգային մշակույթը:

Իսկ այսօր, բոլոր մոլորյալ հայորդիք, ովքեր խաբեության ու անգիտության զոհը դառնալով հարել են աղանդներին՝ ուրանում են ոչ միայն իրենց հայրերի հավատքը, այլև մերժում են Հայրենիքը, լեզուն, մշակույթը…
«հայորդիք…խաբեության ու անգիտության զոհը դառնալով» — իսկ ու՞ր եք դու՛ք, հոտի «զգոն» պահապաններդ: Քահանա, քանի՞ հայ աթեիստի օջախում եք եղել ու զրույցով, քարոզով փորձել հավատքի բերել: Պատասխանն է. ոչ մի: Քահանա, քանի՞ հայ հեթանոսի հետ եք զրուցել ու փորձել փոխընբռնման եզրեր գտնել: Պատասխանն է. ոչ մի: Նրանց զոհ եք անվանում, բայց զոհին փրկելու համար ոչինչ չեք ձեռնարկում: Շատ հաստափոր քահանաններ եկեղեցում ձեռքերը կրծքին խաչած սպասում են, թե քանի հոգի է գալու եկեղեցի: Այդպիսինները իրենց համար միայն մի անելիք են տեսնում. ինչպե՞ս ծախսել նվիրատվություններից ու մոմավաճառությունից գոյացած գումարները:
Ետ նայեք ու տեսեք, թե ինչ սար ու ձորեր կան այժմեան քահանաների ու քրիստոնեական առաջին քարոզիչների միջև: Նրանք մեծագույն զրկանքների գնով բնակավայրից բնակավայր էին գնում ու հեթանոսներին քրիստոնեություն քարոզում: Դուք քահանայությունն ընկալում եք որպես եկամտաբեր պաշտոն ու ալարում եք քրիստոնեա համարվող Հայաստանում որևէ օջախ մտնել մտերմիկ զրույցներով քարոզելու համար: Հայոց օջախները ձեզ համար կամ մեռելատներ են, կամ՝ հարսանքատներ:

Հետևաբար, այն հայը, ով մասամբ կամ ամբողջապես հեռանում է իր ազգային արժեքներից՝ օտարանալով, խորթանալով հայկականությունից, նա բնավ չի կարող հայ ինքնության լիարժեք կրողը լինել և ծառայել Հայաստանի ու հայ ժողովրդի կենսական շահերին:
Սա ճիշտ է, մի բացառությամբ. այն է, որ դուք «հայկականության» վերաբերյալ կիսատ-պռատ, իսկ հաճախ կեղծ, պատկերացումներ ունեք:

Հայոց ազգային եկեղեցին հայ ինքնության կերտողն է եղել և շարունակում է մնալ:
Դուք հոտը հավաքող հովիվ եք, թե՞ հոտը ցրող գայլ: Չէ որ նման անհիմն ու անպատասխանատու հայտարարությամբ մարդկանց վանում եք ոչ միայն ձեզնից, այլ
նաև քրիստոնեությունից ու եկեղեցուց: Հայ ազգի ինքնության կերտողը ինքը՝ հայ ազգն է: Նորից կրկնեմ. 1700 տարին ավելի քան 17000 տարվա մի չնչին մասն է:
Գոնե Գրիգոր Տաթևացուն հիշեք, ով հայոց ինքնության 10 գլխավոր բաղադրիչները համարում է աստվածատուր շնորհներ, բայց ոչ երբեք եկեղեցու գործունեության արդյունք: Ավելին, հայոց ինքնությանը զգալի վնաս են հասցրել այլասերված բարքի տեր շատ հոգևորականներ, որոնց թիվն այսօր էլ զգալի է:

Հետևաբար, նա, ով իրեն դուրս է համարում Հայոց Եկեղեցուց՝ հեռու է ազգային ինքնությունից:
Ի վերջո դուք ձեր ճախարակն անարդյունք պտտեցիք ու այս վերջին նախադասությամբ վերադարձաք ձեր այն կեղծ տեսակետին, ինչից սկսվեց այս պատմությունը, ինչն իրավացի բողոքի պատճառ դարձավ:

Ահա սա է մեր՝ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու հոգևոր սպասավորիս տեսակետը, համոզմունքը և առաքելությունը: Այո, առաքելությունը, քանի որ կոչված ենք նաև դեպի ազգային ինքնությանը վերադարձնելու այն հայորդիներին, ովքեր այս կամ այն կերպ պարպվել են հայկականությունից:
Անշուշտ այսպես ամպագոռգոռ էլ պիտի ավարտեիք, քանզի ձեր խնդիրը Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուն պաշտպանելը չէր, այլ ձեր անձը, անունն ու հեղինակությունը վարկաբեկվելուց փրկելու փորձը:

Մնում ենք սիրով և հանապազօրյա աղոթքով, որ բոլոր հայորդիները ճանաչեն և անխաթար պահեն իրենց ազգային ինքնությունը և շեն ու պայծառ լինի Հայոց աշխարհը:

Ասողիկ քահանա Կարապետյան
Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի
Թանգարանների և արխիվի տնօրեն

P.S. — Հրապարակայնորեն անկեղծանալուս նպատակը ձեզ վարկաբեկելը կամ նվաստացնելը չէ և կարծում եմ այդպես կընկալեք թե դուք, թե մյուս ընթերցողները: Իմ նպատակն է սթափության կոչ անել թե ձեզ, թե ձեր որոշ ընդիմախոսներին, որպեսզի ազգը պառակտման տանող նման պատասխանատու հարցերի վերաբերյալ տեսակետներ բարձրաձայնելուց առաջ երկար խորհեք: Բարին ընդ ձեզ:

 

Հայաստանի Առաքելական եկեղեցին ընդամենը հասարակական կազմակերպություն է

Վերջերս Ասողիկ քահանա Կարապետյանը Հայաստանի առաքելական եկեղեցու անունից հայտարարեց, թէ աթեիստ հայը հայ չի կարող լինել, ուղղակի հասկացնելով, որ քրիստոնեական կրոնի, և մասնավորապես առաքելական դավանաբանությունից դուրս ցանկացած հայ մարդ, հայ լինել չի կարող: Սա մի հանդգնություն է, որն իրեն թույլ է տալիս, եկեղեցու թանգարանների և արխիվի տնօրենը: Այնուհետև նույն քահանան, փոխարեն ներողություն խնդրեր հնչեցրած հակահայ արտահայտության համար, փորձեց վերաձևակերպել իր մտքերը և գրառում թողեց ֆեյսբուքյան իր էջում, որին կցանկանայի մանրամասնորեն անդրադառնալ, որպեսզի հերթական անգամ նույն քահանան, և եկեղեցու այլ սպասավորներ չհայտարարեն, թէ կոնտեքստից հանված առանձին միտք է շրջանառության մեջ դնում, այդպիսով խեղաթյուրելով արտահայտած մտքի բուն իմաստը:

Եվ այսպես ՀԱԵ սպասավորը զարմանում է` արտահայտելով հետևյալ միտքը. «Հույժ զարմանալի էր նաև այն աղմուկը, որ համացանցում ստեղծեցին իրենց աթեիստ ու հեթանոս համարողները. անտարակույս, նման կերպ կարող են արձագանքել միմիայն նրանք, ովքեր իրապես կասկածներ ունեն իրենց համոզմունքների, իրենց նկարագրի, իրենց ինքնության:» Իրականում զարմանքն այս անտրամաբանական է, քանի որ իրեն հեթանոս ու աթեիստ համարող գիտակից հայը, ուղղակի վիրավորված է զգում, նման անհիմնավոր և իրականության հետ որևէ աղերս չունեցող պնդման հետ: Ինչ վերաբերում է այստեղ հնչած գնահատականին, ապա սա կհամարեմ սուբյեկտիվ կարծիք և ներողամտորեն կվերաբերվեմ, արտահայտված այդ մտքին:
«Ազգային պատկանելությունն ունի հստակ կառուցվածք, որի բաղադրիչներն են հոգեշունչ ու սրբազան հողը՝ Հայրենիքը, մարդու կենսաբանական ծագումը, մայրենի լեզուն, հավատքը և մշակույթը: Այս բաղադրիչները հիմնասյուներ են, որոնց վրա կառուցվում է անձի ազգային պատկանելությունը, նկարագիրը, ինքնությունը: Եվ եթե չկա այդ հիմնասյուներից գեթ մեկը, ապա վնասվում է ազգային շինվածքը, խաթարվում և թերի է դառնում ինքնությունը:» Այս տողերի հետ միանշանակ համամիտ եմ, սակայն հեղինակը մոռանում է, որ հայ ազգը չունի ընդամենը 1700 կամ ինչպես ինքն է նշում ստորև «Շուրջ երկու հազար տարի է, որ հայ ժողովուրդը՝ մերժելով մոլոր կռապաշտությունը, դավանում է միակ ճշմարիտ Աստծուն՝ դառնալով Հիսուս Քրիստոսի հետևորդը:» 2000 ամյա պատմություն, հետևաբար հայի հավատքը, դա բացառապես իր արժեհամակարգի հիման վրա, հայ ազգի ավանդադիր նախնիների ստեղծած իրական հայ հավատքն է, որը չի կարող բխեցվել եբրայական, բնույթով ու էությամբ բոլորովին տարբերվող արժեհամակարգ կրող առասպելներից. ինչպիսիք են եկեղեցու կողմից «սուրբ գիրք» համարվող գրքում առկա պատմությունների գերակշիռ մեծամասնությունը:
«Քրիստոնեական հավատքի սուրբ պատվիրաններն ու պատգամները դառնում են այն բարոյական հենքը, որի վրա էլ խարսխվում է հայ անհատի, հայ ընտանքի, հայ հասարակության կյանքը: Հայ քրիստոնյան՝ ճշմարիտ աստվածաճանաչողությամբ այլակերպված ու պայծառակերպված իր հանճարով, մեծ լիցք է հաղորդում հազարամյակների խորքից եկող հայ մշակույթին:» Քրիստոնեական պատվիրանները բազմիցս ապացուցել են, որ կենսունակ չեն, հենց միայն այն առումով, որ խոցելի են դարձնում նույն այդ քրիստոնեական համայնքը` զավթիչ ու թշնամի ցեղերի կողմից: Հայոց Պատմության վերջին 1700 տարին դրա վառ ապացույցն են, երբ տարբեր զավթիչների դեմ, երբեմնի հզոր հայ ազգը, ցանկություն և ուժ չունենալով սուր բարձրացնել «քրիստոնեական աստծո կողմից ստեղծված մեկ այլ արարվածի» վրա, թևաթափ եղած կոտորվում էր, բռնագաղթվում ու վերանում: Հետևաբար, սա ո’չ թէ ճշմարիտ աստվածաճանաչողություն է, այլ հասարակ ինքնաոչնչացում, որը տանում է դեպի էթնիկական տարրի իսպառ վերացում:

«Հայ իրականության մեջ հավատքը նույնականանում է հայ ինքնությանը, դառնում հայի մաշկի գույնը: Հայ ժողովուրդը մշտապես մնում է այն համոզմունքին, որ առանց սուրբ մկրտության և հայաշունչ մյուռոնադրոշմի՝ հայկականությունը թերի է: Այդ մասին են վկայում նաև ժողովրդական ասույթները, որոնք դարեր շարունակ հնչում են հայ օջախներում, զոր օրինակ՝ «Հայոց հիմք` երկինց հեղված սուրբ մյուռոն», «Տանենք մեր զավակին մկրտենք, որ հայ դառա», «Ահա, հիմա, հայացա´վ մյուռոնով»: Եվ այսօր համայն աշխարհը հայ ժողովրդին ճանաչում է որպես քրիստոնյա ժողովուրդ, իսկ հայոց քրիստոնեական մշակույթը` որպես մեծ ավանդ համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ:» Ցանկացած բնական ազգի մոտ հավատքը նույնականացվում է ինքնության հետ, սակայն այն հավատքը, որը կերտել է նույն այդ ազգը հազարամյակների պատմություն անցնելիս, որտեղ տեղ չունեն օտարաբարո մկրտությունները, այլ ազգային են ազգի հոգևոր պատկերացումների ու ավանդույթների հիմքով ամրագրված, ժամանակի զարգացումը չբացառող` սուրբ կնունքը: Հայկականությունը թերի է այն ժամանակ, երբ հայկականության հետ խառնվում են ծնունդով ու բնույթով տարբեր երևույթներ, որոնք ստեղծում են հակաբնական, հակասության մեջ գտնվող իրավիճակ: Հայկականությունը թերի է դառնում այն ժամանակ, երբ բիբլիական-եբրայական անբարո նահապետները, որոնք իրենց կնոջն են նվիրաբերում օտար տղամարդկանց, կամ կենակցում են սեփական դստրերի հետ, հայ մարդուն ներկայացվում են, որպես մարգարեներ, իսկ հայ ազգի հիրավի մարգարեացած բազմաթիվ հայորդիներ, ստորադասվում ու անտեսվում են, լոկ այն պատճառով, որ եղել են իսկապես իրատես ու ընդդիմացել են եկեղեցու ազգակործան տեսակետների դեմ:

«Հայոց պատմությունն է փաստում, որ բոլոր նրանք, ովքեր ուրացել կամ հեռացել են Աստծուց, իրենց հայրերի սուրբ հավատքից՝ կորցրել են իրենց ազգային ինքնությունը, դարձել են կամ չարագործ, կամ ուծացել են և կորչել անհետ…:» Այո’, Հայոց պատմությունը փաստում է. երբ հայն ուրացավ իր ազգային հավատքը, հեռացավ իր իմաստուն հայրերի հավատքից, մասնակիորեն կորցրեց իր ազգային ինքնությունը, դարձավ իրեն անհասկանալի անուններով աստվածների, կամ ինչպես դուք եք ասում «սուրբ երրորդության» հետևորդ, որոնց անունները նա մինչ օրս դժվարանում է հասկանալ, և դժվար էլ հասկանա, քանզի նրանք հայերեն չեն… Հայոց պատմությունը նաև փաստում է, թէ ինչպես են Հայաստանի եկեղեցու «նորին սրբություն» կաթողիկոսները պետականադավ գործունեություն ծավալել` դաշն կապելով օտար, թշնամի երկրների ղեկավարների հետ` ընդդեմ հայոց պետականամետ ու ազգային գործիչների, ընդդեմ Հայոց պետականության: Այդ պատմությունը նաև փաստում է, որ քրիստոնեության ընդունումից հետո Հայոց երկիրը գնալով մասնատվել և դարձել է օտարածին վայրենի ամբոխների խրախճանքի վայր ու փաստացի սեփականություն…

«Ոչ հեռավոր անցյալում՝ Խորհրդային Հայաստանում, 1920-30-ական թվականներին, հենց աթեիստ հայն էր, որ իր ազգի մեջ թշնամիներ էր որոնում և կորստյան մատնում, պայթեցնում ու քանդում էր իր պատմամշակութային հուշարձանները՝ իր պապերի ու հայրերի կառուցած եկեղեցիներն ու վանքերը, գնդակահարում ու աքսորում էր հոգևորականներին և հավատքը չուրացող հայորդիներին: Իսկ այսօր, բոլոր մոլորյալ հայորդիք, ովքեր խաբեության ու անգիտության զոհը դառնալով հարել են աղանդներին՝ ուրանում են ոչ միայն իրենց հայրերի հավատքը, այլև մերժում են Հայրենիքը, լեզուն, մշակույթը…» Սակայն հեռավոր անցյալում քրիստոնյա բարբարոսն էր վերացնում էթնիկ (հեթանոս) հային, հիմնահատակ ավիրում հայի հայկական պատմամշակութային արժեքները, իսպառ վերացնում հայոց քրմերի կողմից հազարամյակներով ստեղծած մատյանները, ոչնչացնում ինքնակամ չդավանափոխվող հային, ձգտում էր վերացնել ցանկացած հայկական բան, որպեսզի ջնջի հայոց մասին հիշողությունը: Ինչպես կարելի է հայհոյանք շպրտել այդ աթեիստ հայի վրա, որի օրոք եկեղեցին գոյություն ուներ, երբ ձեր քրիստոնյա նախնիները չհանդուրժեցին նույնիսկ մեկ հայ-հեթանոսական մատյան… Նույն այդ խորհրդային ժամանակաշրջանում, բազմաթիվ աթեիստ հայեր` աշխարահռչակ գիտնականներ ու անվանի բանաստեղծներ, հայ ազգին նվիրեցին իրենց կյանքի ժամանակն ու տարիների քրտնաջան աշխատանքը: Ստեղծեցին հայության ու առհասարակ մարդկության համար անգնահատելի գործեր: Նրանց ձեր նման հասարակ քահանաի ձեռամբ հեռացնելը հայոց շարքերից մեղմ ասած հասարակ դավաճանություն է ու անշնորհակալ կեցվածք…

Ինչ վերաբերում են Հայաստանում վխտող աղանդներին, ապա նրանք ձեր իսկ դավանած կրոնի արդյունք են, որոնք ձեր «այլաբանական» բիբլիան սեփական շահի դիրքերից են քարոզում, ինչպես և դուք ձեզ շահեկան դիրքերից: Ձեր կրոնի հիմքում ընկած է հասարակ անհանդուրժողականություն` ցանկացած այլ, ձեր համար անհասկանալի, կամ ձեզ հակասող երևույթի նկատմամբ: Այդպիսին են և ձեր կրոնի, կամ ձեր «սուրբ գրքի» «ոգեշնչմամբ» առաջացած աղանդները
«Հետևաբար, այն հայը, ով մասամբ կամ ամբողջապես հեռանում է իր ազգային արժեքներից՝ օտարանալով, խորթանալով հայկականությունից, նա բնավ չի կարող հայ ինքնության լիարժեք կրողը լինել և ծառայել Հայաստանի ու հայ ժողովրդի կենսական շահերին:

Հայոց ազգային եկեղեցին հայ ինքնության կերտողն է եղել և շարունակում է մնալ: Հետևաբար, նա, ով իրեն դուրս է համարում Հայոց Եկեղեցուց՝ հեռու է ազգային ինքնությունից:» Հայաստանի եկեղեցին երբեք հայ ինքնության կերտող չի եղել: Այն պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններում օտարազարմ մարդկանց մկրտելով «դարձրել է հայ», իսկ բազմաթիվ հայորդիների կրոնական այլ ուղղություններին հարելու համար վանել է իրենից` դասելով այդ մարդկանց օտարազգիների շարքերին: Եթե դուք սա ինկատի ունեք որպես ինքնության կերտում, ապա ողբամ զքեզ Հայոց աշխարհ, քանզի սելն է սելվորին հեծնել:

Հայաստանի եկեղեցին չի կարող համարվել ազգային մի շարք պատճառներով. Նախ քրիստոնեությունը որպես կրոն բացառում է, կամ լավագույն դեպքում անտեսում է ազգ, էթնիկական միավոր հասկացությունը, այն առավել անհատին վերաբերող հոգևոր գաղափարախոսություն է, որը ազգի (բառի բուն, հայկական իմաստով) ու ազգայինի հետ որևէ հոգևոր, բարոյական կապ չի կարող ունենալ: Ինչպես կարելի է ազգային համարել մի կառույց, որը բովանդակ հայկականը խեղաթյուրում է, ինչպես օրինակ հայոց ազգային Տոները` անվանափոխելով, իմաստազրկելով, կապելով այն մեկ այլ ազգի անհայտ ծագմամբ, ինչ-որ պատմական անձի հետ: Սա հակազգային երևույթ է` լիցքավորված նենգությամբ ու չարամտությամբ: Հետևաբար, այդ կրոնը իր հիմքում ունեցող կառույցը չի կարող ազգային համարվել, և առավել ևս հակաբնական է, երբ այն իրենից է բխեցնում ազգային պատկանելիությունը: Ես վստահաբար, հիմնավորապես կարող եմ հայտարարել, որ որևէ անհատ, հարելով որևէ անդրազգային կրոնի, չի կարող իրեն լիարժեք որևէ ազգի ներկայացուցիչ զգալ, քանի որ կստացվի, նա ֆիզիկապես` գենով ու արյունով այդ ազգի ներկայացուցիչն է, իսկ հոգեպես, գաղափարապես մեկ այլ ազգի, հոգևոր-բարոյական արժեքների ու աշխարհընկալման ջատագովը; Ահա հենց այս պարագայում է, որ դուք լինելով քրիստոնյա, թերանում եք ձեր հայկականության մեջ` մերժելով ձեր ավանդադիր նախնիների կողմից հազարամյակներով թրծված հոգևոր-բարոյական արժեհամակարգը:
Ներկայումս Հայաստանի Առաքելական եկեղեցին ընդամենը հասարակական կազմակերպություն է , հետևաբար բարի եղեք մնալ ձեր դիրքերում, և անհարկի, չհիմնավորված ու անպարկեշտ ձևով մի անդրադարձեք ձեր կրոնից դուրս գտնվող հայի հասցեին: Եղեք քրիստոնյա որքան ցանկանում եք, եղեք լավ կրոնավորներ, կցանկանամ նաև լինեք արժանի հայորդի, բայց մի վերցրեք ձեր վրա ազգի ու ազգայինի անունից խոսելու իրավունքը, ու մի պիտակավորեք ձեր կողմից չհասկացված հային: Դուք դրա իրավունքը որևէ հարթությունում չունեք: Այդ կերպ դուք ներազգային թշնամանք եք սերմանում` հրահրելով միջկրոնական պայքար: Ներկայացնելով այս ոչ ադեկվատ տեսակետը, դուք նույնիսկ իրենց քրիստոնյա համարող հայերին եք ձեր դեմ հանում, ինչը հավատացած եմ Հայաստանի եկեղեցու շահերից բոլորովին չի բխում: Սթափվեք և ներողություն խնդրեք, այս անտրամաբանական կարծիքի համար:

Մնացեք բարով, և թող Հայոց երկրում ծագող Արևը ջերմացնի ձեր հոգին:

Սոս Լևոնի Հայկազունի
Ազգությամբ հայ և ՀՀ քաղաքացի

Այդ կառույցն ի ծնե է հիվանդ, ու դա բուժման ենթակա չէ

 galatv

Ի՞նչ է կատարվում եկեղեցու ներսում: Ինչի՞ արդյունք են ներեկեղեցական խնդիրներն ու տարաձայնությունները: Թեմայի շուրջ զրուցել ենք հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի հետ:

— Պարոն Կարապետյան, վերջին շրջանում եկեղեցու ներսում տեղի են ունենում իրադարձություններ, որոնք կարծես թե հարիր չեն հոգևոր կառույցին. դրանում առկա ցանկացած անհամաձայնություն դառնում է բուռն քննարկման և վիճաբանության առարկա: Ո՞րն է, ըստ Ձեզ, դրա պատճառը։

-Հիմա ես հետաքրքրված չեմ, թե այդ կառույցի ներսում ինչ խժդժություններ են կատարվում, իսկապես հետաքրքրված չեմ, որովհետև այդ կառույցը ազգային չեմ համարում: Իսկ եթե մի կառույց ինձ համար ազգային չի, ապա դա ինձ չի հուզում: Ինչ ուզում են, թող անեն, թող իրար գլուխ ուտեն: Դրանով իրենք իրենց ավելի են նվաստացնում և կորցնում ժողովրդի հարգանքը. առանց այն էլ արդեն հարգանք չունեն: Բայց իրենք հոգևոր հովիվ են, չէ՞, չոբան չեն: Իրենց պիտի հովվի պես պահեն, որ մարդկությունն իրենցից սովորելու բան ունենա: Այս իրավիճակում մեր ազգը մեր հոգևոր հովիվներից երբեք էլ սովորելու բան չի ունեցել: Եթե սովորել էլ է ինչ-որ բան, ապա դա եղել է դեպի անդունդ, Դեր Զոր գնալու ճանապարհները, որովհետև նրանք միայն դա են հուշել:

-Առաջ Դուք կարծում էիք, որ եկեղեցին հարկավոր է բուժել:

-Այո՛, բայց ես հիմա արդեն այդպես չեմ կարծում: Այդ կառույցն ի ծնե է հիվանդ, ու ես ժամանակի ընթացքում այն համոզման եմ եկել, որ դա բուժման ենթակա չէ:

-Իսկ ի՞նչ պայքար է այսօր եկեղեցու ներսում՝ աթոռի կռի՞վ, գաղափարական պայքա՞ր:

-Գաղափարական պայքար չի կարող լինել, քանի որ եկեղեցին անգաղափար մարդկանց հավաքական կառույց է: Եթե մի կառույց հանուն ազգի և հանուն հայրենիքի չէ, ապա այդ կառույցը գաղափարազուրկ է: Իսկ այդ կառույցը, դրա բազմահազար սևազգեստ անդամները երբևէ չեն առաջնորդվել այդ գաղափարով: Հետևաբար մնում է աթոռի կռիվը, և դա դարերի պատմություն ունի: Վանահայրերի կռիվները դարեր շարունակ եղել են միայն հանուն շահի: Սա այսօրվա պատմություն չի: Թեմերը գյուղեր էին կորցնում և պայքարում էին, որ մեկը մյուսի գյուղը խլի, որ իր շահույթն ավելի շատ լինի:

-Հաճախ ասվում է, որ հայ ազգի համար ծանրագույն ժամանակաշրջաններում, երբ չի եղել պետականություն, եկեղեցին է կանգնած եղել ժողովրդի կողքին և առաջնորդել նրան:

-Նա, ով ասում է այդ խոսքը, կամ պատշաճ ձևով չի ուսումնասիրել պատմությունը, կամ հետևել է կեղծ դրույթների, որոնց հեղինակները մեծամասամբ հենց հոգևորականներն են: Բայց իրականում այս կառույցը չէր հանդուրժում պետություն, և շատ դժվար էր ունենալ Հայ Առաքելական Եկեղեցի և միևնույն ժամանակ՝ պետություն, որովհետև եկեղեցին երբեք պետականամետ կառույց չի եղել, այն պետության ոտքի տակն է փորել, թագավորի է սպանել՝ թշնամու հետ բանակցելով, օրինակ՝ Պապ թագավորին: Նա ամեն ինչ արել է, որ մենք դարերի ընթացքում չունենանք ազգային հասարակություն, ամեն ինչ արել է, որ մենք վարժվենք ստրկաբար ապրելուն: Անգամ հիմա, երբ անկախ ենք, մենք անընդհատ աջ ու ձախ ենք նայում, որ տեսնենք՝ ռուսը, ամերիկացին կամ չգիտեմ ով իր սապոգը երբ կդնի մեր գլխին: Այսինքն՝ մենք, ամեն դրվագի մեջ մեր նկարագիրը կորցրած, արդեն ոչ թե ազզ ենք, այլ ցեղի ենք հավասարվել:

-Իսկ Դուք դրանում միայն եկեղեցո՞ւն եք մեղադրում:

-Նախ և առաջ եկեղեցուն, որովհետև աշխարհի վրա ցանկացած ազգ իր հավատքի և գաղափարաբանության պտուղն է: Մենք մեր լավով ու վատով Հայ Առաքելական Եկեղեցու ցանած սերմերի պտուղներն ենք, նրա տված դաստիարակության պատճառով է, որ այսքան անդեմ ենք և աննկարագիր:

-Այնուամենայնիվ եկեղեցին ունեցել է այնքան մեծ նշանակություն մեզ համար, որ կարողացել է մեզ այդպիսին դաստիարակել:

-Ո՛չ, այդ մեզ համար չէ, որ եկեղեցին ունեցել է այդքան մեծ նշանակություն։ Այն մեծ նշանակություն է ունեցել մեզ տիրած ազգերի համար: Մեզ տիրած բոլոր ազգերը հանդուրժել են եկեղեցու գործունեությունը և նույնիսկ հովանավորել նրան, քանի որ այս կառույցը եղել է հլու- հնազանդ, հարկահավաք, ստրկական ծառայություն մատուցող կառույց, որի կարիքն ուներ ցանկացած նվաճող: Նրա միջոցով պիտի ամբողջ երկրի հասույթը հավաքվեր, և դա բոլոր դարերում արել է Հայ Առաքելական Եկեղեցին:

-Այդ դեպքում հիմա ու՞մ է ծառայում եկեղեցին:

-Եկեղեցին ինքն իրեն է ծառայում. նախկինում ծառայել է օտարին և իրեն, բայց ոչ երբեք ազգի շահին, որի ապացույցը այն բազմաթիվ զանգվածային արտագաղթներն են, որոնց առաջնորդները եղել են բարձրաստիճան հոգևորականներ՝ կաթողիկոսներից մինչև արքեպիսկոպոսներ:

-Իսկ հիմա իշխանությունն, ըստ Ձեզ, եկեղեցուն թո՞ւյլ է տալիս միայն իր մասին մտածել:

-Մենք չունենք ազգային իշխանություն, որովհետև մեր հասարակությունն էլ ազգային չէ: Աննկարագիր, ապազգային հասարակության ծոցից դուրս եկած մարդիկ են նրանք՝ արմատից կտրված, խորթացած, և այս իշխանությունները չեն կարող նկատել, թե ինչ է այսօր անում եկեղեցին: Այսինքն՝ աշխարհիկ իշխանությունը ի զորու չէ նկատել և համարժեք քայլեր ձեռնարկել, ազգայնացնել այս կառույցը, քանի որ ինքն էլ դուրս չի եկել ազգային հասարակության ծոցից:

-Այսօր եկեղեցում խմբավորումներ կա՞ն:

-Ես խոսքիս սկզբում ասացի, որ մենք ավելի շատ ցեղի ենք նմանվում, քան ազգի: Այդ խմբավորումները նույն թայֆաներն են, որոնք հատուկ են ցեղային հասարակությանը: Մենք ոչ միայն չունենք ազգային հասարակություն, այլ հասել ենք ցեղային մակարդակի, և քանի որ դա այդպես է, այո՛, կունենանք անհաշիվ կլաններ թե՛ հոգևոր դաշտում, թե՛ աշխարհիկ: Աշխարհիկ դաշտում թայֆայականությունը դրսևորվում է կուսակցությունների տեսքով, իսկ հոգևոր դաշտում՝ տարբեր կրոնների և անգամ միևնույն կրոնի մասնատումների: Այսինքն՝ ազգը իր անողնաշարության, անդեմության պատճառով ոչ միայն հոգևոր կառույցը տրոհել է տարբեր հոսանքների, ճյուղերի, այլ նաև Հայ Առաքելական Եկեղեցու ներսում էլ է գործում ցեղային տրամաբանությունը:

-Այսինքն՝ ազգն արժանի՞ է այսպիսի հոգևորականություն և այսպիսի իշխանություն ունենալուն։

-Ցավալիորեն արժանի է: Եթե մի ազգ չի կարողացել հասկանալ, որ ինքը գոյություն ունի շնորհիվ մարդկանց, որոնցից մեկը իր մշակույթը փրկեց, իսկ մյուսը՝ հայրենիքը՝ Կոմիտասն ու Նժդեհը: Ով ասես, որ չի սրբադասվել, բայց այս երկու անձինք՝ ոչ: Բանակում Ավետարանի, Աստվածաշնչի ուսմունքը քարոզելու համար սևազգեստ ագռավների են ուղարկում (ինչ-որ հոգևորականներ են հայտնվել բանակում), որն արդեն կապիկության է նման: Մենք այս կառույցի տված ուսմունքի կարիքը չունենք մեր բանակում: Մենք ունենք Նժդեհի ուսմունքի կարիքը. այն արդեն իսկ ազգային Ավետարան է:

Հարցազրույցը՝ Արաքս Մամուլյանի

Նահապետը վերահաստատեց ի՛ր նահապետների հաղթանակը

Ինչպես հայտնի է՝ ԱԺ-ում ամիսներ առաջ նախագիծ ներկայացվեց “ՀՀ տոների մասին” օրենքում փոփոխություն մտցնելու եւ Օգոստոսի (նավասարդի) 11-ը՝ Հայկի՝ Բելի դեմ տարած հաղթանակի օրը “Հայ ազգային ինքության տոն”, իսկ տոնին նախորդող 5 օրերը՝ “Նավասարդյան խաղերի օրեր” հռչակելու մասին: Նախագիծը նախնական տեսքով քննարկվել եւ առաջին ընթերցմամբ արդեն ընդունվել է: Թվում էր, թե շուտով օրինագիծը վերջնական տեսքի կբերվի եւ ԱԺ-ում կհաստատվի, եւ մենք վերջնականապես մեր տոնացույցում պետության կողմից օրենքով հաստատված գեթ մեկ՝ բուն իմաստով ազգային, ազգի էությունից եկող տոն կունենանք (ԱԺ կողմից հաստատված մյուս տոները այդպիսիք չեն, դրանք եկեղեցական կամ պետական-քաղաքական տոներ են):

Բայց Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցին քնած չէ, որ ԱԺ-ն իր վճռին տեր կանգնի ու ազգին իր կողմից հաստատված ինքնության տոն պարգեւի: Ինչպես վկայում են հավաստի լուրերը, եկեղեցին կտրականապես դեմ է Հայկյան հաղթանակի օրը հայ ինքնության տոն հռչակելուն: Իսկ “ամենայն հայոց” կաթողիկոսը անձամբ է միջամտել, որ ԱԺ պատգամավորները “սառեցնեն” հարցը:

Ըստ քրիստոնյա “հայրերի”, ինչպես հայտնի է, հայ ինքնությունը 301 թվից է գալիս, դրանից առաջ հայը՝ հայ, Հայաստանն էլ՝ Հայաստան չի եղել եւ, հետեւաբար, այդ ժամանակներին վերաբերող ի՜նչ ազգային ինքության տոնի մասին կարող է խոսք լինել: Եկեղեցին կողմ է տոնի՝ Նավասարդյան տոն վերացական ձեւակերպումին (ազգային ինքնություն անվանումը եկեղեցուն իր տեղը կդնի), որը պետք է տոնվի ոչ թե բուն հաղթանակի օրը, այլ՝ եկեղեցական ինչ-որ տոներից մեկի օրը…

Դե եթե եկեղեցին դեմ է, ԱԺ-ն քանի գլխանի է… Եթե պետությունն իր իսկ կամքով (մեկ այլ նախագծով, որը Եվրոպայում է հիմա քննարկվում) պատրաստվում է կրոնապետության վերածվել, էլ ո՞վ եղավ, որ ինքնուրույն ու ազգօգուտ քայլեր ձեռնարկի: Պատահական չէ, որ ԱԺ-ից ստացած “ինքնագլուխ” նախաձեռնության մասին լուրն առնելուն պես եկեղեցին խառնվեց իրար եւ ամեն ինչ անում է, ամբողջ հունարը օգտագործում է պատգամավորներին “խելքի բերելու” համար: Բացի այդ՝ եկեղեցին ոտքի է հանել իր կառքին լծված “հայ” խղճուկ “մտավորականներին”: Վերջիններս փրփրուրը բերաններին ինչ անհեթեթություններ ու կեղծիքներ ասես չեն “ապացուցում”. դիցուկ՝ որ Հայկը Հիսուսից շատ ու շատ առաջ քրիստոնյա է եղել եւ, հետեւաբար, նրա հաղթանակի օրը պետք է տոնել որպես քրիստոնեության հաղթանակի օր. կամ որ 301 թվից այն կողմ հայը բնավ չի եղել եւ, հետեւաբար, հայի ինքնությունը (նրա ինքնության տոնը) Գրիգորիսի՝ հրով ու սրով քրիստոնեւությունը Հայաստանում տարածելու ժամանակների հետ պետք է կապել. կամ էլ, որ հայ ինքնությունը (տոնը) պետք է կապել օտար գրքերի թարգմանության (Թարգմանչաց տոնի) հետ. եւ նման անհեթեթ “ապացույցներ”:

Այս առումով, մեկընդմիշտ պարզաբանենք, որ մեր փառահեղ նախնին՝ Հայկը, մեր արիադավան-հեթանոս նահապետներից մեկն է եղել եւ որեւէ առնչություն չունի քրիստոնեության ու առավել եւս՝ եհովայապաշտության՝ հուդա-քրիստոնեության հետ: Հայկի հաղթանակը շարունակությունն էր իր նահապետների հաղթանակների, որոնք պարբերաբար վերահաստատում են Հայ Աստվածների Օրենքը Հայոց Բնօրրանում՝ Արարատյան լեռնաշխարհում…

Շատ չարժեւորելով խամաճիկների թատրոնի վերոնշյալ դերակատարներին՝ դառնանք ՀՀ ԱԺ-ին:

Հայ ազգայնականների համախմբումը կարծում է, որ Ազգային Ժողովի (ինչը ազգային ժխորի է վերածվել) համար հարմար առիթ է ներկայացել ընդամենը մի հարցում դրսեւորելու իր Ազգային Ժողով լինելու, իր՝ ազգային ավանդույթները դույզն ինչ պահելու պատրաստակամություն դրսեւորելու հարցում: Սակայն արդեն օգոստոսի 11-ը մոտենում է, իսկ եկեղեցին շարունակում է իր հայահալած քաղաքականությունը, որին նպաստում է նաեւ ԱԺ-ն: Երեւի Հայկի հաղթանակի օրը չնախատեսվեր այդ տոնը, այլ՝ մի
հրեա Աբրահամի՝ եկեղեցին անմիջապես համաձայնվեր…

Մենք է՛լ ավելի ենք համոզվում, որ ՀՀ ԱԺ-ն ազգային կյանքի հետ ոչ մի կապ չունի եւ ստեղծում է օրենքներ (նաեւ՝ տոների մասին), որոնք չեն ծառայում հայ կյանքին, եւ շարունակում է ընդունել օրենքներ, որոնք ծառայում են այլոց ինքնության՝ մեզանում վերաարժեւորմանը, հուդա-քրիստոնեական էկումենիկ ուղեգծի ընդունած փաստաթղթի՝ “ընտրյալ ժողովրդի” հավատին ու շահերին:

Իսկ եկեղեցին շարունակում է իր խաչակրաց արշավանքը հայության դեմ…

Բայց միեւնույնն է մենք հաղթելու ենք եւ Հայաստանը հայերինն է լինելու:

“Լուսանցք” ազգային շաբաթաթերթ

Գարշելի ախտերը հատուկ չե՛ն Հայ Տեսակին, այլ արդյունք՝ օտար հավատի ու բարքերի պատվաստման, և ծագել են հենց այդ օտարը դավանող կառույցի՛ ներսում

Հարգելի ընկերներ. օրեր առաջ, Կոմիտաս վարդապետի ծավալած դեբոշը “Հայ կրոնի հեղափոխություն” կոչված էջի դեմ զուգադիպեց ամիսներ առաջ՝ այդ շարժման նախաձեռնողների դեմ իմ գրած մի հոդվածի քննարկմանը: Սա, բնականաբար, արդարացի տարակուսանք առաջացրեց իմ գաղափարական ընկերների մոտ, որի համար էլ անհրաժեշտ եմ համարում տալ մի քանի բացատրություններ: Նախ, իմ կողմից գրված հոդվածը հետապնդել է ընդամենը մեկ նպատակ. “Հայ կրոնի հեղափոխության” անվան տակ գործող որոշ այլասերվածների “Լույսաշխարհ” կայքի հարթակից դեն նետելը, ինչն էլ, առժամանակ, հաջողվեց: Կոմիտասի քարոզչության հետ այն ոչ մի աղերս չունի: Երկրորդ. “Հայ կրոնի հեղափոխության” ակտիվիստներից առաջ, Կոմիտասն էր փորձում սողոսկել “Լույսաշխարհ”-ի հարթակ: Նույնիսկ մի քանի ելույթ հասցրեց ունենալ: Սակայն, առաջին հաջողություններից շլացած տերտերը շատ շուտով պարզապես գլուխն առավ ու փախավ “Լույսաշխարհ”-ի եթերից, քանի որ նրա ելույթներին հետևեցին դրանց համարժեք պատասխանները: Տրամադրում եմ այդ պատասխաններից՝ իմ գրչին պատկանողները: ՖԲ-ի այն ընկերներս, ում հետ անձնական շփման մեջ չեմ եղել, բնական է, որ կարող են տարակուսել՝ սկզբունքայնությանս վերաբերյալ: Պարզապես, հենց նրանց ցանկանում եմ հավատացնել, որ եթե ես գրում կամ խոսում եմ “ազգայնականի” կամ գաղափարական սկզբունքային գործչի համարում որևէ մեկի դեմ, ապա երբեք պատվեր չեմ կատարում, երբեք իմ սկզբունքին կամ խղճին դեմ չեմ գնում, թեպետ, երբեմն դրանից կարողանում են օգտվել նաև իմ հակառակորդները: Իսկ ամեն կարգի սքեմավորների ու նրանց որդեգրած դավանանքի հանդեպ անձնական զզվանքս՝ չի փոխվել ու չի կարող փոխվել երբեք: Այսօր Կոմիտասը խնդիրներ ունի “Հայ կրոնի հեղափոխություն” կոչվող խմբի հետ. իր գլուխն-իր քարը: Դա ինձ չի կարող ստիպել՝ այդ սուտի վտարանդիների հանդեպ վերաբերմունքս փոխելուն: Դրանց ես արհամարհում եմ այնպես, ինչպես նողկում եմ Կոմիտասից: Ինչևէ, կարդացեք, խնդրեմ, մեկ տարի առաջ Կոմիտասին արած անդրադարձս.

Հասարակ է ճամարտակ է «սուրբ և լուսավոր» վարդապետը՝ քրիստոնյա մի քարոզիչ, որպիսիք անթիվ են եղել՝ Հայաստանյայց եկեղեցու համար դժվար բոլոր տարիներին: Տարբերությունը միայն խոսքի՛ մեջ է: Ասացե՜ք խնդրեմ, Կոմիտասն արժեքների վերարժեքավորմա՜ն մասին է խոսում: Գիտի նույնիսկ, որ ամեն վերարժեքավորում մարդս պետք է սկսի իրենի՛ց: Այդ դեպքում, ո՞վ է խանգարում խորամանկ կղերականին՝ ամեն ինչ սկսել արատների մեջ ապականված սեփական կառույցից: Ամենևին էլ քաջություն և արտասովոր ունակություններ հարկավոր չե՛ն՝ հայոց հազարամյակների քաղաքակրթությունից խոսելու և այսօրվա ողբալի վիճակի մասին լացելու համար: Մենք՝ ինքներս, ճանաչու՛մ ենք մեր ծագման ազնվությունն ու հպարտ ենք դրանով: Բայց Հիսուսի անձի ու ծագման հետ, այն, ոչ մի կապ չունի՛: Քրիստոնեությունից հեռանալն ու եկեղեցու պատվիրաններով չապրելը, պարզվու՜մ է, հանգեցրին նրան, որ այսօր, հայ կանայք ու տղամարդիկ թաղվել են արվամոլության ու շնության մեջ: Ի՜նչ եք ասում, իմաստու՜ն մարգարե: Հայագիտական բրոշյուրները զույգ ձեռքերում բռնած, օդը որոտընդոստ ձայներով տարփողելու փոխարեն, ձեռքներդ վերցրեք ձեր իսկ դավանակից Երջանկահիշատակ եպիսկոպոս Ստեփանոս Օրբելյանի մատյանը, և խոսեք այն մասին, թե ինչպես, միջնադարյան Հայաստանի եկեղեցին ամբողջ Արևմու՛տքն էր ցնցում՝ իր պատերի մեջ պարարտացող գարշ արվամոլությամբ, անասնապղծությամբ ու մանկապղծությամբ: Այդ մասի՛ն խոսեք, ազնվասի՜րտ Կոմիտաս: Ասացե՛ք, որ գարշելի ախտերը հատուկ չե՛ն Հայ Տեսակին, այլ արդյունք՝ օտար հավատի ու բարքերի պատվաստման, և ծագել են հենց այդ օտարը դավանող կառույցի՛ ներսում: Խոսե՛ք այն մասին, թե այդ ինչպե՞ս է, որ «Հիսուսից առա՛ջ էլ քրիստոնյա» մի ազգի՝ հրով ու սրով էր պարտադրվում քրիստոնեությունը, թե այդ ի՞նչ տրամաբանությամբ են սրբացվել Հայոց պետականությունները կործանած Պետրոս Գետադարձն ու Թեոդոս կայսրը, թե ինչու՞ կործանվեց միասնական Հայքի թագավորությունը, որից հետո, խե՜ղճ եկեղեցին իր «փխրուն ուսերին» վերցրեց պետական ատրիբուտները՝ ազգը վերածելով կրոնական համայնքի: Բացատրե՛ք մեզ, թե ինչպե՞ս եք այսօր, անպատիժ կերպով խոսու՛մ՝ հայոց արիական անցյալի մասին, իսկ եթե մեր «սուրբ եկեղեցին» դրա համար երբևէ չի պատժել, ապա ինչու՞ այսօր՝ ամենայն հայ քրիստոնյաների կաթողիկո՛սը չէ, որ լծված է այդ գործին:
Այդ ժամանա՛կ ահա, ես կարող եմ ենթադրել, որ ազնի՛վ եք ձեր մտահոգություններում և իրո՛ք զգում եք վերարժեվորումների պահանջը: Իսկ հիմա, աղանդավորների շարքերը համալրող մոլորյալ գառնուկներին ետ բերելու, և ձեռքի հետ էլ՝ ազգային արմատներից սնվող հայորդիներին մոլորեցնելու նպատակով հնչեցված ձեր կոչերը՝ առնվազն զավեշտալի են: Արիական արշավանքներին, Շենգավիթին ու բասկերին էլ մի՛ անդրադարձեք, մի քիչ ավելի լավ սերտեք հայոց պատմության համեմատաբար ու՛շ շրջանը, և կհասկանաք, որ դինաստիական որևէ փոփոխություն երբևէ չի՛ եղել Հայաստանում: Արտաշեսյաններին փոխարինածները պարսիկներ չէի՛ն, այլ նույն հայկական արքայատոհմի կրտսե՛ր ճյուղը: Միակ օտարամուծությունը մեզանում՝ արքայասպան Անակի գալուստն էր, որի որդուն՝ դեռևս իր մոր արգանդում, «սուրբ» հռչակեցին: Ցույց տվեք նաև այն աղբյուրները, որտեղից քաղել եք քրմերի ամուսնական կյանքի մասին ձեր անհեթեթ պատկերացումները: Այստեղի՛ց սկսեք, և շարունակեք Հայաստանի եկեղեցու վերը թվարկածս գործողություններով: ՈՒ կհասկանաք, որ առնվազն լկտի անբարոյականությու՛ն է՝ «Լույսաշխարհի» ամբիոնից, Ձեր անձի հանդեպ անվստահություն տածողներին՝ հայկական կիսատ արմատներ վերագրելը: Թույլ մի՛ տվեք ձեզ այն, ինչի իրավունքը պարզապես չունեք: Դուք դեռ ապացուցե՛ք, որ այս Ազգի մի մասնիկն եք: Մի՛ խոսեք նաև Հիսուսի անձից ու նրա ծագումից: Ազգայնորեն ապրող ու մտածող հայը խորապես թքած ունի իր Տեսակից դուրս կանգնած ցանկացած անձի ու գաղափարի վրա, եթե այն հավակնում է փոխարինել սեփական արժեքներին: Կրկնու՛մ եմ, խոսեք ա՛յն կառույցի որդեգրած դարավոր սխալ ուղու, ապականված բարքերի ու անգերազանցելի մեծամտության մասին, որ մի ողջ ազգի կանգնեցրին հոգևոր ու ֆիզիկական բնաջնջման եզրին: Դա՛ է ձեր միակ պարտականությունն ու բարոյական իրավունքը՝ մանավանդ, որ մա՛սն եք այդ կառույցի: Այդ ժամանա՛կ ահա, աղանդների գիրկը նետվող ձեր նախքին հավատացյալները, թերևս, հուսան, որ դեռ ամեն ինչ չէ՛, որ կորած է Հայաստանյայց եկեղեցու համար:
Հարգանքներս, հուսամ, որ խոսքերիս կվերաբերվեք քրիստոնյային վայել լրջախոհությամբ, և ձեր հաջորդ զրույցում ավելորդ պիտակավորումներ չեք տա նրանց, ովքեր ձեզ պարզապես պարտավոր են ՉՀԱՎԱՏԱԼ:
Գևորգ Հովհաննիսյան

Ցույց տվեք ինձ, խնդրում եմ, այն գաղափարախոսությունը, որն առաջարկում է մեզ Կոմիտասը: Չկա այդպիսին և չի էլ կարող լինել, որովհետև խորամանկ տերտերն ա՛յլ նպատակ է հետապնդում: Մի պահ մոռանանք նրա բարձրագոչ արտահայտությունները՝ մեր հազարամյակների պատմության ու մշակույթի մասին: Ի՞նչ եք կարծում, պարթև Գրիգորը չգիտե՞ր, թե ինչ փառահեղ երկիր էր ամայեցնում. գիտեր, բայց և այնպես՝ արեց իր գործը: Իսկ ո՞վ է ասում, թե մենք դեմ ենք սեփական արժեքների վերագնահատմանը, ո՞վ է ասում, թե մեր պարտությունների համար մեղավոր են բոլորը՝ բացի մեզնից:
Հարց տվե՞լ եք ինքներդ Ձեզ, թե ինչու՞, փոխանակ սկսելու ինքնաքննադատությունից և Հայաստանի եկեղեցու ինքնամաքրման կոչերից՝ Կոմիտասն անընդհատ քննադատում է հայ ազգի ուղին: Սա՞ է Ձեր հասկացած ինքնաքննադատությունը: Մեղադրել սեփական հավաքականությանը՝ մահացու մեղքերի մեջ, առանց սակայն, նշելու, որ այդ մեղքերի մեջ նրան գլորում է իր հոգևոր և մտավոր ընտրանին՝ առնվազն աճպարարություն է: Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ նպատակ է հետապնդում Կոմիտասի հռետորական հարցը՝ ինչու՜ չպահեցինք մեր հին հավատքը: Իսկ ո՞վ ասաց, թե չպահեցինք: Քրիստոնեության ընդունումից հետո, շուրջ մեկ հարյուրամյակ, պետական մակարդակով հայն անընդհատ փորձել է վերադարձնել իր կորցրածը: Մինչև ուշ միջնադար, մինչև օրս, պահողը՝ պահել և փայփայում է իր նախնյաց արժեքները: Իսկ ո՞վ պետք է հարցն ուղղի՝ տերտե՞րը, թե՞ մենք. ես հարցնում եմ վարդապետին. իսկ ի՞նչ եք կարծում, ինչու՞ կործանվեց հայոց հինավուրց քաղաքակրթությունը, ինչու՞ կործանվեց հայոց պետականությունը, ինչու՞ չեք խոսում եկեղեցու պատերի ներսում բույն դրած չարիքի ու արատների մասին: Կոմիտասի նպատակը հետևյալն է. հայ իրականության մեջ բույն դրած հարյուրավոր աղանդներն այսօր, ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ ավերիչ որս են սկսել արժեհամակարգային ոլորտում: Եվ փաստն այն է, որ քրիստոնեական ուսմունքն ու սուրբ երրորդության մասին վեճերը ամենևին էլ չեն օգնում պաշտոնական եկեղեցուն՝ դրանց վտանգը չեզոքացնելու: Ավելին, այս աղանդներից շատերը, հենց բիբլիայով, առավել տրամաբանորե՛ն են արդարացնում գոյություն ունենալու իրենց իրավունքը: Սա փաստ է, որ Կոմիտասն ու իր վերադասներն արդեն շատ վաղուց են հասկացել: Մեկ տասնամյակից ավելի կոկորդ պատռող որոշ հայորդիների ձայնը, թե աղանդների դեմ արդյունավետ պայքարի միակ զենքը կարող է լինել՝ նրանց ազգային արժեքների ու գաղափարաբանությունների հակադրումը, այսօր հասել է տերտերների գիտակցությանը: Եվ Կոմիտասն սկսել է խոսել արիներից ու շումերներից, ծագումից ու փառահեղ անցյալից: Բայց քի՛չ է դա և նույնիսկ՝ անիմաստ, եթե համարձակություն և ազնվություն չունես՝ իրերին իրենց անունները տալու: Նեղմիտ կղերականին հատուկ թույնով, ձեռքի հետ էլ փորձում է վարկաբեկել այն ամենն, ինչ մինչ օրս տաբու է եղել, և հավատացեք, այդպիսին էլ կմնա եկեղեցու համար:
Քրիստոնեական ուսմունքին չէ՛, որ քար ենք նետում, և ո՛չ էլ Կոմիտասին ցանկանում ենք մատաղ անել հեթանոս աստվածներին: Եթե Հայաստանի եկեղեցին որոշել է իրերը կոչել իրենց անունով, ապա թող դա սկսի իրենից: Ընդամենն այսքանը: Կոմիտասի հուզախառն ճամարտակությունների կարիքը չկա: Դուք ինքնե՛րդ կարող եք հարկ եղած դեպքում նրանից ավելի տրամաբանորեն և հայրենասիրական պաթոսո՛վ շարադրել Ձեր անցյալը: Կղերական միջամտությունն հետաքրքիր և արժեքավոր է միայն այն դեպքում, երբ այն վերաբերվում է եկեղեցու փտած կարգերի առողջացմանը:Ազգային գաղափարախոսության անհրաժեշտությունն ու առկայությունը երբեք պայմանավորված չե՛ն եղել սևազգեստների քարոզներով, միջամտությամբ և մանավանդ՝ առաջարկած հիմնադրույթներով:

Հարգանքներս. Գևորգ Հովհաննիսյան:

Ցեղասպանությունը ընդամենը հետեվանք է…

  Ներսես Ներսիսյան

  Հասարակական գիտակցության ձևավորման գործընթացում ամենակարևորը պահպանողական գործոնն Է, որ հասարակության մեջ մուծվում Է սովորույթի ուժով։ Բավական Է միայն սովորույթների թափանիվի պտտման ուղությունը փոխել ըստ հարկի և կփոխվի մտածողության գործելակերպը։ Արդյունքում ստանդարտների գնահատումը կարող Է կատարվել  նե՛ղ կենսական շահերին համապատասխան՝ ազգային ընդհանրական շահերի փոխարեն։

Պատվաստումը համարվում Է հաջող, եթե ժամանակի ընթացքում նոր սովորույթը՝ թեև օտար, բայց թվում Է ծանոթ, բնական, բերում Է կարգ ու կանոնի, հաստատում կայունություն: Որքան Էլ նոր տեղեկույթը ամբողջությամբ արհեստական ու խեղաթյուրված լինի՝ մակերեսային ըմբռնողականության համար աստիճանաբար դառնում Է անհատի հոգեկան անկապտելի տարրը։

Վերլուծելով մեր անցյալը հնարավորինս անկողմնապահորեն ու իրատեսորեն, նկատում ենք, որ մեր հիմնական թշնամին եղել Է գաղափարական։ Նա եղել Է լրջամիտ, հստակ իմացել Է իր անելիքը, այն ինչ կոչվում Է լուծ՝ նա նետել Է մեր դեմ և ստիպել որ դա կամավոր, հենց մեր ձեռքերով դնենք մեր վզին։

Դավաճանությունը կատարվել Է ամենամոտիկների ձեռքով՝ մարդասիրության և  սիրո քարոզի հիման վրա։ Այս քարոզի հիմնարար Էությունը սո՛ւտն Է, խաբեությո՛ւնը, որ կոչված Է իրոք քող, դիմակ լինելու համար։ Մեր պարարտ հողում օտար սերմերը հենց այդ «սիրով» Էլ ցանված են եղել վաղո՛ւց, վաղուց Էլ բերքը հավաքվել Է, շարունակվում է հավաքվել և այսօր։ Սակայն «գործը» փակված չէ. փորձենք այն բացել էջ առ էջ.

 

ԷՋ Ա. Մովսեսը համարվում է հրեական կրոնի՝ հուդաիգմի հիմնադիրը։ Իսկ քրիստոնեությունն ու իսլամը հիմնված են հուդաիզմի վրա, ահա թե ինչու քրիստոնյաններն ու մահմեդականները, հրեաների նման Մովսեսին նույնպես համարում են աստծո պատվիրակ, սուրբ ու Բիբլիայի առաջին հինգ գրքերի (Հնգամատյանի) հեղինակ։ Զավեշտական է, որ հուդաիզմի, քրիստոնեության և իսլամի հետնորդներն անվերապահորեն ընդունում են, որ Հնգամատյանը գրված է անձամբ Մովսեսի կողմից և թելադրված է անձամբ Եհովա աստծո կողմից, չնայած որ այդտեղ նկարագրվում է նաև Մովսեսի մահն ու հուղարկավորությունը։ Գիտնականները պնղում են ավելին, խախտված են պատմական դեպքերի ժամանակագրությունը, աշխարհագրական տեղանունները և այլ։ Այս ամենն իհարկե, առողջ բանականությունից հրաժարվել չցանկացող, սակայն դեռ «հավատացյալ» մնացածների մոտ կասկածներ է առաջացնում, սակայն ցանկացած կրոնի համար կասկածելի հարցերի առաջ աչք փակելն ու սթափ դատողունակությանը խլացնելը նրա կարևոր հատկություններից է։ Մեր խնղիրն իհարկե աստվածաբանական վիճաբանություն սկսելը չէ, քանի որ հարցադրումը  հստակեցվում է.
-Ինչո՞ւ ազգայնականները, որոնք իրենց նաև քրիստոնյաներ կամ մահմեդականներ են համարում, և թվում է թե քաջ գիտակցում են սեփական և մյուս ժողովուրդների վզին փաթաթված հրեա-սիոնիստական լուծը, չեն նկատում, որ ակամա  կրում են նույն հրեական կրոնի տարատեսակները՝ Մովսեսի հնգամատյանի միջոցով։

Հնագույն հեթանոսական կրոնները, այդ թվում և հայկականը, հիմնված էին Արևապաշտության՝ լույսի, ջերմության, կենարար պաշտամունքի վրա։ Հուդա-քրիստոնեական կրոնը, իր «աստվածաշնչային» հրահանգավորումներով դրանց բոլորին մահվան դատապարտեց. «Վտարեք երկրի բոլոր բնակիչներին ու ոչնչացրեք։ Ոչնչացրեք և դրանց ձուլածո պաշտամունքներն ու բոլոր պատկերները, բոլոր սրահները թալանեք։ Բոլոր հողերը գրավեք և այդտեղ բնակվեք»: Բնականաբար, հուդայական նման անմարդկային պատգամները քրիստոնեություն տարածողները «մարդասիրորեն» էին կիրառում, մյուս ժողովուրդներին կերակրելով ապագգայնությամբ ու թուլամտությամբ՝ իրենք իրենց հեռու պահելով դրանցից։

Քրիստոնեությունն ու իսլամը հուղաիզմի Էքսպորտ տեսակներն են, որ հրեաներն արտադրել ու արտահանել են մյուս ժողովուրդներին հոգեպես ու գաղափարապես թուլացնելու, իրար դեմ լարելով` նաև նյութապես ու ֆիզիկապես տկարացնելու, հետեաբար`  իրենց ենթարկելու նաատակով։ 

ԷՋ Բ. Հուդաիզմի  «առաջընթացի»  կարևոր փուլերից էր՝ քրիստոնեությունը։ Ըստ ծագման Հիսուսը մաքուր հրեա էր՝ Աբրահամի և Դավթի ուղղակի ժառանգը, և որպես հրեա՝ թլպատվեց ծննդյան ութերորդ օրը։ Այդ առթիվ քրիստոնյանները հետագայում հայտարարեցին մեծ տոն, որ նշում են նոր տոմարով հունվարի մեկին (թեև հունվարի 1-ը որպես Նոր տարի հռոմեական կայսրությունում նշվում էր ավելի վաղ, այս թ. ա. 46 թվականից Հուլիոս Կեսարի հրամանով)։ Սակայն տերտերները Հիսուսին անմիջապես չաստվածացրին։ Միայն 325 թվականին Նիկեայի Առաջին Տիեզերական ժողովում, եկեղեցու հրեա-մասոնական հոգևորականները ձայների մեծամասնությամբ նրան նշանակեցին «աստված»։ Իր այդ նոր պաշտոնում հրեա Հիսուսը հետմահու շատ կարևոր խնդիր էր լուծում՝ հրեական հանցախմբի հանձնարարությունը, մնացյալ ժողովուրդների հոգևոր տարալուծում։ Դավթի որդին հստակ նպատակ ուներ՝ կոտրել ժողովուրդների ինքնապահպանման բնական ձգտումն ու ընդդիմանալու ճիգերն այլոց հարձակման դեպքում, հատկապես հրեական նվաճմանը։ Քրիստոսը քարոզում էր. «Դուք լսեցիք, թե ինչ են ասում, ակն ընդ ական, ատամ ընդ ատամ։ (Սա իրատեսական հրահանգն է, որ վերաբերվում է միայն հրեաներին, իսկ մնացյալներին ահա թե ինչ է սովորեցնում,-Ն. Ն.) Իսկ ես ասում եմ ձեզ. մի ընդդիմացեք չարին։ Ով կխփի ձեր աջ այտին, նրա կողմ շրջիր և մյուսը։ Ով կցանկանա վերցնել շապիկդ՝ վրայինդ էլ տուր (տուր և վարտիքդ)»։ Քարոզի այս սկզբունքը՝ «Մի դիմադրիր չարին», գլխավորն է քրիստոնեության մեջ։ Այս պախարակելի միտքը Քրիստոսն իր հավատարիմ գործակալների միջոցով աշխատում է տեղադրել անմիտ հավատացյալների գլխում դրանց չառարկող ճորտեր դարձնելու բուն նպատակով։ Հրեաներն իհարկե շատ կցանկանային, որ քրիստոնյա ճորտերն իրենց այնպես պահեին, ինչպես սովորեցնում է Եհովա աստծո պաշտոնը վարող Հիսուսը։ «Դուք գիտեք ինչ էր ասվում. «Սիրիր մերձավորիդ և ատիր թշնամուդ», իսկ ես ասում եմ, սիրեք ձեր թշնամիներին, օրհնեք անիծողին, աստվածացրեք ձեր ատողին, աղոթեք ձեզ նեղացնողների համար…»։ Քրիստոնյան պիտի լիներ իրական ստրուկ։ Նման ստրուկն անկասկած գերադասելի էր հին ստրուկներից, որոնք երբեմն ծառանում էին։ Իսկ այս նոր ստրուկի մոտ շղթաներն ուղիղ գլխի մեջ էին, գիտակցության մեջ։  Հոգևոր ճորտը՝ քրիստոնյան, ջհուդներին ավելի շահավետ էր, քան հին միջոցներով ճորտացվածը։ Քրիստոսի քարոզչությունը ճգնում է բացառել մարդկանց դիմադրությունը հրեական զավթմանն ու աճին։

Քրիստոնեությունն աննախադեպ արդյունքի հասավ, չնայած իր  ամբողջ ապազգայինին, քանզի դիմեց և բնականին՝ սրին ու կրակին, դրանցով բնաջնջելով ժողովուրդների առողջ ուժերրը, այլ ոչ թե մյուս այտն էլ հակառակորդին տրամադրելով, ինչպես քարոզում է առ այսօր այլոց։ Ինքը և այսօր դեռ նվաճում է, իսկ այլք կորցնում, ըստ որում ոչ միայն ռազմաճակատում։ Ինչն ավելի սարսափելի է՝ նվաճում է մարդկանց ուղեղը, առնում հոգին, տեր կանգնում կյանքին…Գարեգին Նժդեհը ի խորոց սրտի հարցում է հղում հայ ժողովրդին. «...Ի՞նչը մղեց քեզ միամտորեն հավատալու ցնորապաշտ Նազովրեցու վսեմ՝ բայց վտանգավոր խոսքին։ Ո՞վ ասաց, որ թույլը մեղավոր չէ՝ որ թույլ է, և ուժեղը երախտիք չունի՝ որ ուժեղ է։ Դու խաբվա՛ծ ես ժողովուրդ, դու զո՛հն ես քրիստոնեական բարոյախոսության, որ շարունակում է մնալ որպես ներկ և շպար, որպես քող և դիմակ ուժեղների հոգու համար»։

Քրիստոնեության (հուդաիզմի) ընդունումով հայկական արիական մտածողության թափանիվը շուռ եկավ հօգուտ հրեականի։ Հայ ցեղի պահապան աստվածները կործանվեցին՝ տեղը զիջելով հուդաիզմի սրբերին։ Յուրաքանչյուր գաղափարական զիջում տանում է նաև բարոյական, հոգևոր, նյութական անկման։ Իսկ այն, որ քրիստոնեությունը հայ ժողովրդի դիմադրելու բնական  հատկությունը անկում տարավ, ընդուպ մինչև հայ ժողովրդի ամենաողբերգական էջը՝ ցեղասպանությունը, ապացուցում Է պատմությունը։

Գիտելիքներ կան, որ հատկապես խանգարում են սթափ դատողականությանը։ Ոչ ուսյալը շատ դեպքերում թերուսից ավելի արդյունավետ է դիմակայում վտանգին։ «Անհարգի վերաբերմունք կյանքի հանդեպ», «կյանքի արժեզրկում» քրիստոնեության բերած գաղափարախոսությամբ անընդհատ ներշնչվում Էր մոռանալ արիական ծագումնաբանությունն ու կյանքի կենսունակության պահանջները, և որպեսզի հայը լինի առաջադեմ՝ պետք Է հրաժարվի սեփական աստվածներից։ Եզովպոսը մի այսպիսի առակ ունի. «Գայլերը փորձում էին հարձակվել ոչխարների հոտի վրա, բայց դա նրանց չէր հաջողվում, որովհետև շները պահպանում էին ոչխարներին։ Իրենց նպատակին հասնելու համար գայլերը դիմում են խորամանկության և ոչխարների մոտ պատվիրակներ են ուղարկում, որոնք ջանք չեն խնայում նրանց համոզելու, որ իրենք անտառում խաղաղ կապրեն, եթե հրաժարվեն շների պահպանությունից։ «Այդ չար շներն են խանգարում մեր բարեկամությանը, պետք է քշել դրանց»-անընդհատ կրկնում են գայլերը։ Ոչխարներին հրապուրում է գայլերի հետ բարեկամանալու հեռանկարը և նրանք վարվում են գայլերի խորհրդով, քշում են շներին և հետևաբար մնալով անպաշտպան, հեշտությամբ հայտնվում «նոր բարեկամների» ստամոքսում»։ Հրեաները հենց նման խորամանկ պատվիրակների քարոզներով էլ կարողացան խաբել մեր պապերին՝ համոզելով հրաժարվել Հայ ցեղի պահապան աստվածներից՝ հօգուտ իրենց հետ բարեկամության։ Հետագայում նույնպիսի «նոր բարեկամներ» դարձան նաև երիտթուրքերը։ 

ԷՋ Գ. Քրիստոնեությունը, բնական զարգացման վերելք ապրող Հայաստանին որպես «փրկագոտի» մատուցվեց հռոմեական կայսրության անկումից հետո հզոր երկիր դառնալու տեսլականով։ Այն ինչը բժիշկ, փրկիչ էր ներկայացվում՝ իրականում պարզ մոլորություն էր, ռազմական ուժին փոխարինելու էր եկել նոր հավատ՝ սին խոստումներով։ Դա մի ինքնախաբություն էր, երբ դուրսը իրական պատերազմ էր։ Արցախյան ազատամարտի առաջին տարիներին, մեր հետ դիրքերում էր հայտնվել նաև ոմն հավատացյալ։ Սա ամեն կերպ փորձում էր համոզել, որ հայի դժբախտությունների պատճառն այն է, որ հեռացել է «ճշմարիտ» հավատից, հարկավոր է անընդհատ աղոթել առ Քրիստոս, նա ողորմած է, կգթա։ Հավատացյալն ինքնամոռաց աղոթում էր, իսկ «Հիսուսը» նրա վրա ուշադրություն չէր էլ դարձնում և թուրքերը շարունակում էին կրակել։ Ես նրան խորհուրդ տվեցի անցնել թուրքերի կողմը և քրիստոնեություն քարոզել նրանց. «Մեր ժողովուրդը, լավ-վատ, էլի քրիստոնյա է, գնա թուրքերին քարոզի,-համոզում էի նրան, և եթե նահատակվես՝ ինչպես քրիստոնեությունն առաջինը Հայաստան ներմուծած «կույսերը», հետագայում կսրբանաս թուրքերի կողմից»։ Նա իհարկե վախեցավ այդ հեռանկարից, ինչպես որ այժմ մեր եկեղեցու սպասավորները, որոնք իրենց բարեկեցիկ կյանքը չեն թողնի ու վտանգելով երկրային կյանքը՝ չեն գնա թուրքերի մոտ, քրիստոնեություն տարածելու՝ հանուն հայ ժողովրդի բարգավաճման կամ գոնե հանուն իրենց երկնային երջանիկ ու հավիտենական կյանքի։

Իսկ ի՞նչ կկատարվեր, եթե հայերը ազգովի հավաքական ուժ ցուցաբերեին և մերժեին քրիստոնեությունը։ Ահա թե ինչպես է այդ հարցին անկաշկանդ ու համարձակ պատասխանում բանաստեղծ Խաչիկ Դաշտենցը.

«Թե մնայինք հեթանոս,

Այսքան չէինք մորմոքի։

Եվ ի՞նչ տվեց անամոթ,

Սուտ Եհովան մեր ազգին…

Անվերջ օգնեց թշնամուն,

Անվերջ զարկեց մեր բազկին.»։

Իսկ մեծ հայրենասեր Րաֆֆին իր վերլուծություններում հանգել է հետևյալին. «Վանքերից ծագեց մեր երկրի կործանումը, նրա´նք խլեցին մեր սիրտն ու քաջությունը, նրա´նք ձգեցին մեզ ստրկության մեջ, սկսած այն օրից, երբ Տրդատը թողեց իր սուրն ու թագը, վերցրեց խաչը և մտավ Մանիա այրը ճգնելու…Ո՜վ Հայոց հին աստվածներ, ո՜վ Անահիտ, ո՜վ Վահացն, ո՜վ Հայկ, դու´ք փրկեցեք մեզ…» 

ԷՋ Դ. Թե ինչպես և ինչու Հայաստանում տարածվեց քրիստոնեությունը, խորը վերլուծության է ենթարկել հայ մեծ պատմաբան Լեոն. «Այդ մի գաղափարական շարժում չէր, մտցված ժողովրդական զանգվածների մեջ՝ համոզում, գիտակցություն առաջ բերելու համար։ Այդ մի հրաման էր. ձևական արարողություն։ Գրիգորը լուսավորում էր ոչ թե խոսքով, համառ ու երկարատև քարոզչությամբ, այլ հրով ու երկաթով։ …Հիմնովին կործանել հեթանոսական տաճարները, կոտորել կամ փախցնել նրա պաշտոնյաներին՝ այս էր, որ Գրիգորի համար նշանակում էր «տարածել քրիստոնեություն», երբ թագավորական զորքերի գլուխ անցած մի տեղից թռչում էր մյուս տեղը մեհյանները քանդելու և քուրմեր փախցնելու համար… »: «Իսկ իսկությո՜ւնը.,.,-գրում է Պարույր Սևակը, –

Հավասարության ու եղբայրության ազնիվ քարոզով

Ուրիշի տուն ու երկինք էր մտնում

Օտար վարք ու բարք,

Օտար ծես ու կարգ…»։

Հմայելու   վարպետի իրավունք ձեռք բերած և գործելու անսահմանափակ լիազորություններ ստացած Գրիգորն օգտագործելով խարդավանքի, ներքին պառակտումներ ստեղծելու և խոստումներ շռայլելու իր ձիրքերը կարողացավ հայ ազնվականությանը «ուժեղ ու միասնական Հայաստանի» հեռանկարով գայթակղել և լարել իրար դեմ։ Հզոր Հայաստանի ձգտում էր յուրաքանչյուր հայ նախարար։ Երկիրն իրոք բուժման կարիք ուներ, և գուցե նաև հանուն դրա նրանք տուրք տվեցին նախնիների հավատի ուրացմանը։ Հուդաիզմը հայերին որպես բուժում առաջադրվելով՝  նախ ապաուժականացրեց և ծածկվելով բռնակալի իր սարսափելի այլանդակությունը քրիստոնեության թվացլալ անմեղությամբ, փաստորեն տեր դարձավ ողջ երկրին։ Միայն արտաքնապես բարոյական կերպարանք ունեցող քրիստոնեությունը հայ ժողովրդին զրկեց բանականության պայծառ լույսով ղեկավարվելու ունակությունից, և բնազդական ինքնապաշտպանությունը փոխարինվեց հետմահու «երջանկություն» տանող պատրանքով։ Հայ ժողովուրդն իր ամբողջ մոլեռանդությամբ նետվեց «փրկչին» փրկելու գործին, նահատակության՝ հանուն հետմահու կյանքի, իսկ դա արդեն բուժում չէր, այլ լուրջ հիվանդություն, որ ձգվելով երկար՝ միայն մեկ հետևանք կարող էր ունենալ՝ կործանում։

Բժիշկը հիվանդին ասում է. «Մենք երեքով ենք. ես, դու և հիվանդությունը, եթե դու միանաս ինձ՝ հիվանդությունը կմնա մենակ և մենք կհաղթենք նրան»։ Բայց վա՜յ այն հիվանդին, երբ բժիշկը միանում է հիվանդությանը։ Վա՜յ հայ ժողովրդին, որի բժիշկը հուդաիզմին միացած քրիստոնեությունն է։

Այսօր,  յուրաքանչյուր հայրենասեր հայ, եթե իր մեջ դեռ կրում է պատմական առողջ զգացողություն, խաբեությունը հայտնաբերելու, հասկանալու և դրան հակադրվելու համարձակություն, որքան էլ դառը լինի՝ պարտավոր է արդեն բարձրաձայն ասել ճշմարտությունը, որպեսզի սկսի նաև ի՛ր և իր ժողովրդի՛ ճշմարիտ բուժումը.

1915թ. Հայոց ցեղասպանությունը հանկարծակի տեղի չունեցավ. -դա հայերի դիմադրողականության թուլացման նպատակով, մոտ մեկուկես հազարամյակ առաջ հուդաիզմի նախապատրաստած և վարած հետևողական քաղաքականության արդյունքն էր:  Հրեաները՝ չորրորդ դարի  Հայաստանում ցանած սերմերի պտուղները քսաներորդ դարի սկզբներին քաղելով՝  կարողացան առատ հունձ կատարել:  Արևմտահայաստանի մոտ մեկ ու կես միլիոն հայերի ոչնչացումը, ինչն ընդունված է անվանել Հայոց  ցեղասպանություն, այս անգամ իրականացվեց հրեաների երիտթուրք ժառանգների միջոցով:

 

«Հայ Եկեղեցու Պատմությունը» Դպրոցներում Կրոնական Քարոզչություն Է

Հանրակրթական դպրոցներում պարտադիր առարկաների ցանկում ընդգրկված եւ արդեն տաս տարի դասավանդվող «Հայոց եկեղեցու պատմություն» առարկան  քննադատում են  փորձագետներ, կրոնագետներ, ովքեր համարում են, որ առարկայի անվան տակ դպրոցներում իրականացվում է հայ առաքելական եկեղեցու քարոզչությունը, ինչը մարդու իրավունքների կոպիտ խախտում է:

«Դասագիքրը  պատրաստեցին  հապշտապ ու ներմուծեցին դպրոց առանց մանկավարժա-հոգեբանական, իրավական  հիմքերի  ուսումնասիրության: Առաքելական եկեղեցու պատմության դասագիրքը ամբողջական կրոնական դասընթաց է, եւ ոչ թե պատմական»,-ասում է «Ավագ դպրոցականների  հոգեւոր դաստիարակության  առանձնհատկությունները»  գիտական աշխատանքի  հեղինակ, պրակտիկ մանկավարժ Արմինե Դավթյանը:

Առարկան քննադատող «Հայ եկեղեցու պատմությո՞ւն, թե՞ հուդայականության ձեռնարկ» գրքի  հեղինակ, «Կանաչների միություն» հկ-ի նախագահ  Հակոբ Սանասարյանն էլ նշում է, որ  «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի անվան տակ իրականում քարոզվում են հուդայական եւ քրիստոնեական կրոններ:

«Հանրակրթական դպրոցը  դառնում է աշակերտի մտքի երկփեղկված մի կառույց, որտեղ գիտականորեն  հիմնավորված առարկանների հետ մեկտեղ ուսուցանում են  տրամաբանությունն ու գիտությունը մերժող մի առարկա,-ասում է Սանասարյանը: – Եթե որոշ ծնողներ ցանկանում են, որ իրենց երեխաները կրոնական կրթություն ստանան, ապա նրանց զավակները թող հաճախեն արդեն գոյություն ունեցող կրոնական դպրոցներ»:

2002 թվականին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի եւ ՀՀ կառավորությունը միջեւ կնքվեց պայմանագիր, որի համաձայն «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկան ներմուծվեց դպրոցներ: Պայմանագիրը վերահաստատվեց 2005 թ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի եւ ՀՀ վարչապետի կողմից:

Քրիստոնեական Դաստիարակչության Կենտրոնը 2005 թվականից  ստանձնել է  «Հայ Եկեղեցու պատմություն» առակայի ուսուցման հետ կապված խնդիրների վերահսկման գործը: ԿԳՆ  հետ կնքած համաձայնագրի համաձայն, ՔԴԿ-ի անձնակազմը այցելում է դպրոցներ, ծանոթանում ուսուցիչների պատրաստվածության հետ:  ՔԴԿ-ն, ԿԳՆ եւ  Ազգային Կրթության ինստիտուտը,  Հայաստանի Աստվածաշնչային Ընկերակցությունը կազմակերպում են վերապատրաստման դասընթացներ ուսուցիչների համար:

ԿԳ նախարար Արմեն Աշոտյանը տարբեր առիթներով հայտարարել է, որ ծրագրի նպատակն է` հիմնական դպրոցի սովորողներին տալ լիարժեք գիտելիքներ հայ առաքելական եկեղեցու պատմության, ինչպես նաեւ սովորողներին դարձնել քրիստոնեական բարոյականության կրող լիարժեք անձ:

«Առարկայի մուտքը դպրոց թույլ է տալիս ոչ միայն փոխանցել գիտելիք, այլեւ ուժեղացնել մեկ այլ կարեւոր բաղադրիչ՝ դաստիարակությունը: Դպրոցը նաեւ դաստիարակության վայր է, դպրոցը հայի ինքնության պահպանման, վերարտադրման, հայոց պետության քաղաքացի կերտելու վայր է: Եկեղեցու հետ համագործակցությունը բարոյական արժեքների ներմուծմանն ուղղված քայլ է»-ասել է Աշոտյանը:

ՔԴԿ տնօրեն տեր Վարդան Աբեղա Նավասարդյանը հակադարձելով առարկան քննադատողներին, բազմիցս հայտարարել է, որ «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի դասավանդումը երբեք չի կրել քարոզչական բնույթ:

Մինչդեռ «Հայ եկեղեցու պատմություն, թե՞ հուդայականության ձեռնարկ»-ում  Սանասարյանը նշում է, որ դասագրքի վտանգավոր գաղափարները մատուցվում են երեխաներին՝ նրանց աշխարհըմբռնման ու հոգեկերտվածքի ձեւավորման նախնական փուլում, իսկ, ըստ մասնագետների, մարդկանց մեծամասնությունը աստծուն հավատում է միայն այն պատճառով, որ այդ հավատը նրա մեջ ներշնչում են մանկական տարիքում:

«Հաշվի առնելով այն, որ եկեղեցու պատմության անվան տակ կրոն է քարոզվում, անհրաժեշտ է նախ կասեցնել դպրոցներում «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի դասավանդումը, ապա` այդ դասագրքերը գիտական եւ հասարակական համակողմանի քննարկման առարկա դարձնել: Համակողմանի քննարկման առարկա պետք է դառնա նաեւ այն խնդիրը, թե ինչ հիմնավորմամբ ու իրավունքով դպրոց  է մտնում հակամանկավարժական ու մարդու միքտը խեղող այդ առարկան, ինչը մարդու իրավունքների կոպիտ խախտում է»,-նշվում է գրքում:

Արմինե Դավթյանը կարծում է, որ մինչեւ առարկան դպրոց ներմուծելը հարկավոր էր ուսումնասիրել կրոնական դաստիարակության առանձնահատկությունները, ստեղծել այնպիսի հայեցակարգ, որը չեզոք կլիներ:Արմինե Դավթյանը կողմ է հոգեւոր դաստիարակությանը, սակայն կարծում է, որ մինչեւ առարկան դպրոց ներմուծելը հարկավոր էր ուսումնասիրել  կրոնական դաստիարակության առանձնահատկությունները,  ստեղծել այնպիսի հայեցակարգ, որը  չեզոք կլիներ, եւ նոր միայն այդ  հիմքերի վրա  դպրոցում իրականացվեր  քրիստոնեական կամ հոգեւոր դաստիարակութունը:

«Դասագքրի ամբողջ մոտիվացիան է, որ եկեղեցին ու իր ազգային պատկանելիությունը նույնական են, եւ եկեղեցու հետ նույնականացումը ազգասիրություն է, հայրենսիրություն է, պետությամ նկատմամբ նվիրվածություն է: 10-րդ դասրանի դասագիրքում կարմիր թելով անցնում է այդ  հասկացությունը՝ եթե հայ ես՝առաքելական եկեղեցու հետեւորդ պետք է լինես, եթե առաքելականը չես ընդունում, ուրեմն հայ չես»,-ասում է նա:

Հակոբ Սանասարյանը, ով ուսումնասիրել է հատկապես «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի 4-րդ դասարանի դասագիրքը, նշում է. «Եթե գրում են, որ Աստվածաշունչը քրիստոնյանների սուրբ գիրքն է, եւ նշանակում է Աստծու շնչով գրված, ապա նաեւ պետք է ասեին, որ ցանկացած կրոնի դավանաբանական գիրք համարվում է սուրբ գիրք եւ գրված է Աստծո ձեռքով կամ թելադրանքով:  Օրինակ իսլամական աստվածաբանությունը վստահ է, որ Ղուրանը Ալլահի ձեռքով է գրված, որի բնօրինակը պահվում է երկնքում: Այդպիսի պնդումներ կարելի է գտնել մյուս դավանանքներում էլ»:

Նա իր հեղիանակած գրքում անդրադառնում է այն փաստին, որ Եհովան հրեա ժողովրդի Աստվածն էր, եւ հարց բարձրացնում, թե ինչպե՞ս եւ  ի՞նչ իրավունքով են հայ մանուկներին սեփական երկրում դասավանդում  ուսուցանում հրեա  ժողովրդի առասպելական պատմությունը, եւ միայն մեկ տարի անց՝ հայ ժողովրդի պատմությունը:

«Պետք է նկատի ունենալ, որ հրեա ժողովրդի պատմությունը միահյուսված է դիցառասպելներով եւ դարձել է պաշտամունքի առարկա՝ հուդայական եւ քրիստոնեական կրոնների դոգմա, իսկ ազգայնական, հուդայական կրոնը անտեսում է այլ ժողովուրդների, ինչպես եւ հայ ժողովրդի գոյությունը»,- նշվում է գրքում:

Ըստ Սանասարյանի` հայ երեխաներին պետականորեն պարտադրվում է հավատալ, որ Եհովա Աստվածն է ստեղծել իբր տիեզերքը ու նրա հարստությունները: Լույսը բաժանել խավարից, ցամաքը ՝ջրից, իսկ վերջում էլ ստեղծել իր նմանին՝մարդուն: Նա կարծում է, որ նման  հեքիաթառասպելներն իրականություն համարող ու հավատացող աշակերտները լրջությամբ չեն ընդունի բնական գիտությունները՝ ֆիզիկան, քիմիան, կենսաբանությունը, ինչը կբերի նրանց մտքի ու դատողության երկփեղկման:

Մյուս կողմից, նա կարծում է, որ դասավանդվող առարկան բոլոր աշակերտները չէ, որ կընդունեն այնպես, ինչպես որ ցանկալի է եկեղեցուն, ինչի դեպքում էլ նրանց նկատմամբ  հոգեբանական ճնշում կկիրառվի:

«Երեւանի դպրոցներից մեկում (համարը չեմ նշում, որ աշակերտներին վատ դրության մեջ չդնեմ) առաջին դասարանցիներին պարտադրել են ուսուցչի եւ ծնողների հետ գնալ եկեղեցի, որտեղ «ա» տառը սովորելուց առաջ տերտերը կօրհնի  «ա» տառը եւ  յուրաքանչյուր աշակերտի:  Ընդդիմացող ծնողներին, դպրոցի տնօրինությունը, ուսուցիչները որակել են որպես Եհովայի վկաներ,» – նշվում է ձեռնարկում:
2003-2004 ուսումնական տարվա ընթացքում Հոյց եկեղեցու պատմություն առարկան ներմուծվեց 4-րդ եւ 5-րդ դասարաններում, իսկ 2005-ին 7 տարի պարտադիր դասավանդվող առարկա դարձավ ՝ 4-10-րդ դասարանների համար:
Լուսանկարը` maridk.am-ի

ԵԱՀԿ անդամ պետությունները ընդունել են Թոլեդոյի ուղեցույցը, որով պետք է ապահովվի  տարբեր կրոնների ու հավատքների մասին ուսուցումը և չլինի  առանձին կրոնի կամ հավատքի ուսուցում, ինչպես նաեւ դպրոցներում կրոնների ուսուցումը պետք է համապատասխանի մարդու իրավունքների հիմնական չափանիշներին:

«Համագործակցություն հանուն ժողովրդավարության» կենտրոնը ուսումնասիրություն է անցկացրել Հայաստանի դպրոցներում, թե որքանով է «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի դասավանդումը համապատասխանում Թոլեդոյի ուղեցուցային սկզբունքներին:

«Համագործակցություն հանուն ժողովրդավարության» կենտրոնի նախագահ Ստեփան Դանիելյանը ուսումնասիրությունից հետո հայտարարել է, որ գրանցվել են դեպքեր, երբ երեխային բոյկոտի են ենթարկել` ստիպելով աղոթել եւ խաչակնքվել այն պարագայում, երբ նրանք աթեիստ են եղել: Այդ մասին պատմել են ուսուցիչները:

«Բացի այդ, դասերի ժամանակ եղել են կրոնական ծեսերի կատարման դեպքեր: Տպավորություն է ստեղծվում, թե ով Հայ առաքելական եկեղեցու հետեւորդ չէ` հայ չէ»-ասել է Դանիելյանը(«Առավոտ»):

2012 թվականին Ազգային անվտանգության խորհրդի միջգերատեսչական հանձնախումբը մշակել է «Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարություն», նախագիծ, որտեղ որպես նպատակ նշված  է.«Կրոնի եւ հավաքտի վերաբերյալ դպրոցական  ուսուցման ծրագրերի վերանայումը դպրոցներում՝ Կրոնների եւ հավատքների դպրոցական ուսուցման Թոլեդոյի ուղղորդող սկզբունքներին համապատասխան»:

Արմինե Դավթյանը համոզված է, որ վաղ թե ուշ դասագրքերը շրջանառությունից դուրս կգան, քանի որ առկա է անհամապատասխանություն դասագրքի եւ Թոլեդոյի սկզբունքի միջեւ:

Նա տեղեկացնում է, որ Ռուսաստանում 2009 թվականից այս հարցը բարձրացվել է եւ «Ուղղափառ եկեղեցու պատմություն» առարկայի դասագիրքը հանվեց, որովհետեւ այն խնդիրներ էր առաջացրել՝ ազգային խտրականության, ազգայնամոլության, նույնականացում էր՝ եկեղեցին և ազգը: Առարկան փոխարինվեց երկու տարբեր առարկաններով՝«Կրոնների մշակութաբանություն» եւ «Կրոնների պատմություն»: Նաեւ ոչ պարտադիր դասընթացներ են մտել՝ քրիստոնեական և մուսուլմանական դաստիարակություններ ու երեխան ինքն է ընտրում, թե դրանցից որին մասնակցի»:

«Հայ կրոնի հեղափոխություն». պատրա՞նք, թե՞ իրականություն

Վերջին շրջանում, սփյուռքահայության մեջ, շնորհիվ մեծ համարում և բազմահազար դիտորդներ ունեցող «Լույսաշխարհ» էլեկտրոնային ցանցի, լայն շրջանառության մեջ է դրվել մի նախագիծ, որն արդեն հասցրել է կրքեր բորբոքել նաև հայաստանյան իրականության մեջ: «Հայ կրոնի հեղափոխություն» կոչված շարժման մասին է խոսքը: Այդ շարժումն այսօր ներկայացված է նաև սոցցանցերում և ակտիվ քարոզչությամբ է զբաղված համացանցային տարբեր տիրույթներում: Ի՞նչ է այն, ովքե՞ր են դրա մունետիկները, արդյո՞ք միայն համացանցային զվարճանք է, թե՞ կան նաև դրա հաջողությանը նպաստող այլ՝ դեռևս չերևակվող լուրջ խթաններ: Նախքան այս թեմային անդրադառնալը, հպանցիկ անցում կատարեմ Հայաստանում դեռևս (հուսանք) քիչ հայտնի աղանդավորական մի շարժման.

«Vikka»-արևմտաեվրոպական նեոհեթանոսական կրոն: Լայն տարածում է գտել 1954թ. սկսած՝ շնորհիվ անգլիական պետական մարմինների: Այս աղանդի հետևորդներն իրենց համարում են բնապաշտներ, նաև՝ հնագույն կախարդանքների և մոգությունների վերածնողներ: Հիմնականում ընդունում են արական և իգական սկիզբներով գերագույն աստվածությունների պաշտամունքը: Սակայն, այս աղանդին հարող ամեն տեսակի ֆեմինիստական, մայրիշխանական և լեսբիական շարժումների հետևորդների մոտ (իսկ այդ շարժումները Եվրոպայում հաճախ սերտորեն առնչվում են «Vikka» աղանդին) հստակ ուրվագծվում է գերագույն դիցուհու պաշտամունքն ու արական սկիզբ ունեցող աստվածությունների դեմ կատաղի, անզիջում պայքարը, ինչը, բնականաբար, բխում է հիշյալ շարժումների գաղափարաբանությունից: Մերժելով դասական կրոններում պաշտվող աստվածություններին, սրանք գարշում են հատկապես քրիստոնեությունից: Այս աղանդին հարող ֆեմինիստները, մայրիշխանական շարժումների ակտիվիստներն ու լեսբուհիները պնդում են, որ իրենք կոչված են վերածնելու «բաբելոնյան սրբազան հավատալիքները»: Զբաղվում են շամանիզմով, կախարդանքներով: Առանձնակի պաշտամունքի է ենթակա սրանց մոտ եգիպտական Իզիդա դիցուհին՝ իր բոլոր ատրիբուտներով: Հայտնի են ամենամսյա պաշտամունքային ծիսակատարությունները՝ ժանրին հարիր բոլոր դրսևորումներով:

Նպատակս չէ, սակայն, մանրամասնորեն նկարագրել այս աղանդի էությունն ու գործունեությունը: Դրա մասին բավականին հարուստ տեղեկություններ կան նաև համացանցում: Հպանցիկ դրան անդրադառնալուս բուն պատճառը հետևյալն է.

Ֆեմինիստական և լեսբիական բազմաբնույթ կառույցներն ու շարժումները եվրոպական երկրներում իրենց հետ բերում են նաև դասական ընտանիքների քայքայման, «նոր դարաշրջանին» հարիր՝ սեռական-կենցաղային-ընտանեվարման կյանքի կոչեր: Այդ ամենը, որպես օրինաչափություն, հաճախ ուղեկցվում է տվյալ շարժման նպատակներին հարիր կրոնական ուղղության, աղանդի ներթափանցումով համապատասխան երկիր: Նպատակը. իբրև թիրախ ընտրված ազգի շրջանում առաջացնել խանդավառություն՝ սկզբում դեպ հեթանոսության, բնապաշտության շպարի ներքո գործող տվյալ աղանդը, և ապա, իբրև վերջնական նպատակ՝ արևմտյան այլասերիչ շարժումների հաղթանակի համար հոգեբանական հողի նախապատրաստում: Տվյալ դեպքում, «Vikka» աղանդը, իրենում առկա շամանիզմի, կախարդանքների, դիցամոր ու դիցահոր գաղափարների շահարկման, արևապաշտական, որոշ երկրներում՝ կրակապաշտական, մեկ այլ տեղ՝ լուսնապաշտական ծեսերի դյութանքով, բավականին հաջող զենք է եվրոպական որոշ երկրներում հաղթարշավող այլազան շարժումների ձեռքին՝ ավանդապաշտ, ազգային արժեքների պահպանմանը նախանձախնդիր հավաքականությունների մեջ սողոսկելու համար:

«Vikka» աղանդի որոշ ծեսեր նկարագրող լուսանկարներ կարող եք տեսնել  «Հայ կրոնի հեղափոխություն» կոչվող զառանցանքի համացանցային էջերում.

http://www.facebook.com/pages/Հայ-Կրոնի-Հեղափոխություն/388625367881175

Պատահական չէ, կարծում եմ, որ «գերապատիվ մեր հեղափոխականները» համադրել և տարածում են այս գայթակղիչ նկարներն իրենց գաղափարների հետ միասին: Ո՛չ քչերն են՝ իրենց արիադավան համարող հայորդիներից, հրապուրվել սրանց կոչերով ու «ազգահոգ» հայտարարություններով. կաթողիկոսի գնդակահարություն, տերտերներին քացու տակ առնել, եկեղեցիների գմբեթներին խաչերի փոխարեն՝ կեռխաչերի տեղադրում, հին կտակարանի ժխտում, նորի բարեփոխում, բնապաշտություն, և այլն, և այլն, և այլն: Ձեռքի հետ էլ, արդեն առանձին, «Հայ կրոնի հեղափոխություն» կոչվածի քարոզչությունից դուրս, իբրև անհատ «մտավորականներ»՝ սեռական սանձարձակության, հայ ընտանիքի պղծման, հայ կնոջն ու աղջկան փողոց դուրս բերելու կոչեր:

Ազգային արժեքները դավանող յուրաքանչյուր հայորդի պետք է հստակ գիտենա. Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցին, այո՛, կարիք ունի՛ վերափոխման: Եվ դա բխում է հենց իր՝ եկեղեցո՛ւ շահերից: Քանզի, վաղվա Ազգային Պետության մեջ նա ունենալու է իր հստակ տեղը՝ այսինքն, գործելու է միայն իբրև հոգևոր կառույց և երբեք չի կարողանալու խառնվել պետության գործերին: Վաղը, ազգային հայեցակարգով առաջնորդվող մեր սերունդների կյանքում, յուրաքանչյուր Նպատակ և խնդիր պետք է դրվի ազգայինի գերակայության դիրքերից ելնելով, և յուրաքանչյուր կառույց՝ լինի դա կրոնական, թե հասարակական-քաղաքական, կենսունակ է լինելու այնքանով, որքանով որ իր գաղափարաբանությունն ու գործունեությունը բխեցնելու է Ազգայինի՛ շահերից: Կհաջողվի՞ դա անել Հայաստանյայց եկեղեցուն՝ նա միշտ էլ կունենա՛ հավատավորների իր խումբը, չի՞ հաջողվի՝ բնական ընտրության օրինաչափությամբ այն իր տեղը կզիջի մեկ այլ՝ ազգային վարդապետություն ու մարտավարություն որդեգրա՛ծ կառույցի: Այսինքն, բարեփոխումները եկեղեցու ներսում՝ դա առաջին հերթին եկեղեցո՛ւ խնդիրն է, և պետությունը, անհրաժեշտաբար, նրան ստիպելո՛ւ է գնալ այդ բարեփոխումներին: Բայց դա անելու է Հայաստանյա՛յց եկեղեցին՝ Հայոց պետության օգնությամբ կամ պարտադրանքով:

Ավերումի և քանդումի կոչերը պետք չէ՛ ընդունել խանդավառությամբ: Այդ ավերումներից շուրջ 18 դար է՝ մենք դեռ ուշքի չենք եկել: Ավերումի կոչեր անողները ոչինչ չեն կարող տալ՝ հայոց պետականությանը հասած չարիքների մեջ արդարացիորեն եկեղեցու մեղքը տեսնող հայորդիներին: Երբ թույլ է պետությունը, երբ ներցեղային բարոյականը չէ՛ նրա հպատակների գործողությունները վարող շարժառիթը՝ միշտ էլ գլուխ են բարձրացնում ուժեր, ովքեր փորձում են իրենց վրա վերցնել պետական գործառույթները: Եկեղեցին բացառություն չէ: Օրինակները քիչ չեն նաև մեր պատմության նախաքրիստոնեակա՛ն շրջանում: ՈՒրեմն, մեր պատմության մեջ առկա թերիները վերլուծելու, ազգային հայեցակարգի որոնման, ազգային արժեհամակարգով ապրող սերունդ դաստիարակելու մեր ճանապարհին՝ չշեղե՛նք մեր ուշադրությունը դրսից փչող կասկածելի հովերի վրա, չխաբվե՛նք մեր ցավն ու նվիրական զգացմունքները շահարկող «հեղափոխականներին», հատկապես, երբ հատվածաբար, տարբեր ամբիոններից, սրանք բացառիկ լպիրշությամբ հանդես են գալիս արդեն այլ՝ իրենց բուն էությունն ու նպատակնե՛րը բացահայտող կոչերով:

Մեկ այլ՝ ոչ պակաս մտահոգիչ փաստ, որ իրենց հետ բերում են մեր «ազատամիտները». այսօր իրոք, ազգն իր ամբողջության մեջ սիրող, Հայ լինելը որևէ դավանանքի հետ չպայմանավորող, թող որ՝ տարբեր կրոնական կամ դավանաբանական ուղղությունների հետևորդ հայորդիներ վարակվել են սրանց բերած հոգեբանական պառակտման ախտով: Քրիստոնյա հայորդիք, անխնա քննադատելով հանդերձ սրանց՝ ուղղակի կապ են փնտրում նորօրյա մեր «մարգարեների» ու հայոց ազգային հավատքի ակունքները պեղող, արիադավան իրենց ազգակից-եղբայրների միջև: Արիադավաններից ոմանք, իրենց հերթին, խանդավառված «հեղափոխականների» թվացյալ ազգահոգությամբ, միաժամանակ, զայրացած՝ թացն ու չորը հաճախ իրարից չզատող քրիստոնյա իրենց ազգակիցների մոլեռանդությունից, փոխադարձ վիրավորանքներով ու միայն մեր միջև առկա ճեղքվածքն անդունդի վերածող վեճերո՛վ են զբաղեցնում իրենց առօրյան: Սա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ՝ օրեցօր խորացող պառակտում, ազգը հատվածականությունների վերածող արհավի՛րհք:

Թող ներվի ինձ, սակայն, ստիպված եմ ստորև՝ հայ ընթերցողի ուշադրությանը ներկայացնել մի քանի հղումներ, որոնք ավելի լավ պատկերացում կտան այն մասին, թե ովքե՞ր են «հայ կրոնի հեղափոխության» անվան տակ գործողները, ի՞նչ ուժեր կարող են թաքնված լինել նրանց ետևում, և ի՞նչ հեռահար նպատակներ են դրանք հետապնդում: Այս հղումներից մի քանիսը ուղղակիորեն բացահայտում են մեր «հեղափոխականների» բուն էությունը, որոշներն էլ՝ կարող են կողմնակի պատկերացումներ տալ սրանց շփումների և կապերի մասին: «Լույսաշխարհ» կայքում, որտեղ ինձ բավականին տևական ժամանակ ամբիոն է տրամադրվել, ընկերներիս հետ միասին տեղադրել էի այս, և մի քանի այլ հղումներ: Դրանց հետևել էին վրդովված հայորդիների բուռն արձագանքն ու լրացուցիչ մերկացնող մեկնաբանությունները: Դրանք բոլորը, սակայն, խնամքով ջնջվեցին՝ այն պահից, երբ «ազգայինի» անվան տակ եթեր սպրդած գործակալների սենսացիոն հայտարարությունները ուղիղ համեմատական դարձան տվյալ լրատվամիջոցի ռեյտինգային ցուցանիշի բարձրացմանը: Ահա այդ հղումներից մի քանիսը.

1. http://www.youtube.com/watch?v=ZYtgDzj_dk4
Սա երեք մասից բաղկացած հաղորդում է՝ Հայ կրոնի հեղափոխության ջատագովներից Վահե Ավետյանի մասնակցությամբ: Հաղորդման երրորդ հատվածն ամբողջությամբ, ինչպես նաև՝ վերը տեղադրված երկրորդ հատվածից այս պատառիկը ջնջվել են Ավետյանի պահանջով:

2. http://am.forum.26l.mobi/topic1810267_350.html 
3. http://www.a1plus.am/am/politics/2011/06/6/vahe-avetyan 
Այս երկու հղումներում խոսվում են Վահե Ավետյանի մի շարք դարակազմիկ արարքների մասին. Խոջալուի դեպքերի համար ազերիներից ներում խնդրելը, Օբամային գրած նամակը, ուր մեր վտարանդու կողմից հայոց վրիժառուական գործողությունները որակվել են, իբրև հայկական ահաբեկչություն, և այլն:

4. http://www.facebook.com/note.php?note_id=121892077863343
Սա բոլորիս քաջ հայտնի, տխրահռչակ Գեորգի Վանյանի էջն է: ՈՒշադրության են արժանի այն ջերմ մեկնաբանությունները, որ ծավալված են նրա և վտարանդի մեր գրողների միջև:

Հ.Գ.- Այս ամենն, իհարկե, մեզ համար առանձնապես կարևորություն չէին ներկայացնի. ի վերջո, եվրոպական իր տերերի հասարակ խամաճիկ մի հայանուն ստահակ՝  փրփուրը բերանին, ինքնահաստատվելու փորձեր է անում: Այդպիսիք եղել են բոլոր ժամանակներում և մեր օրերում էլ՝  բացառություն չեն: Սակայն, փաստը մնում է փաստ, որ քաղաքական կողմնորոշումներից՝  կրոնի հեղափոխություն, այստեղից՝  սեռական սանձարձակություն քարոզող այս սուբյեկտը միայնակ չէ: Երկրե-երկիր անցնելով՝  ակտիվորեն զբաղվում է «վտարանդի գրողների» ցանցի ընդլայնմամբ, համարվում է նույնպես «վտարանդի գրող» Արմեն Մելիքյանի (գործ)ընկերը, արդեն կարողացել է իր հաստատուն տեղը զբաղեցնել սփյուռքի բազմահազարանոց լսարան ունեցող լրատվամիջոցներից մեկում: Եվ արդյունքում՝ պառակտում և թերահավատություն, սանձարձակություն և օտարահակ, ապազգային մթնոլորտ է սերմանվում այնտեղ, ուր հնչում է սրա և իր նմանների խոսքը: Իսկ առայժմ, դավին անտեղյակ հայ ընթերցողը հիանում է հայոց հին հավատքի անվան տակ հրամցվող աղանդավորական պատկերներով:

Հովհաննիսյան Գևորգ

Ցավալի է տեսնել որ այսպիսի խորագույն հոգեմտավոր ստրկատիրությունը ստրուկ հայերը ընդունում են որպես ազատագրություն:

Քրիստոնյա ջարդարար կաթողիկոսներն ու նրանց քաղաքական ու գաղափարախոսական համհարզները միշտ և միշտ հենվել են օտար ուժերի վրա իրենց իշխանության հաստատման ու ամրապնդման համար` լինելով ազգային դավաճաններ: Մինչև ազգի վրա բացարձակ ստրկատիրության հասնելը: Որից հետո արդեն ստրուկն առաջնորդում է ստրուկին` պարտադրված կրոնա-գաղափարախոսական ստրկատիրությունը համարելով «ազգային ավանդույթ»:

Եթե մի ժամանակ այդ օտար ուժերը, որոնց ապավենին դիմում էին դավաճան կաթողիկոսները, բյուզանդական կայսրությունն ու արաբական բանակներն էին, այսօր այն մասոնականությունն է, որ սողոսկելով հայերի մեջ` հայը հայի դեմ է հանում. մեկուսացնելով ու հալածելով բոլոր այն հայերին ովքեր չեն ենթարկվում, այլ` պայքարում են իրենց ու իրենց ազգի վրա պարտադրված կրոնա-քաղաքա-գաղափարախոսական ստրկատիրության դեմ:

Այդ մասոնականությունը ունի անուններ հայ իրականության մեջ: Անթիլիասի ԿԿԿ-ն (Կեղծված Կիլիկիո Կաթողիկոսություն) պարտադրվում է մասոն դաշնակցականների «Ազգային» հորջորջվող դեռ էն գլխից ծախված «Խորհուրդների» միջոցով, իսկ մյուսը` ռամկավար և բարեգործական մասոնների միջոցով: Իսկ հիմա, բացե ի բաց, առանց այս դասական խմբավորումների կարիքին, զանազան օթյակներ հաստատվել են Հայաստանում և օրից օր խորացնում են իրենց գործունեության դաշտը:

Հայաստանեայց կոչված եկեղեցին, իբրև ազգային կառույց, սողոսկում է ամեն մի հայ տան մեջ, հայ երեխաների ծնունդը, դպրոցական դաստիարակությունը, երիտասարդների ամուսնությունն ու ծերերի մահը անիծելով հուդայական առասպելաբանությամբ: Այն ստեղծում է բավարար պարարտ ենթահող զուտ հուդա-քրիստոնեական հոսանքների համար, որոնք արդեն իրենց իսկ հրեական առասպելաբանությամբ հագեցած հողի վրա դժվարություն չեն ունենում մի քանի մանր-մունր լրացումներ կատարելով հայի հրեականացման գործընթացն ամբողջացնելու:

Իսկ այս մասոն-մուսոն-դաշնակ-ռամկավար-կռիստոնյա մոլեռանդները ուժեղ կռվան են հանդիսանում ներսից պառակտելու մեր ազգը, այն ենթարկելու հուդայական-հրեական առասպելաբանական համարգին` զրկելով նրան ինքնուրույնությունից, ինքնուրույնորեն կայանալու հնարավորությունից, և պարզապես գոյատևելու որպես համաշվարհային ուժերի ենթական կամ ստրուկը:

Ցավալի է տեսնել, որ այսպիսի խորագույն հոգեմտավոր ստրկատիրությունը ստրուկ հայերը ընդունում են որպես ազատագրություն: Վտարանդի այն գրողների արտաքսումը Հայաստանից ու նրանց մեկուսացումը նաև Սփյուռքում հետապնդում է ոչ այլ նպատակ, քան` հուդաքրիստոնեական ստրկատիրության անուրը հայ ազգի վզին ամրացնելը: Եվ պատահական չէ, որ նրանք հալածվում են հենց այն ուժերի կողմից, որոնք երաշխավորներն են մասոնականության և հուդաքրիստոնեական հոսանքների ներթափանցմանը հայ իրականության մեջ:

Սրանք այնքան են շատանում և ուժեղանում հակաշիռ ստեղծող գրողների աքսորի պայմաններում, որ նույնիսկ եթե այդ աքսորը վերացվի այդ հոսանքների հովանավոր «մարդասեր», «ժողովրադավար» ու «բարի կամքի տեր և մարդկային իրավունքների պաշտպան» պետությունների միջնորդությամբ, արդեն ուշ է լինելու, քանի որ նրանց հովանավորած ու արդեն յոթ արմատ նետած կրոնաքաղաքան ստրկատիրությունը վերացնելը գրեթե անհնար կլինի առանց արյունալի հեղափոխության:

AEMEN MELIKYAN

«Անաստված» Արմեն Մելիքյանի պատասխանը «հավատացյալ» Ստյոպա Սաֆարյանին:

Ստյոպա Սաֆարյան
Ժառանգություն կուսակցության անդամ և Ազգային Ժողովի պատգամավոր.

Արմեն, ես քրիստոնեա եմ, Առաքելական եկեղեցու հետեւորդ: Իհարկե, չեմ կարող պահանջել, որ դադարցնեք այս հակաքրստոնեական արշավը, բայց կարող եմ պահանջել ինձ հանել Ձերն թիրախ խմբից: Անիմաստ է, եւ ինձ չեք համոզի ետ կանգնել իմ հավատքից:

Պատասխան`

Սիրով.
Ձեր հավատքը ճշմարտության թշնամին է: Այդ պատճառով էլ ջարդվեցիք: Ստրուկ եք և կմնաք ստրուկ հավիտյանս հավիտենից:

Ընտրել եք սուտը և ձեր ուղեղը փակել ճշմարտության ձայնի առաջ: Վատն այն է, որ հավակնում եք ազգ առաջնորդել:

Չեք ուզում անգամ լսել հաղորդումները ու նոր կողմնորոշվել. ձեր ականջներն եք փակում, մեռած քայլողներ:

Այլ հարց եթե Հայաստանում լինեինք, տեր մեր քաղաքական-քաղաքացիական իրավունքների. որի դեպքում, ձեր ու ձեր Հովանիսյանի նմանները երբեք տեղ չէին ունենա քաղաքական կյանքում:

Մի օր կաթողիկոսը գնդակահարվելու է Էջմիածնում. հուսով եմ նրա կողքին չեք լինի:

Դուք հայ չեք. հայը չի կարող քրիստոնյա լինել: Հրեայի բիճ եք մտքով ու հոգով: Ինչպես կրոնականների ձեռք համբուրող ձեր Հովանիսյան հնգէական ստրուկը:

Ըստ այնմ թող մեր ազգը այսուհետև որոշի ձեր և Ժառանգության վերընտրության խնդիրը:

Թքում եմ քո և Րաֆի Հովանիսյանի երեսին: Դուք այլևս տեղ չունեք մեր ազգի պատմության մեջ: Դուք խաբեբաներ ու կեղծավորներ եք, որ ձեզ համար քաղաքական դիրքեր եք կառուցում Հայաստանում` հայ վտարանդի գրողների կյանքերի հաշվին: Ձեր նախաձեռնություններով էլ ձեր հետույքը մաքրեք. դուք տարիներով օրորում եք մեզ, լկտի վարնոցներ` նպատակ ունենալով մեր մաշումն ու կործանումը: Թքած ունեմ ձեր բոլոր ոռինագծերի վրա: Ձեզնից ողորմություն չենք հայցում:

Մի կասկածեք, որ դուք և Րաֆի Հովանիսյանը մի օր կհայտնվեք բանտում` ազգային դավաճանության մեղադրանքով դատվելով: Ձեզ դատողը լինելու եմ ես: Կամ էլ ձեզ կաքսորենք տասը տարի ձեր ամեն ինչը կործանելուց հետո, որպեսզի համտեսեք մեր ապրած կյանքը: Այսուհետև դուք համբուրելու եք մեր ոտքերը ձեր մեղքերի թողության համար:

Կոչ եմ անում մեր ժողովրդին վերջնականապես իր միջից մաքրելու Ժառանգություն հորջորջվող կեղծավորների ու սրիկաների այս կուսակցությանը:

Արմեն Մելիքյան

Արմեն Մելիքեանի Նյութերից

«Անաստված» Արմեն Մելիքյանի պատասխանը «հավատացյալ» Ստյոպա Սաֆարյանին
Կենսագրական Տվյալներ Եւ Հալածանքներ
Գործք Շնաց
Մեր Սերունդը Հնարավորությունը Կունենա Գահընկեց Անելու Զույգ Կաթողիկոսներին, Վառելու «Աստվածաշունչ» Կոչված Խարդախանքը Էջմիածնի Բակում
Որոշ եկեղեցականներ հետաքրքրությամբ հետևում էին ծրագրին
Շունը Էջմիածնում

Շունը Էջմիածնում

ինչպես Էլլան քավորից թույլտվություն էր խնդրել, որպեսզի հետս դրսում թեյ խմեր: Քավորը թույլատրեց: Ապա հրավիրեց տուն՝ Կուսմիածին: Երեք շաբաթ խուսափեցի, մինչև իմ ու Էլլայիհարաբերությունները հստակվեին: Դեռևս մի ամիս էր, ինչ գտնվում էի Դրախտում: Էլլայի հետ գնացի Կուսմիածին, ու նախքան քավորին հանդիպելը մտանք մայր տաճար՝ Դրախտի կրոնականկենտրոնը:

Ըստ ավանդության՝ Բասսասարն այս եկեղեցու հատակագիծը ցույց է տվել «Գրիգոր» անունով մի օտարի, որի հայրը Դրախտի թագավորին սպանող վարձակալ էր: Բասսասարը սա արել էր,որպեսզի կատարվի Գոռգոռունի մարգարեի ձեռքով գրվածը՝ զի վերջիններին անելու եմ առաջին, առաջիններին՝ վերջին:

Մինչ Դրախտցիք Գրիգորին հավերժացրին որպես չարի ներկայացուցիչ՝ կոչելով «Անակի (Մարդասպանի) Որդի», Բասսասարի հետևորդները նրան «Լուսավորիչ» անվանեցին՝ նոր կրոնըԴրախտում պետականորեն հիմնավորելու համար: Սա միայն Դրախտի հատուկ հեգնանք չէր: Սատանայի լեզվում ևս կրետին «ապուշ» բառը քրիստոնյա բառից ծագող լեզվի գանձարանումմնացած հիշողություն է: Դա վկայում է ժողովուրդների համատարած պայքարի մասին: Այն մասին, որ տասնյակ սերունդներ խողխողելով է, որ Բասսասարն իր իշխանությունը հաստատեց:Հանուն սիրո: Բայց նահատակների համար արյան տուրք չի վճարում: Բասսասարն իրականում սեփական արյան վրեժն է լուծում՝ «Փրկություն» վարագույրի հետին թափելով միլիոնավորներիարյունը:

Օտարը, թեև հավատավոր, բայց մոլեռանդ մարդ էր՝ անհաղորդ Դրախտի մշակույթին: Թագավորի զորքերի գլուխն անցած՝ հիմնահատակ կործանեց Դրախտի հին քաղաքակրթությունը,քայքայեց մշակույթը, հաստատեց նոր կրոնը՝ ջարդելով հազարներին: Կտրեց Դրախտի գլուխը, դիակի վրա պատվաստեց Հուդայի գլուխը: Այս դեպքերը տեղի ունեցան սկսած 301 թվից:

Մայր տաճարը հիմնադրվեց մի վայրում, որը եղել է Մայր աստվածուհու մեհյան. մինչ այդ կոչվել է «Սանդարամետ»: Բասսասարականների համար այս բառը Դժոխքին համարժեք իմաստստացավ: Սանդարամետը, սակայն, նշանակում էր Սուրբ Հոգի, Երկրի Ոգին. այստեղից էլ բխում է դրա՝ Երկրավոր Մոր մեհյանը լինելու հավանական իրողությունը և Սուրբ Հոգին կապումմայրական գաղափարին, մի բան, որ հաստատվում է Դրախտի ազգագրության մեջ:

Սուրբ Հոգու առնչությունը մոր գաղափարի հետ ոչնչացվեց հայրամետ և մայրասպան բասսասարականների կողմից:

Վանքում ուշադրությունս գրավեցին Բասսասարի տասներկու աշակերտների նկարները: Շարված էին շրջանաձև, այնպես, ինչպես Զոդիակը շրջան է ենթադրում՝ որպես տիեզերականօրացույց: Էլլային ասացի, որ մեր և հաջորդ սերունդների կյանքում այս պատկերները պետք է փոխարինվեն Հայկի տասներկու ուստրերի և դուստրերի պատկերներով: Այլայլվեց. Էլլան«հայ-քրիստոնյա» էր. այդպես էին հավատացրել նրան:

Մասսագետը վեցերորդ հարկից ժպտում է:

Հայկը Դրախտի հիմնադիրն է: Սակայն սովորական պատմական անձնավորություն չէ, ինչպես ենթադրում են շատերը: Ժամանակի Աստվածն է՝ մարդկային պատմության ևքաղաքակրթության Սկիզբը: Նրա տասներկու ուստրերն ու դուստրերը աստվածներ են: Յուրաքանչյուր ամսվա և օրվա ու գիշերվա տասներկու ժամերի պահապաններն են:Հետազոտություններս ցույց են տալիս, որ Զոդիակի ծննդավայրը եղել է Հայաստանը:

Հայկի հակառակորդ Բելը, որը համապատասխանում է դրախտյան Էպոսի Բաղդասարին, տիեզերական նախազոհն է: Նրա մահով ստեղծվում է Հայոց Աշխարհը, այլաբանորեն՝ Տիեզերքը.դիցաբանության մեջ Տիեզերքի կենտրոնը գտնվում է նախազոհի զոհաբերման վայրում, տվյալ դեպքում՝ Վանա լճի մոտ:

Հին դիցմոտիվ է, ուր երկվորյակ եղբայրներից ավագի զոհաբերությամբ կայանում է արարչական ստեղծագործությունը. հիմնադրվում է ազգը: Բելը հավանաբար Հայկի ավագ երկվորյակն էր,իսկ Էպոսի Բաղդասարը՝ Սանասարի ավագ եղբայրը, և ո՛չ թե հակառակը, ինչպես որ է հայկական ժողովրդական, առավել ևս գիտական մտածողության մեջ:

Հակոբի մեծ եղբայրը Եսավն էր, որից նա խլեց ավագության իրավունքը և դիցաբանական հիմնադիրը հանդիսացավ Իսրայելի տասներկու ցեղերի: Սա հնդեվրոպական և հին հայկականառասպելի արձագանքն է, որտեղ նախազոհի գաղափարը վերափոխվել է անդրանիկությունը «խաբելով» գողանալուն:

Տասներկու աստվածների գաղափարը՝ որպես Ժամանակի աստվածներ, դուրս է մղվել Հուդայի կրոնից, քանի որ այդ միտքը վերցվել է այլ աղբյուրից և այնուհետ աղավաղվել՝ կորցնելով կապըիրեն ծնող դիցաբանական կառույցի հետ:

Տասներկուսի դիցաբանական ու գաղափարախոսական ակունքների արտահուդայական լինելը երևում է նաև այն առասպելից, ուր Մովսեսի հաջորդը՝ Հիսուսը գալով իրեն «խոստացված»երկիրը, գտնում է տասներկու բոլորաձև շարված քարեր: Շրջանը նշանակում է Ժամանակը, ինչպես այսօր ժամացույցն է: 16-րդ դարից սկսած «Աստվածաշնչի» գաղափարախոսները գրքումՀիսուսի անունը փոխեցին Հեսուի, ավելի ևս մթագնելով Հիսուսի առասպելական եգիպտական արմատները: Մովսեսի եգիպտացի լինելն ու հրեաների կողմից նրա առասպելի խարդախումըապացուցվում է հրեա Ֆրոյդի կողմից: Հանգամանալի ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս Մովսեսի առասպելի ակունքը միաստվածության հեղափոխական հիմնադիր Ախենաթենփարավոնի անձին մեջ: Ախենաթենին հաջորդեց Թութանխամենը, որը երիտասարդ տարիքում սպանվեց, ըստ երևույթի՝ կրոնի պատճառով: Աստվածաշնչյան առասպելում Մովսեսինհաջորդեց Հիսուսը: Մովսեսի եգիպտական ծագման մասին խոսել են Մանեթոն և հին ժամանակների մի շարք պատմագիրներ: Մանեթոնը Մովսեսի առասպելի մասին խոսելիս հրեաներիանունն անգամ չի հիշում:

Բանավոր պատմությունը ծնող դեպքերից հազար տարի անց հիշողությունն ամբողջությամբ խեղաթյուրվում է, Մովսեսի ծագումը՝ յուրացվում հրեա կրոնականների կողմից, որոնք ամեն կերպաշխատեցին թաքցնել նրա եգիպտացի լինելը: Ստեղծվեց հակակրոն, հակապատմություն, հակահիշողություն և հակաճշմարտություն, ինչն առ այսօր հալածում է արդարության ևճշմարտության համար պայքարող մարդերի ընդվզող հոգիներին: Այս արվեց հակառակորդի լավագույն համարված գաղափարական ձեռքբերումները սեփական ժողովրդին վերագրելով,հակառակորդի առասպելների ենթակառուցվածքը սեփական այլամերժ գաղափարախոսության հարմարեցնելով, հակառակորդի ինքնությունը գողանալով, նրա սեփական պատմությանհիշողությունը խեղաթյուրելով, սեփական ժողովրդին տեսլականացնելով ու աստվածային ծագում վերագրելով և հակառակորդին բեվեռացնելով որպես չարի ներկայացուցիչ, հակառակորդինստորացնելով ու սեփական ցեղի Աստծուն վերագրվող հակամարդ առասպելներով նրա հոգևոր ուժը կոտրելով: Ու դրանից մի քայլ էլ այն կողմ անցնելով՝ սեփական ցեղի տխեղծ կուռքինտիեզերական Աստված հռչակելով, գրոհել մարդու հոգևոր ձեռքբերումների ժառանգության դեմ, կրոնական կայսերապաշտության միջոցով մարդու ողնաշարը կոտրելու համար: Այսպիսիստորություն և ոճիր մարդերի պատմությունը դեռ չէր տեսել, եղբայրներս: Սրան չեն կարողացել գերազանցել ոչ Ֆյուրերը, ոչ էլ Սատանան, եզրակացնում է Սև Շունը, որի ելույթների մասին այսնամակով ձեզ գրելու եմ: Ինքներդ կդատեք, եղբայրներս:

Բասսասարի տասներկու առաքյալների ակունքում Իսրայելի հերյուրածո տասներկու ցեղերն են: Իսկ դրա ակունքում էլ իրականում Հայկի տասներկու ուստրերն ու դուստրերն են: Տասներկուսիդիցական ակունքները հայտնվում են նաև Եգիպտոսում: Այս մասին ևս դեռ ձեզ կգրեմ:

 

Հատված Գործք Շնաց կամ ճանապարհ դեպի Կուսաստան գրքից  

Պրոֆեսոր ՄքԹոթիկը‘ Կալիպոռնիայի համալսանոցի շեքսպիրստանցի վարժապետը

Թե ինչպես է ծագում առել Ճորտունիների նախարարությունը:

Եվ ահա Կալիպոռնիայի համալսանոցի Հուդայի գոգում դրախտագիտություն քերծոտած հարորեն ժպտացող ու խստորեն վիրավորվող շեքսպիրստանցի պրոֆեսոր ՄքԹոթիկը‘ աստվածապաշտ քրիստոնյան, որի բառապաշարի 25 տոկոսը կազմում են «նախագա՜հ», «նախագա՜հը», «նախագահի՜ շքանշա՜նը», «նախագահի՜ պատիվներո՜վ» արտահայտությունները, անընդմեջ ոռ է տալիս Աստծուն և հայ այլախոհ ու աքսորական գրողներին հարորեն հայհոյող Դրախտի գրողների միության‘ Կուսկոմգրողշինի պետին, սրան հանձնում Կալիպոռնիայի համալսանոցում դրախտաբանության դոկտորականի ուսանողներից գաղտնի իր կազմակերպած‘ գրողների համագումարի մասնակիցների ցանկի տնօրինման իրավունքը, ինքն իսկ ցանկից նախապես հանելով սխալմամբ այլոց միջոցով այնտեղ սպրդած այլախոհ որոշ գրողների անունները: Որոնց փոխարեն ցանկում ավելանում են անունները կասկած հարուցող հարստության տեր անգործ բանաստեղծուհիների‘ Սատանալանդի սեփական դղյակում Կուսկոմգրողշինի պետերին տասնամյակներով հյուրընկալած, խարդախ փաստաթղթերի, առաջադրագիրների միջոցով անուն հանած թագուհիների, ու սրանց շուրջ սլկտացող գազեթաջիների: Կլրալզությամբ և մասամբ նորին: Չէ՜, ես ժամանակ չունի՜մ շուներու մասին գիրք կարդալու, տաս նե ալ պիտի չի կարդա՛մ: Իմ ամբո՛ղջ գրականությո՜ւնը սրբությո՜ւն է: Ես միայն վե՛ր կելլեմ: Ասա՛նկ, ո՛ւղղակի վեր: Բարձրանում է կարճ բանաստեղծուհու բութ մատը իրանից անջատվելու ձգտող վզի հետ: Ես մրցանակը շահիմ նե, ամբողջ աշխարհը պիտի պտըտիմ, աշխարհի բոլոր նախագահները պիտի տեսնեմ և իրենց ըսեմ, որ մեր ցեղասպանությունը ճանչնան: Իմ աղջիկս Ամերիկայի առաջին կին նախագահը պիտի ըլլա: Ես մեր ազգի լավագույն դեսպանն եմ: Ի միջի այլոց ասիկա ըսեմ, որ գիտնաս, որ Դրախտի գրականության մե՜ծ մարդի՜կը շատ գե՛շ կխոսին կոր քու գիրքիդ մասին:

Տղաս, դուն շատ լավ կապեր ունիս Վիկտոր Համբարձումյանին հետ. քովը մտնես նե, իր կողմեն ինծի երաշխավորագիր մը բեր, որ ես մեր ազգի՛ անունով աշխարհասասան մրցանակին ներկայանամ: Երաշխավորագիրը ես պատրաստեր եմ. ինքը միայն թող ստորագրե: Այս խնդրանքը‘ քսան տարի առաջ:

Խստիվ խոցվում է շեքսպիրստանցու մարդկային գերավայել ու աստվածային փառաբարո արժանապատվությունը, երբ աքսորական գրողները բողոքում են, որ գրականության այս սարկավագը չի առաջնորդվում Շեքսպիրլանդում առկա բարոյական նվազագույն չափանիշներով իսկ: ՄքԹոթիկն այս դրախտագիտության ոգի ի բռին մերժում է ուսանողներին հաղորդակից դարձնել իրենց սերնդի այլախոհ գրողներին, թունավորվում հուդաքրիստոնեական կրոնական համակարգը քննադատող գրողների անուններն իսկ լսելիս, մատռվակում լոկ մեռած մեծերին ու կենդանի ծծլաններին, անգա՛մ Սատանայի ազատ համալսարանում Դրախտի գրականության բնորոշումն ու պարագծի սահմանումը ծառայաբար հանձնում է ԿԳԲ-ի խրտվիլակներին. ով ներս, ով դուրս: Օ՜, անձեռնմխելի՜ մարդկայի՜ն արժանապատվությո՜ւնը ամբիոնի փառատենչ ու պատեհապաշտ աթոռակալի… խստորեն խռովող ու հարորեն ժպտացող քրիստոնյա շեքսպիրստանցին ծաղրում է Դրախտից աքսորված գրողների դիմումը‘ եթե ոչ գրականությունը, առնվազն իրենց հավաքական ոդիսականը ներկայացնելու: Ի վերջո քաղցր է լուծը Երկնավորի, վայելքն ամռան Դրախտի‘ ամպհովանու ներքո Ամենակալի, մասնակցությունը սրբանաբանական համաժողովների, փառքը հավիտենականի, համն Աստծու առնանդամի: Աքսորական գրողների ձայնը խեղդվում է Կալիպոռնիայի համալսանոցի ղեկավարների լուռ հարկադրանքին և Լոս Հրեշտակոսում սերունդ-սերունդ բույն դրած‘ հակա-Աստված գրողների մայրիկներին հայհոյող երազստանցիների բուռն ծափահարությունների առնետանոցում: Ի փառս մարդկության ապագայի.

Դրախտի Հանրապետությունը հետխորհրդային այն երկրներից է, որտեղ անկախացումից ի վեր ամրապնդվում է բռնատիրական իշխանությունը: Թեժանում է կազմակերպված բնույթի հալածանքը այն գրողների և առհասարակ մտավորականների հանդեպ, ովքեր հանդգնում են քննադատել Դրախտում իշխող խունթայի քրեական հանցագործություններն ու ազգային հարստության լայնածավալ թալանը:

Հալածանքն իրականացվում է հանրապետությունը զավթած վարչախմբի կողմից պետական ու ոչ-պետական կառույցների, հատկապես Ազգային անվտանգության մարմինների, ոստիկանության, Կուսապատի քաղաքային վարչության, Դրախտի դատախազության և Արդարադատության նախարարության հետ աշխույժ գործակցությամբ:

Ստորագրյալներս անձամբ ենթարկվել ենք ստորացուցիչ հալածանքների նշյալ մարմինների կողմից: Հալածանքն արտահայտվում է տարբեր եղանակներով, ինչպես օրինակ.

Սեփական ինչքի բռնագրավում և դրամական միջոցների յուրացում:

Հայրենիքից արտաքսում և վերադարձի արգելում:

Ճնշում հրատարակչատների և գրախանութների հանդեպ ստորագրյալներիս գրքերի հրատարակությունն ու ընթերցումն առնվազն Դրախտում խափանելու նպատակով:

Ահաբեկում և հալածանք այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր որևէ խնդրով առնչվում են մեր գրքերի հրատարակությանը: Մասնավորապես‘ բնակարանների ներխուժում, սեփական ինչքի խուզարկում, չհրատարակված ձեռագրերի և անձնական փաստաթղթերի բռնագրավում‘ համակարգչում պահվող կարևոր տվյալներ գողանալու և վնասելու նպատակով, ներխուժում լրատվական գործակալությունների գրասենյակներ ձերբակալելու այն լրագրողներին, որոնք դրական արձագանքներ են տարածել մեր գործերի մասին:

Քրեական շինծու մեղադրանքների հարուցում, կեղծ վկաների արտադրում և ճշմարտությանը տեղյակ վկաների ահաբեկում, հսկայական կաշառքների պահանջ, ձերբակալության հրահանգներ:

Հեղինակի մտերիմ ընկերների հարցաքննում‘ համոզելով մասնակցել նրա սպանության ուղղված դավերին, փորձելով դրա համար կաշառել Դրախտում հեղինակի իսկ ունեցած գույքի միջոցով կամ սպառնալով քրեական գործ հարուցել ,հայրենիքի դավաճանությանե համար:

Կարծում ենք, որ իր ժողովրդի բնական իրավունքները ոտնահարող անբարոյական վարչակարգը մեկ այլ պետությունից բարոյականություն պահանջելու որևէ հիմք չունի, հատկապես, երբ խոսքը ցեղասպանության ճանաչման մասին է:

Որևէ արտաքին ուժ, որն ուղղակի թե անուղղակի կերպով նպաստում է խունթայի հաստատմանն ու պահպանմանը խորապես հիասթափեցնում է մեր ժողովրդին ու նրա ապագայով մտահոգ բոլոր ազգերի ազնիվ մարդկանց:

Ժողովրդավար երկրների անվտանգության մարմիններին‘ հետապնդել և քողազերծել խունթայի գործակալներին, որոնք գործում են տվյալ երկրներում‘ սպառնալով վերջիններիս քաղաքացիների ազատ ինքնաարտահայտման իրավունքին:

Կալիպոռնիայի համալսանոցի և Աստծու Կուսկոմգրողշինի համատեղ ջանքերով ստեղծված Երազստանի գրականության մաֆիայի 300 անդամներից ու ժպտերես և խստորեն վիրավորվող շեքսպիրստանցու համաժողովի հրավիրյալներից ոչ մեկը չէր ստորագրել և չի ստորագրում 18 ազգերի 120 մտավորականների կողմից ստորագրված ահազանգը, որի մի հատվածն էր այս, հապա խստորեն վիրավորվող շեքսպիրստանցու հետ դառնում‘ ահազանգն ստորագրողների ոխակալ թշնամին, նսեմացնողը, արհամարհողը, ծաղրողն ու անարգողը: Աշխարհասասան մրցանակի տենչով ճենճերող պառավների, նրանց պցերից անբաժան ցողկգազեթաջիների, ազատ համալսանոցի վախկոտ դասատուների, հանրային ձեռնարկների նստարանների առաջին շարքերը բռնող գրչակների, և ազգիս երազող գերիմաստուն բաճկոնավորների հոյ հովվապետությամբ:

— Որո՛մ սերմանող քրեական հանցագործներ, մեր ա՛զգը պառակտող դավաճաններ, մեր հեղինակությունների անվան հե՛տ խաղացող շնե՜ր,- գոռում են նրանց երկնային անդորրը խանգարող գրողների երեսին:

Այսպես է շինվել պատմությունը Դրախտի:

Հատված «Ճանապարհ դեպի Կուսաստան» – Թուղթ Բ» գրքից:
Հեղինակ‘ ՇՈՒՆ ՇԱՆ ՈՐԴԻ

Որոշ եկեղեցականներ հետաքրքրությամբ հետևում էին ծրագրին

Որոշ եկեղեցականներ հետաքրքրությամբ հետևում էին ծրագրին: Հաղորդումներից մի քանիսը սիպտակ շունն ուղարկում էր Երազստանի եկեղեցիներին` հուսալով հեշտացնելկաթողիկոսների հոգեփոխությունը: Դրական արձագանք ստացավ անսպասելի տեղից` ավետարանական մի քանի հովիվներից, որոնք խնդրեցին մնացյալ հաղորդումներն էլ ուղարկել:Իսկ կաթողիկոսի եկեղեցին իր տարեկան համագումարում քննարկել էր շան տեսաերիզներից մեկի բովանդակությունը և սիպտակ շանը չէր քննադատել:

Կաթողիկոսների գործունեությունը ցույց էր տալիս, սակայն, որ անդրդվելի ստրկամիտներ և փառասերներ են:

Կաթողիկոսի օգնականը խորհուրդ տվեց շանը.

— Տղերք, դուք ձեր առողջությանը կվնասեք: Իզուր եք պայքարում:

Մի կաթողիկե մաքրահոգի կրոնական շանն ասաց.

— Կաղ մարդու ոտքերը հավասարեցնելու համար, ուշադիր եղեք, որ երկար ոտքը շատ չխածնեք: Այլապես դարձյալ կաղ կմնա:

— Մարդը կաղ չէ. անդամալույծ է:

— Դրախտի մեջ եհովաջիները շա՞տ են:

— Ըստ Աստծո` 20.000, ըստ իրենց` 144.000: Ամբողջ գյուղեր Եհովա կպաշտեն: Դրախտը արժան (էժան) շուկա է:

— Եթե հոն հասեր են, ուրեմն ուշ է. քաղցկեղի առաջքը չես կրնար առնել:

— Այս քաղցկեղը միայն տգետներուն կուտե: Երկու հազար տարիէ ի վեր կուտե կոր: Ասոնց նմաններն էին, որ քանդեցին մարդկության հազարամյակներու ձեռքբերումները: Գիտնականդեռ չնշանակեր գիտուն:

— Ո՞ւր է Աստված:

— Լաս Վեգաս:

— Ատի ճիշտ ըսիր:

— Խյար, խյար բացատրություններ տալու մեջ դոկտորա ունի:

— Սուրբ Երրորդության պես:

Առաջին անգամ իր կյանքում շունը բարեհամբույր վերաբերմունք զգաց, հաճույքով զրուցեց վարդապետի հետ, որը կիսվեց.

— Մեր վրան ալ պաղություն մը եկավ: Մարդիկ առաջվա պես խանդավառ չեն Դրախտին օգնելու համար: Մեր ամբողջ կյանքը հոս պայքարինք, որ Դրախտը անկախ ըլլա, հետո ալմեզի ըսեն, որ ձեզի թուղթ (անձնագիր) չենք տար: Մեկ բան, որ չէինք գիտեր, ան է, որ ասոնք յաբանջի (օտար) կհաշվեն կոր մեզի:

— Սխալ բան մը կա ձեր կրոնի և ռազմավարության մեջ,- շունն ասաց վարդապետին: Այլապես, այսպիսի ապուշներ չէին կրնար աշխարհը կլլել: Աշխարհը Եհովայի ոտքի տակ է:

— Ի՞նչն է մեր սխալը, շուն:

— Ձեր հիմքը, վարդապետ:

— Ի՞նչպես:

— Սկսինք Պետրոսեդ, այն ժայռեդ, որու վրա եկեղեցիդ իբր թե հիմնված է:

— Աստծո հրահանգն է:

— արարիչը չի հրահանգեր, վարդապետ: Եթե հրահանգ է, Սատանայեն է:

— Հիմա դուն բոլոր մարգարեները Սատանայի վերածեցիր:

— Ոչ միայն:

— Միածի՞նը:

— Դուն ըսիր:

— Պետրոսի կերպարը ստեղծողը Հուդան է,- շարունակեց շունը:- Ճշմարտությունը նենգափոխելը Հուդայի մասնագիտությունն էր: Իր ինքնակենսագրությունը Հուդան այս սկզբունքովգրեց: Արմատը սուտ:

— Չի կրնար ըլլալ:

— Պատմականորեն հաստատված բան է: Հարյուրավոր լուրջ ուսումնասիրություններ կան այս մասին: Գնա կարդա:

— Հակառակը ըսողներն ալ կան:

— Հակառակը ըսողները գիտությունը կրոնական նպատակներով շողոքորթող պրոպագանդիստներ են: Խնձորը նետես նե, վեր կիյնա ըսող ցնորվածներու հավաքածո:

— Ատ տիպերը կճանչնամ:

— Ամեն պարագայի Բասսասարի վեպին մեջ Պետրոսը թլփատվածներու առաքյալն է: Կնատյաց, օտարատյաց, Պողոսի թունդ հակառակորդ: Պողոսն էր հիմքը ձեր կրոնի: Իսկ ԳործքՇնաց, կներես Գործք Առաքելոց պիտի ըսեի, բերանս սխալ վարժվեր է…

— Ատի գրքիդ անունը չէ՞:

— Անանկ բան մը: Պիտի ըսեի, որ Առաքելոցի մեջ Դամասկոսի ճամբուն վրա Պողոսի հանդիպումը Հիսուսի կերպարանքին հետ հարյուր, հարյուր-հիսուն տարի հետո գրվածպատմություն է: Առնվազն մինչև 145 թվականդ եկեղեցվո հայրերդ ավետարաններու գոյության մասին նույնիսկ չէին լսած: Ատի դուն շատ լավ գիտես: Պողոսը ավելի մոտ էրԵգիպտոսի գնոստիկներուն, հնարավոր է նույնիսկ, որ աշակերտած է անոնց: Իսկ Պողոսի մեջ ծնած լույսը գնոստիկյան արթնություն է:

— Ինծի համար ապրիլը Քրիստոս է, ըսավ Պողոս:

— Այդ Քրիստոսը ձեր Մհերն է և ոչ թե հարյուր տարի հետո Բաս պապայի կողմե այս հիմքի վրա շինված կեղծ Քրիստոսը: Խաչյալ-մաչյալ, Պիղատոս-միղատոս, Մարիամ-մուրիամբոլորը սուտ է:

— Ապացույց:

— Բանանք գիրքը, տես` Գաղատացիս 1:15: Հոս Պողոսը իր բերանով կըսե, որ ինք երբեք Երուսաղեմի մեջ չէ եղած իր առաքելությունը սկսելեն մինչև երեք տարի: Հապա անմիջապեսգացած է Արաբիա ու այնտեղեն ուղղակի Դամասկոս: Երուսաղեմի հետ որևէ կապ չէ ունեցած: Ասի լրիվ հակառակն է Գործք Առաքելոցի պատմության, ուր իբր թե ԵրուսաղեմենԴամասկոս կերթար ու հոն հոգեփոխություն ունեցավ: Դուն կհավատաս մարդուն գրած նամակի՞ն, թե իր մասին մեկ դար հետո մեկու մը հորինած վեպին:

— Նայած ով է գրողը: Հեղինակները Սուրբ Հոգիեն ներշնչվեցան:

— Այդ Սուրբ Հոգիդ Հուդան է, Բաս պապայի հետ միասին: Պետրոսդ Հռոմ նույնիսկ ոտք չէ դրած: Սուտ է Պետրոսի կապը Հիսուսի հետ: Հեքիաթ է գլխիվայր խաչվելու պատմությունը:Ըստ երևույթին Պետրոսդ գոյություն անգամ չէ ունեցած: Այդ վեպերը գրողներուն նպատակը գնոստիկ Պողոսին նսեմացնելն էր և անոր ենթարկել Պետրոսի անվան տակ գործողՀուդայական կնատյաց մաֆիային: Քրիստոնեության հիմնադիր Պողոսին լուսանցք նետել և իշխանական բուրգ հաստատել: Բուրգ` գլխուն Հուդան: Ասի է Պետրոսի կերպարըստեղծողին նպատակը: Պողոսը դեմ էր բուրգերու: Ատի չէ՞ իրական քրիստոնեությունը: Գործք Առաքելոց գիրքդ սուտի հրվանդան է` Սատանայի գրականություն: Սուտն է հիմքըԲաս պապային: Ճշմարիտ է Գործք Շնացը:

— Համը հանեցիր, շուն: Դուն քիչ մը Մարկիոնին և Պավլիկյաններուն կհիշեցընես կոր:

— Ոչ, վարդապետ: Եկուր հիմա մեկ կողմ դնենք Պողոսը: Օր մը իրեն կբուժենք: Լավ բան մը ըսինք նե մարդուն մասին դեռ շուն չեղավ: Հելե քու աս ավանթաջի Պետրոսիդ հաշիվըմաքրենք:

— Հիմա դուն դոկտորությո՞ւն պիտի ընես: Չէ նե Հիսուսի՞ն ալ մը պիտի բուժես:

— Մեղք են մարդերը, վարդապետ: Սատանաներու գրածները Աստծո խոսք ըսելով կյանքերնին կքանդեք կոր: Ասոնց գրածները շատ-շատ հոգեբուժություն սորվող ուսանողներուհամար ուսումնասիրելու նյութ կըլլան:

— Բաս պապան ի՞նչ շահ ուներ սուտ խոսելով:

— Հո՜, վարդապետ…

— Ի՞նչ շահ ուներ: Մոտիվը ըսե:

— Ըսեմ:

— Ըսե:

— Ալեքսանդրիան աշխարհի գիտության կետրոնն էր: Հռոմը, որպեսզի թաղե եգիպտական արմատները, քրիստոնեության հիմքը ոչնչացուց և կեղծ հիմք ստեղծեց: Եգիպտոսիգնոստիկներուն ցեղասպանեց, աշխարհի մեծագույն գրադարանը վառեց: Կես միլիոն գիրք: Մարդկության հազարամյակներու գիտությունը ոչնչացուց, որպեսզի իր զիբիլըպրոպագանդե: Այն ատեն, ո՞վ գիրք ուներ: Գրադարանը վառեցիր նե, վերջացավ գնաց:

— Իսկ Եգիպտոսեն դուրս միակ բռնելիք տեղը Հուդան էր,- շարունակեց շունը:- Այդ հիմքի վրա ալ իր պատմությունը շարադրեց: Բաս պապադ ամուսնացավ Հուդայի հետ: Ինչո՞ւ:Կրոնական կայսրություն ստեղծելու համար: Երկուքն ալ նույն քաքն էին, իրար գտան: Հիմա Հուդան իրավունք չունի՞ ըսելու` դիվորս կուզեմ և հարստությանդ կեսը` տասնհինգտաղանդ: Ատանկ ալ կընե կոր:

— Հոս կրնաս թյուրիմացություններու մեջ իյնալ:

— Կրնա ըլլալ: Պատմական խնդիր է: Բայց էության հետ կապ ունի, քանի որ եգիպտական գնոստիկ քրիստոնեությունն ու սուտ հուդա-քրիստոնեությունը բոլորովին հակոտնյա կրոններեն:

— Ասոնք վիճելի հարցեր են: Հիմա բառ մը ըսիր: Էություն: Խոսինք էության մասին: Կարևորը ատի է:

— Անիմաստ է խոսիլը, վարդապետ: Էությունը չես կրնար հասկնալ մինչև սուտը չպարզես: Իսկ մեր ամբողջ իմացածը սուտ է: Սուտի մեջ կծնինք, սուտի մեջ կմեռնինք: Ամբողջաշխարհը սուտի վրա հիմնված է: Իրական սխալը, վարդապետ, ճշմարտութենեն խուսափիլն է: Ո՞րն է կարևորը. հո՞ւյսը կամ ճշմարտությունը:

— Ճշմարտությունը:

— Ճշմարտությունը:

— Ճշմարտությունը բացարձակ է:

— Հա՛ֆ, հա՛ֆ… Բացարձակը Սատանադ է:

— Լավ, չշեղվինք:

— Գիտեք, որ ձեր գիրքը միլիոն սուտի բույն է, մեջը Հուդայի մատը կա: Բայց բան մը չեք ըներ, որ այդ մատը կացինով կտրեք: Ատոր համար թելեվիզիոնով պատռեցինք: Երկու գրամխելք ունեցողը քեզի՛ ալ, քու կրոնի՛դ ալ, կըսե, արաբան (կառքը) կքաշե, կերթա. քններ եմ քեզի ալ, քու Հուդայիդ ալ: Ի՞նչ եղավ: Մարդը կորսնցուցիր, էշը շահեցար: Էշերուհավաքածուդ կը կազմե քու կրոնդ: Հակաշունը: Իսկ մարդը դուրսը մնաց գազան: Ա՞ս է կրոնին նպատակը, վարդապետ…

— Ոչ, շուն: Ատի կրոնին նպատակը չէ:

— Բայց կրոնականներուն նպատակըն է. գառնուկ կուզեն պահել, որ կաթը խմեն: Վատիկանի շենքերը շինեն: Իշխանություն: Կայսրություն: Աս է ձեր նպատակը:

— Իսկ կարծիքովդ եկեղեցին ի՞նչ պետք է ընե, շուն:

— Եթե չբացատրես մարդերուն, որ իրենց պատմության մեծագույն խարդախությունները ձեր գրքին մեջ եղած են, պատերազմը կկորսնցընես: Աս բապտիստ-մապտիստ ըսածապուշներդ ամեն ծակ կմտնեն, քարոզելով, իբր արարիչը բառ առ բառ ինչ կըսե` ոռը քաքոտ Հուդայի հնարանքները արարչի բերանը դնելով: 40 միլիոն մեռնելու պատրաստ մոլեռանդստախոս: Աչքերուդ առջև Բաս պապադ կմեռնի:

— Անոնք խաբված են, շուն: Ստախոս չեն: Խաբված մարդը կրնա՞ ստախոս ըլլալ:

— Եթե իր սուտը կպատգամե, բոլորին սուտ հռչակելով: Կպահանջե, որ մարդիկ բառ առ բառ հետևին իր Սուտաշունչին: Այն ատեն խաբվածը կըլլա ստաբեր, ստախոս:

— Ատի 40 միլիոնին միայն 40 հազարն է: Եկեղեցին երբեք չըսեր, որ բառ առ բառ պետք է ընդունիլ Աստվածաշունչը:

— Ատի դո՛ւն չես ըսեր, վարդապետ: Անգամ մը գնա Դժոխքը ծայրե ծայր պտըտիր, տե՛ս ինչ կըլլա կոր:

Հատված Գործք Շնաց կամ Ճանապարհ դեպի Կուսաստան գրքից:

Մեր Սերունդը Հնարավորությունը Կունենա Գահընկեց Անելու Զույգ Կաթողիկոսներին, Վառելու «Աստվածաշունչ» Կոչված Խարդախանքը Էջմիածնի Բակում

The following interview in Armenian, with Armen Melikian, the author of Journey to Virginland, which has just started to receive international acclaim at the highest literary level, was scheduled to be published in the March 2009 issue of the prestigious “3-Million” art magazine in Armenia. It was delayed to the May 2009 issue and then the magazine decided not to publish, citing national gossip about the author. The author discusses KGB persecution against him in Armenia, calls for the resignation of the Catholicoss, and discusses religious revolution in Armenia.  Armen Melikian grants the right to publish and broadcast this interview to every willing media outlet around the globe.

—Արմե’ն, Դուք 2000 թ—ին հիմնել եք «Հայ հավատք» կրոնական շարժումը. կոչ եք արել վերափոխել հայ եկեղեցին, մաքրազտելհայ հավատքն ու ժամերգությունը ցեղապաշտական տարրերից: Առաջարկել եք հրաժարվել Նիկիայի հանգանակից և հայ հինկրոնի որոշ տարրեր ներառել հայ եկեղեցվո դավանանքում: Ի՞նչ միտումներ ունի այդ շարժումը և ի՞նչ ասել է մաքրազտել հայհավատքը:

Խորհրդային դարաշրջանը իր թերություններով հանդերձ աշխարհում առաջին անգամ կարողացավ ստեղծել մի քաղաքակրթական տարածք, որն առհասարակ զերծ էր հուդաքրիստոնեական քաղաքական թափանցումներից: Խորհրդային Միությունը քայքայելու նպատակով ԱՄՆ-ի հետախուզական մարմինները բովանդակ աշխարհում զարկ տվեցին կրոնական մոլեռանդությանը: Այդ երկսայրի սուրը, սակայն, այժմ խփում է ԱՄՆ-ին իսլամական մոլեռանդության տեսքով: Խորհրդային Միության քայքայումից հետո Հայաստանը դարձավ հուդաքրիստոնեական լավ կազմակերպված հոսանքների ներխուժման կիզակետ: Դրա մեջ կարևոր դեր ունեցավ սփյուռքահայությունը: Պատասխանատվություն են կրում նաև Հայաստանի առաջին իշխանություններն ու ներկա իշխանությունների դաշնակ կրթական նախարարությունը, որը դպրոցներում հայոց եկեղեցու պատմություն դասավանդելու պիտակի տակ հուդայականացնում է հայ երեխային: Կրոնաքաղաքական պատերազմը ողջ թափով շարունակվում է` տիրելու համար  հետխորհրդային տարածքներին: «Հայոց եկեղեցի», «վրաց եկեղեցի», «ռուս եկեղեցի». սրանք բոլորը խրտվիլակային անվանումներ են, որոնք իրականում, տվյալ ժողովուրդների ազգային ինքնասիրությունը փայփայելով, հող են հարթում հուդաքրիստոնեական կոչված գաղափարախոսության արմատավորման համար ողջ հետխորհրդային տարածքում:

Խորհրդային կարգերը, հասարակության կայացման հիմնախնդրով տարված և շեշտը դնելով գիտության ու բանապաշտության վրա, ի վիճակի չեղան իրենց աշխարհայացքում ներառելու մարդու ներաշխարհի զգայական հակումները, հատկապես նկատի ունեմ խորհրդապաշտական կամ միստիկ հակումները: Մարդ անհատի կազմավորման հարցում այս բացթողումն է այսօր մասամբ պատճառը, որ այդ ներքին դատարկ տարածությունը սանձարձակորեն ներխուժեն «հոգևոր հաց» խոստացող հոսանքները, որոնք այդ հացի մեջ փաթաթված տալիս են նաև մի ցեղապաշտ կուռքի «քյաբաբը»:

Ինչ վերաբերում է Նիկիայի հանգանակից հրաժարվելուն, ապա յուրաքանչյուր գիտակից մարդ գիտի, որ այն, առաջին բառից մինչև վերջինը զառանցանք է: Այն ամեն կիրակի աշխարհով մեկ մի ամբողջ ազգի ենթարկում է հասարակական թմբիրի: Ժամանակն է, որ վերափոխենք մեր եկեղեցին` այն ազատագրելով Եհովա կոչված վիշապի, նրանից ստորոգյալ նոր առասպելների ու նրա մանկլավիկների ճիրաններից:

—Դուք ուսումնասիրել եք հայ դիցավեպը, այնուհետև 2002-ին տեղափոխվել եք Հայաստան` «Սասնա ծռեր» էպոսիվերաբերյալ Ձեր կատարած ուսումնասիրությունները խորացնելու նպատակով: Նաև բացահայտել եք «Սասնա ծռերի»գաղտնագիտական համակարգի ամբողջական կառույցը: Այսինքն` «Սասնա ծռերը» կոդավորվա՞ծ դիցավեպ է և պատմականակնարկնե՞ր եք բացահայտել:

Այս մասին ես խոսացել եմ մեր մեծ առասպելաբան Սարգիս Հարությունյանի հետ` որքան հիշում եմ` 2002-03-ի ձմռանը, երբ արդեն Հայաստանում էի: Նա սկզբում կասկածանքով մոտեցավ պնդումներիս, սակայն հետո խորհուրդ տվեց ամուր կանգնել տեսությանս վրա: Դժբախտաբար Հայաստան վերադարձի հնարավորությունից զրկված եմ և չեմ կարող շարունակել ուսումնասիրություններս այսպիսի դրական մարդկանց միջավայրում: Իմ ամենամեծ կորուստը եղավ նման հրաշալի մարդկանց բացակայությունը իմ կյանքից: Հայաստանում կան բարձր բարոյականության տեր մեծ գիտնականներ:

Այս նյութի մասին գրվել են մի քանի կիսագիտական կամ ոչ գիտական ուսումնասիրություններ, նաև բավական լուրջ բանասիրական գործեր, որոնք, սակայն, խիստ հեռու են համակարգն ամբողջությամբ բացահայտելուց: Մի քանի ուսումնասիրողներ էլ, որսալով իմ առանցքային մտքերը, ներկայացրել են յուրովի: Դա արել են անհատական շփումներից կամ միջնորդավորված ձևով: Դրանից շահում է մշակույթը, բայց ոտնահարվում է մարդը` ազգային կուռքի հաշվին: Աղբը նետեք այն մշակույթը, որը կերտվում է այդպիսի բանաձևով, որտեղ գողությունը բարոյական չափանիշ է, և զոհը` միշտ ուրիշը, եթե ուզում եք տարբերվել Համիտներից կամ փարավոններից: Ունեմ մոտ 300 էջ կազմող նախնական աշխատանք` անգլերենով, որը դեռ պատրաստ չէ հրատարակության: Այն կիսատ մնաց Հայաստանից հեռացմանս պատճառով: Համակարգի մասին մեկ-երկու բանալի տվել եմ իմ «Ճանապարհ դեպի Կուսաստան» վեպի առաջին հատորում, իսկ շատ ավելին` ողջ համակարգի ուրվագիծը` երկրորդում: Այն լույս կտեսնի մեկ ամսից: Կույր ու կեղծ մարդիկ, ներառյալ Հայաստանի գրողների միության մեջ բնավորված նախագահ-մախագահ կոչվածները, այս գրքում տեսնում են միայն մի բան` սփյուռքահայի առնանդամը Հայաստանի որովայնի մեջ, և կատաղում` ջանալով ամեն կերպ այն նսեմացնել, հալածել հեղինակին: Սեփական բարդույթները զգեստավորում են տեսաբանական լաթերով: Բայց գիտնականներն առնվազն պարտավոր են նշելու իրենց օգտագործած աղբյուրը, թեկուզ եթե դրա հեղինակը մի շուն է:

Ինչ վերաբերում է պատմական մոտեցումին, ապա այն սկսեց տակավ առ տակավ խամրել Աբեղյանից հետո. և իրավացիորեն: Դա առանձին մի շատ ընդարձակ նյութ է: Համակարգն ինձ հաջողվեց հայտնաբերել գրեթե պատահաբար: Զբաղված էի դիցալեզվաբանական տեսության նախագիծ մշակելով և ուշադրությունս մի քանի ամսով սևեռել էի հայկական դիցավեպի վրա. այն կլանեց ինձ: Հետագա ուսումնասիրություններս խորացրին համոզմունքս:

-«Գործք Շնաց կամ Ճանապարհ դեպի Կուսաստան» խորագրով Ձեր գրքի մոտիվներով ծաղրուծանակի եք ենթարկել ՀՀղեկավարությանն ու հոգևորականներին, ինչպես նաև արծարծել եք սեռերի միջև փոխհարաբերությունների խնդիրներ: Դուքպնդում եք, որ 2005 թվականին լույս տեսած այդ գիրքը չի ընդունվել բոլոր Հայաստանում գործող գրախանութների կողմից:Չե՞ք կարծում, որ այդ գրքով Դուք հայհոյել եք հայ եկեղեցուն, եկեղեցականներին և առհասարակ քարոզում եք վերացնելեկեղեցու ինստիտուտը:

Կարելի՞ է ձեր հարցադրումից կռահել, որ գրախանութը պետք է լինի ավանդապաշտության և խավարամտության տարածման կենտրոն, կրոնական ստրկատիրության բանբեր: Ասում եք «հայ եկեղեցի», բայց այդպիսի բան գոյություն չունի: Կա մի հետադիմական գաղափարախոսություն` խարսխված հուդայական որակազուրկ ու ցեղապաշտ առասպելական համակարգի վրա: Կա Հայաստանում գործող մի եկեղեցական կառույց, որը սնվում է այդ օտար և ստրկատիրական համակարգից ու մի ամբողջ ազգ գերում` նրան դարձնելով Հուդայի ստրուկը: Չկա հայ եկեղեցի. դա զառանցանք է: Կա հուդայական գաղափարախոսության հայկական թև, որն ազգայինի պիտակի տակ սողոսկում է հայ մարդու ներաշխարհ: Անիծված են հայոց մեռելներն ու ողջերը, որոնց ծննդյան, ամուսնության ու մահվան ծեսերը կատարվում են հուդայական խորհրանիշներով: Հայկական լեռնաշխարհը կքել է մի ցեղապաշտ կուռքի ոտքերի տակ, որին պետք է հիմնահատակ անել Սասնա ծռերի Թուր Կեծակիով:

Կարծում եմ, որ մեր սերունդը հնարավորությունը կունենա գահընկեց անելու զույգ կաթողիկոսներին, վառելու «Աստվածաշունչ» կոչված խարդախանքը Էջմիածնի բակում, քաղաքը վերանվանել Վաղարշապատ, տաճարի գլխին տնկված խաչը փոխարինել հայկական հավերժության խորհրդանշանով և հաստատելու հա՚յ եկեղեցի: Խորհուրդ եմ տալիս հայ ճարտարապետներին, որ մեր եկեղեցիները կառուցելիս կամ վերակառուցելիս առաջնորդվեն հայկական մեհենական ավանդույթներով, որպեսզի, երբ այդ պայծառ օրը գա, մեր ազգի գումարները կրկնակի չմսխվեն, այլ նվազագույն լրացումներով հնարավոր լինի եկեղեցիները վերածել մեհյանների:

—Ճի՞շտ են այն լուրերը, որոնց համաձայն` Հայաստանում բնակվելու տարիներին ՀՀ դատախազությունը Ձեզանից 10.000դոլարի չափ կաշառք է պահանջել` սպառնալով գումարը չտալու դեպքում բանտարկել Ձեզ` որպես պետության հիմքերըխարխլող ոճրագործ: Քրեական ո՞ր հոդվածով են Ձեզ սպառնացել և կոնկրետ ո՞վ, ինչի՞ համար է կաշառք պահանջել:

Իմ փաստաբանը դատախազության անունից այն պահանջել է ինձանից` սպառնալով, թե այլապես ինձ կձերբակալեն և հեռուստատեսությամբ ողջ Հայաստանով կներկայացնեն որպես հետին ոճրագործի: Դա պահանջել են` ինձանից յուրացված գումարը` 20.000 դոլար, ինձ վերադարձնելու խոստումով: Գումարի կեսը` ճիշտ ինչպես անում է մաֆիան: Դատախազությունը բնականաբար մերժել է այս մեղադրանքը, և իբրև տրամաբանական հետևանք` դատախազությունից պահանջել էի ձերբակալել փաստաբանին զրպարտության մեղադրանքով, եթե նա ստել է (վկաներ կային): Դատախազությունը ոչ մի քայլ չձեռնարկեց իրավաբանի դեմ: Իսկ իմ ընկերուհիներից մեկի սիրածը, ինքն էլ` դատախազ, որ ներկա էր եղել դատախազների այս ներքին խոսակցությանը, հաստատեց ասվածը` խոստանալով օգնել: Սակայն հետո հրաժարվեց: Իսկ վկաները ահաբեկվեցին ոչ միայն դատախազության, այլև Երևանի ոստիկանության քաղաքային վարչության և ԱԱԾ-ի կողմից:

—Դուք տեղեկատվություն եք տարածել այն մասին, որ ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայությունը Ձեզ որակել է իբրև ազգիդավաճան և հետապնդել է, մինչև անգամ Ձեր նկատմամբ հետախուզում է հայտարարվել: Պատճառը Ձեր «Գործք Շնաց կամՃանապարհ դեպի Կուսաստան» գի՞րքն է եղել:

ԱԱԾ-ի շենքում իմ այն ժամանակվա ընկերուհուն` ներկայիս կնոջս, ի դեպ` բավական քաղաքավարի, հարցաքննելուց և սպառնալուց հետո, որ նրան կդատապարտեն և կբանտարկեն` որպես ազգային դավաճանի մեղսակցի, պահանջել են իրենց հետ համագործակցել իմ դեմ, որի համար էլ նրան փորձել են նաև կաշառել Հայաստանում իմ իսկ ունեցած գույքով: Նրանից պահանջել են նաև չհրատարակված իմ գրքերի ճկապնակները: Խոսակցությունն այնուհետև կենտրոնացվել է իմ «Ճանապարհ դեպի Կուսաստան» գրքի դատապարտման վրա` բացահայտորեն այն կապվելով իմ դեմ հարուցված քրեական մեղադրանքների հետ:

ԱԱԾ-ն մտել է նաև իմ մեկ այլ ընկերուհու տուն` նրա բացակայության ժամանակ: Նա վերադարձին տեսել է, որ տանը մարդիկ կան, նստած` համակարգիչն են ուսումնասիրում: Նրանից պահանջել են, որ հանձնի իր մոտ պահ դրված իմ սեփականության փաստաթղթերը` դրանք ոչնչացնելու համար, «որպեսզի էդ քո Արմենը այլևս Հայաստան ոտք չդնի»: Բախում է առաջանում, նույնիսկ մարմնական ընդհարում: Նրան ինձանից «պաշտպանելու նպատակով» մեկ այլ օր ունկնդրել են տալիս այլ կանանց հետ իմ հեռախոսազրույցները` հաստատելով, որ «էդ քո Արմենը սրիկայի մեկն է», փորձելով համոզել, որ հրաժարվի ինձ պաշտպանելուց: Նա օրենքով իմ լիազորված անձն էր: Միայն թե չգիտեմ` այս վերջինն արել էր ԱԱԾ-ն, թե մեկ այլ կառույց: Մի քանի կառույցով գործում էին կատարելապես ներդաշնակ: Իսկ ընկերուհուցս արդեն 4 տարի է, ինչ ոչ մի տեղեկություն չունեմ` հակառակ բոլոր փորձերիս:

Այս ամենը խիստ ցավալի է ԱԱԾ-ի նման մի կազմակերպության վարկի համար, որը փոխանակ Հայաստանի անվտանգությանն սպառնացող իրական վտանգներին դիմագրավելու, հալածում է Հայաստանում հաստատվել փորձող հայ գրողին: Ո՞ւմ պատվերով: Եթե նման հարց է ծագում, ապա պետք է նախ ընդունել, որ այն խաղալիք է ինչ-որ մեկի ձեռքում: Մի՞թե:

—Արմե’ն, Դուք նաև պնդում եք, որ մի խումբ կրոնական մոլեռանդների և ԱԱԾ—ի կողմից բռնության են ենթարկվում այնլրագրողները, ովքեր փորձում են լրատվամիջոցներով Ձեր մասին խոսել: Փաստորեն, նշյալ մարդկանց հիմա ես ձեռնո՞ց եմնետում այս հարցազրույցով:

Չեմ կարծում: Հանգամանքները տարբեր են: Այս բոլորից վրդովված` մի հոդված էի գրել` խորագրելով` «Կամ Կոտայքի օլիգարխի գլուխը, կամ` ՀՀ նախագահի»: Հոդվածը Ռադիոյի մի աշխատողի ձեռքն էր ընկել ու նա որոշել էր այն եթերով ընթերցել: Նախքան հաղորդումը ԱԱԾ-ն ներխուժել էր Ռադիո` նրան ձերբակալելու մտադրությամբ: Նա հեռացավ Հայաստանից, երբ, մեկ այլ պատճառով, սպանվեց նրա ընկերը, որին շփոթել էին նրա հետ:

—Ճի՞շտ է, որ սփյուռքահայ համայնքում ՀՅԴ—ն տարատեսակ խեղաթյուրված տեղեկատվություններով փորձում է Ձեզներկայացնել իբրև բարոյազուրկ մարդ և ամեն ինչ անում է Ձեզ մեկուսացնելու համար:

ՀՅԴ-ն երբեք իմ դեմ չի գործել, եթե նկատի ունեք բռնատիրության դեմ ծառացող այն ոգին, որ իր բոլոր թերություններով հանդերձ նպաստեց մեր պատմության փայլուն էջերից մի քանիսը կերտելուն: Այսօր այդ կազմակերպությունն ինքն է դարձել Հայաստանում համիտավարի բռնատիրության գերագույն պաշտպանը: Սա գաղափարախոսական կեղծավորություն է, որից խիստ շատ է տուժելու այդ կազմակերպությունը, որը գերին է դարձել մի քանի պատեհապաշտ կամ խմբակամոլ մարդկանց: Իմ դեմ գործել են այդ կազմակերպության մեջ ծվարած ու ՀՅԴ-ի ոգին գրպանած եսապաշտ ու այլամերժ միջակությունները, «ժողովրդավար» ՀՅԴ-ի թագավորիկները:

Պարզապես Դաշնակցությունը չի սիրում ոչ յուրայիններին: Ի՞նչ կարելի է սպասել մի կուսակցությունից, որին շահագրգռում է Անթիլիասի Մասոնական Աթոռի ընձեռած իշխանությունը, թեկուզ եթե այն հուդայական գաղափարախոսության միջոցով ստրկացնի ողջ Սփյուռքը: Ի՞նչ կարելի է սպասել մի կուսակցությունից, որի մամուլը 35 տարի շարունակ Ամերիկայի Հայկական համագումարի գոյությունն իսկ կարծեք ուրանում է` փորձելով սեփականացնել ԱՄՆ-ի Կոնգրեսում ցեղասպանության օրինագծի համար պայքարը, երբ իրականում աշխատանքի մեծ մասն անում է նշյալ կազմակերպությունը, իսկ Դաշնակցության գրասենյակը բարձր համարում չի վայելում Վաշինգտոնում: Այսպես գրում ու յուրացնում են հայ ազգի պատմությունը: Հայաստանում իրեն ժողովրդավար կոչող այս կուսակցության քանի՞ ղեկավար է փոխվել անցնող 10 տարիների ընթացքում: Նրանց ողջ մամուլն առաջնորդվում է «սրբապատկերների քաղաքականությամբ»` հետևորդների ենթագիտակցության մեջ սերմանելով «սրանք են ձեր ղեկավարները» միտքը: Ի դեպ` բավական հակակրելի կերպարների: Նույն ձևով էլ սրանք հավիտենական լռություն են պահում իմ նկատմամբ` որպես առօրյա գիտակցված քաղաքականություն, որի բազմաթիվ փաստերն ունեմ. իսկ երբ խոսում են, դա անում են միմիայն ինձ բարոյազրկելու համար` հերյուրածո ու լկտի ստերի ու աղավաղումների շարահյուսությամբ գլխիվայր շրջելով իրականությունն ու ծաղրելով նույնիսկ ամենատարրական մարդկային վերաբերմունքը:

—Շուտով հրատարակելու եք «Գործք Շնաց կամ Ճանապարհ դեպի կուսաստան» գրքի երկրորդ հատորը, ինչպես նաև «Սասնածռեր» դիցավեպի գաղտնագիտական համակարգի հակիրճ ամփոփումը: Ի՞նչ ճանապարհով եք այն հասցնելու հայ ընթերցողինև մտավախություն չունե՞ք կրկին ենթարկվելու հետապնդումների:

Կապրենք, կտեսնենք: Առայժմ մտավախություն չունեմ: Հին մարդիկ գնում են, նորերն են գալիս, հները զգում են իրենց սխալը, թեև այն չեն ընդունում, իսկ ես ներում եմ բոլորին: Մնում է, որ նրանց ներեն իմ ընկերուհիներն ու բոլոր քաղբանտարկյալները:

—ԱՄՆ—ում վաճառվո՞մ է Ձեր գիրքը, կա՞ն այլ լեզուներով թարգմանություններ և ինչպիսի՞ արձագանքներ են լինում գրքիվերաբերյալ:

Արդեն կա առաջին հատորի անգլերեն վերամշակված տարբերակը, որն այս տարի լույս կտեսնի: ԱՄՆ-ում կա հրատարակիչ: Առաջին արձագանքն ունեցա հրատարակչի խմբագրից, որը գրավոր հայտնեց, թե ճանաչում է առնվազն 100 կնոջ, ովքեր անվարան պատրաստ կլինեն ոսկորներս ջարդելու կամ ինձ սպանելու: Ես էլ գրավոր պատասխանեցի, որ եթե դա ճիշտ է, ուրեմն ամերիկացիները հայերից նեղմիտ են: Ծաղրուծանակ եմ արել նաև Բուշին, բայց այստեղ նման բաների համար մարդու չեն հալածում: Անգլերեն տարբերակը զգալիորեն տարբերվում է հայերեն տարբերակից, նաև ավելի ծավալուն է:

Ձեռագիրն ուղարկել եմ անգլերեն լեզվի և գրականության համաշխարհային համբավ ունեցող մի դասախոսի, որ նաև 25 տարվա վաստակ ունի ԱՄՆ մեծագույն հրատարակչատներում: Նրա գրավոր գնահատականն այսպիսին էր. «Չգիտեի ինչ սպասել երբ որոշեցի ընթերցել ձեր վեպը: Ինչ չէի սպասում` այն էր, որ ձեր վեպը (ներառյալ գրքի վերջում տեղադրված այն գրականորեն եզակի փաստաթուղթը, որ պարունակում է հրատարակչի հարցերին տրված ձեր պատասխանները) ստեղծագործական, փիլիսոփայական, մշակութային, իմաստաբանական, բնաբանական, կրոնական տեսակետներից անցնող 35 տարիների իմ մասնագիտական կյանքի ընթացքում ընթերցած ամենահանդուգն գործերից մեկն է: Այն ինձ հիշեցնում է Ջորջ Օրվելի ու նույն կարգի գրողների դասական գործերը, թեև անհնար է իրական զուգահեռներ գտնել գաղափարով ու արվեստով այսքան յուրահատուկ մի գործի»:

–«Գործք Շնաց կամ Ճանապարհ դեպի Կուսաստան» գրքում ասում եք` «Դրախտի կաթողիկոսների ստաբարո կրոնըգառնուկների հոգևոր այլասերման, մարդու որակի կորստյան պատճառ է դարձել: Ո՞ր գիտակից մարդը քսաներորդ դարումկառաջնորդվեր ցնդաբանություններով: Սրա հետևանքով հոգևոր արժեքների բուռն տեղատվություն է կատարվել այս ազգիմեջ: Մարդը հեռանում է հոգևորից, քանի որ այլևս չի հավատում հերյուրածո առասպելների: «Ազգային ավանդույթի» քողիտակ կրոնական առաջնորդները Հուդայի առասպելներն են խոթում նրա կոկորդը` խաբեությամբ հաստատված իշխանությունըպահելու համար»: Համարում եք, որ հայ եկեղեցին կրոն սպառող է, ոչ թե ստեղծող: Որպես քրիստոնյա` ի՞նչ դեղատոմս եքառաջարկում և չե՞ք կարծում, որ Ձեր գրքով խարխլում եք քրիստոնեական արժեհամակարգը:

Ես չեմ խարխլում քրիստոնեական արժեհամակարգը, այլ քարուքանդ եմ անում այն: Իսկ ի՞նչ պայմանով եք ինձ կոչում քրիստոնյա: Հայը չի կարող քրիստոնյա լինել. եթե հայ է, քրիստոնյա չէ: Մի՞թե պետք է թույլ տամ, որ 1700 տարի առաջ ապրած Գրիգոր անունով տգետ ու այլատյաց մի կրոնական, իմ կյանքը ղեկավարի այսօր` արյունահեղությամբ և մշակութասպանությամբ հաստատած սեփական կրոնի միջոցով: Այդպիսի մարդասպանի և ազգասպանի մեծարելը հուշում է միայն ստրուկների բանակի մասին: Հայ ազգ գոյություն չունի: Կա ստրուկների մի զանգված, որ մարդասպանների թողած ավանդույթն է փառաբանում: Կրոնական ողջ դասը արժանի է գնդակահարության: Հայը չի կարող լինել քրիստոնյա. եթե կարող է, ուրեմն կարող է լինել և՛ մուսուլման, և՛ հրեա: Ունենք երկու միլիոն մուսուլման հայեր: Եթե եկեղեցին, ինչպես դուք եք ասում, ազգային կառույց է, ուրեմն պարտավոր է իր դռները բացել այդ երկու միլիոն մուսուլման հայերի առջև, որպեսզի իրենց պաշտամունքները կատարեն այդ ազգային կոչված եկեղեցվո մեջ` Ղուրանը զետեղելով Աստվածաշնչի կողքը: Այլապես այն պետք է դադարի գոյություն ունենալուց` որպես այդպիսին:

—Ձեր գրքում ասում եք` «Ըստ ոմանց` վերջին երեք կաթողիկոսներն էլ մասոններ են». Դուք ամենայնանպատասխանատվությամբ սկանդալային հայտարարություն եք անում: Ի՞նչ ասել է` «ըստ ոմանց». գուցե տրամադրեի՞ք Ձերտեղեկությունները:

Զարմանում եմ, որ գայթակղություն եք համարում այնքան պարզ իրողությունը: Արամ կաթողիկոսի մասոն լինելու մասին իմացել եմ դեռ նրա Առաջնորդ լինելու օրերից: Պատանիներն անգամ գիտեին: Խորենը ևս մասոն էր: Նրա որդին իմ տնօրենն էր Բեյրութում: Հրաշալի և հայրենասեր մի երիտասարդ էր, որ ինձ անվճար ուսումս շարունակելու հնարավորություն տվեց: Մեր միջև եղել է ջերմ կապ ու մինչև այսօր էլ այդ կապը կա: Հաճախ ինքս էի նրա սեփական նամակները հորը փոխանցում: Հավատում եմ, որ նա ինձ կների այս բացահայտման համար, հատկապես եթե գրքերս ընթերցի, և կդառնա այս շարժման գլխավոր ջատագովներից:

Այստեղ խնդիրը ոչ այնքան ազատ որմնադրական շարժումն է, որքան ազգի հոգևոր տիրույթի պատասխանատու անձի օտար կազմակերպության մեջ ներգրավված լինելու փաստը: Դա անընդունելի է: Սակայն Անթիլիասի կաթողիկոսությունը իր բոլոր ազգային կոչված կառույցներով ոտից գլուխ մասոնական համակարգ է: Նույնիսկ ԱՄՆ-ում Դաշնակցության հովանու տակ գործող հայկական բոլոր վարժարանների հոգաբարձական խորհուրդների կազմերի զգալի մասը մասոն է: Նույնն է երևույթը Հայ բարեգործական ընդհանուր միության, Ռամկավար ազատական կուսակցության և բողոքական տարբեր եկեղեցիների ղեկավարություններում: Սրանց մի մասը եղել են իմ հոր ու հորեղբայրների ծանոթները, զարմիկներիս ընկերները և այլն: Ձեզ հեքիաթ չեմ պատմում:

Հայ կրոնականներից լսել եմ նաև, որ Էջմիածնի ներկա կաթողիկոսը նույնպես որդի ունի: Այս մասին այլ փաստեր չունեմ` բացի հայ կղերականների արժանահավատությունից: Եթե մեր կղերականները ստում են, ուրեմն պետք է ներողություն խնդրեն վեհափառից: Եթե ճիշտ են, վեհափառը պետք է հրաժարական տա: Այս մարդիկ պետք է երևան գան, եթե գոյություն ունեն, և պատմեն իրենց կյանքի մասին: Դրանից կշահի ազգը, մարդը: Իսկ մենք պետք է հանդուրժողությամբ մոտենանք նրանց, եթե քաղաքակիրթ ազգ ենք:

-«Ամեն սերունդ ունենալու է իր միամիտը, որ ճշմարտությունն ասի այնպես, ինչպես կտեսնի»:- Բորիս Պաստեռնակ: Այսխոսքերը Ձեզ ոգեշնչե՞լ են:

Լսել եմ այդ խոսքը: Ռուս գրականությանը մոտից ծանոթանալու մեծ ցանկություն ունեմ, բայց այս պահին հնարավորություններս չեն ներում: Բավարար է անկեղծ լինես ինքդ քեզ հետ և ունենաս արդարության ջիղ մի բան տեսնելու և տեսածդ ասելու համար: Ամոթ է այն հասարակությանը, որ մի սերնդում ընդամենը մեկ միամտի գտնելը չափանիշ է ընդունել: Ամեն հայ պետք է լինի այդ «միամիտը», եթե չենք ուզում ապրել ստրկաբար: Բայց չէ՞ որ մենք «իմաստուն» ազգ ենք:

—Ո՞րն է Ձեր ազգային իդեալը: Հայ մարդը դժգոհ է բոլորից: Բոլորը դժգոհ են բոլորից: Չե՞ք կարծում, որ մենք թերարժեքությանբարդույթ ունենք, ինչը մեզ զրկում է մեզանից, ինչպես նաև ուրիշներից գոհ լինելու հատկությունից:

Ինչո՞ւ ազգային և ոչ թե մարդկային, համամարդկային: Հատկապես երբ ունենք Արարատի նման մի խորհրդանիշ: Բովանդակ ազգը կարիք ունի հոգեմաքրման, մտամաքրման: Ծայրահեղ կասկածամտությունն ազգային հիվանդություն է` բնորոշ հայերիս: Մի արդարացեք ուրիշներով` «Մենք միակը չենք»: Իսկ չէ՞ որ սիրում ենք ասել, թե մենք առաջին քրիստոնյա ազգն ենք, և այս կարգախոսը կրում ենք ժանգոտած զարդի պես: Ուրեմն ինչո՞ւ չպիտի լինենք առաջին հոգեմաքրված ազգը, առաջին մտամաքրված ազգը: Մինչև սեռական հարցը չկարգավորվի, կրոնի առաջադրած ոչ մի խնդիր չի լուծվի: Սեռն է հիմքը, թեև ոչ վերջնակետը: Երբ մի մարդ չի համապատասխանում մեր փտած հայեցակարգին, նրան դասակարգում ենք իբրև գործակալի: Ռուսներին էլ աշխատում ենք համոզել, որ նա արևմտյան գաղտնի սպասարկությունների անդամ է` խաղալով նրանց մտավախությունների վրա: Այս Միկրոբունիներին պետք է մաքրել առաջին հերթին իշխանական լծակներից:

—Վերլուծելով հայության այսօրվա ձգտումները` Դուք կարծում եք, որ հայ մարդը վաղուց դադարել է հավատալուցազատության և արդարության իդելաներին, փոխարենը հայը դարձել է նյութապաշտ: Չե՞ք կարծում, որ մարդը, անկախազգությունից, ի բնե հավատում է այդ իդեալներին, և Ձեր խիստ դատողությամբ վիրավորում եք հայերին:

Անշուշտ վիրավորում եմ: Ուզում եք, որ շոյեմ նրանց ու քնեցնե՞մ իրենց ազգային կոչած սնապարծ թմբիրով: Դարձյալ շեշտում եք ուրիշի հետ համեմատելու գաղափարը: Դուք ուզում եք, որ ամեն հարցում ձեզ համեմատեմ Ադրբեջանի հետ: Իսկ ես շարունակելու եմ ձեզ համեմատել միայն Շվեդիայի կամ Կանադայի նման երկրների հետ` չլսելով ձեր ոչ մի արդարացում, ինչքան էլ ճաթեք դրանից:

-«Ինչպես հայությունը, այնպես էլ նրա քաղաքական վերնախավը պատրաստ են զոհելու ամեն ինչ հանուն կուշտ ուտելու,թեկուզև ստրկության մեջ: Այս երևույթը հատուկ է ոչ միայն հայությանը, այլ` բոլոր մեռնող ժողովուրդներին: Ողբերգություննայն է, որ մեռնող ժողովուրդները վերածվում են նյութապաշտ զանգվածի…»,- Ձեր խոսքերն են: Ձեր ատելության ևվիրավորական արտահայտություններից այնպիսի տպավորություն է, որ կարծես հայից թշնամու կերպար եք կերտել:

Դարձյալ կրկնում եք ձեզ չշոյողի մեջ թշնամի փնտրելու հիվանդագին մոլուցքը: Ձեզ ասելով` ի նկատի ունեմ ընդհանուր երևույթը: Ինձ թվում է, որ այդ երևույթի մասին ինձ խոսեցնելու նպատակով եք հեղինակում ընդհանուրի հետ կապված հարցը: Սթափվեք ձեր թմբիրից. գնում եք ինքնակործանման ճանապարհով` հիմար հեռուստատեսային հաղորդումներով օրորվելով, իրականությունից մեկուսացնելով ու կուրանալով:

—Արմե’ն, վերջերս ինտերնետային կայքերում հայտնվեց Վտարանդի հայ գրողների և մտավորականների միության տարածածտեղեկատվությունը «Ահազանգ» խորագրով, որի տակ ստորագրել եք նաև Դուք: Ամբողջ աշխարհով մեկ ահազանգում եքՀայաստանի կողմից հալածանքների ենթարկվելու և վտարվելու փաստերի մասին: Եղա՞ն արձագանքներ:

Վտարանդիները, մեկիկ-մեկիկ իրար գտնելով, դարձան պատկառելի մի խումբ: Առաջին հայտարարությունն արվեց երկու տարի առաջ, որի տակ, որպես զորակցություն իրենց անունները դրեցին 15 ազգերի շուրջ 120 մտավորականներ` ներառյալ բազմաթիվ հայեր, հատկապես կրթական համակարգից: Այն դեռևս առկա է vernatun.wordpress.com հասցեում` այլ հայտարարությունների, ինչպես նաև վտարանդիների և մեր ընկերների մասին տեղեկությունների հետ համատեղ: Պահանջում ենք Շանթ Հարությունյանի  և բոլոր քաղբանտարկյալների անհապաղ ազատ արձակումը, վերաբացել Ա1+-ը: Չի բացառվում, որ այս հարցերը բարձրացնենք ԱՄՆ-ի Կոնգրեսում, հատկապես Շանթի հարցը, որի խորիմաց հոդվածը զետեղել ենք մեր կայքէջում: Համոզված ենք, որ նրան բանտարկելու և քայքայելու իրական պատճառը հուդաքրիստոնեությունից ազգովին հրաժարվելու մասին այդ ցնցող հոդվածն է: Նման բան կարող է անել միայն ազգուրաց պետությունը: Աշխատում ենք նաև նյութական մեծ վնասներ պատճառել, նույնիսկ սնանկացնել այն հեռուստաընկերություններին, որոնք տնտեսական գործունեություն են ծավալում ԱՄՆ-ում: Սրանց գործունեությունը նման է Արցախյան ազատամարտի օրերին իրենց կյանքը զոհող ազատամարտիկների թիկունքում Հայաստանում հաստատվող սակավապետության` օլիգարխիայի գործունեությանը: Թույլ չենք տալու, որ մի ԶԼՄ դառնա ժողովրդավարության համար պայքարի զոհ, իսկ մյուսները առոք-փառոք գրավեն նրա իսկ շուկան` բռնատերերի հովանու ներքո: Արդեն բոյկոտ ենք կազմակերպել այդ ԶԼՄ-ների դեմ, մշակում ենք նաև բռնատիրական իշխանությունների կողքին կանգնած սակավապետների արտադրանքի ԱՄՆ մուտքի բացառումը: Այդ բոլորի մասին կարելի է մանրամասնորեն կարդալ vernatun.wordpress.com կայքէջում:

Դժբախտաբար ԼՏՊ-ի լոսանջելեսյան խումբը` երևանցիական հովեր առած գավառամիտ մի ծերուկի գլխավորությամբ (և կարծում ենք` թելադրված Երևանից), ամեն ինչ անում է` մեկուսացնելու մեզ ժողովրդավարության համար պայքարից` իր ստանձնած «ազգի փրկիչի» կամ «ալտերնատիվ չկայի» քաղաքականության դիմաց` բացառելով ենթադրյալ մրցակիցների գոյությունը, ինչն էլ դժվարացնում է մեր առջև դրված խնդիրների լիարժեք լուծումը: Կարծեք սրանց շահագրգռում է ոչ այնքան քաղբանտարկյալների ազատ արձակումը, որքան ենթադրյալ մրցակիցների բացառումը: Սրանք ժողովրդի դժգոհության ալիքին հեծած ու ժողովրդավարության պիտակի տակ գործող թունդ հակաժողովրդավար մարդիկ են, ժողովրդավարության խորթլախներ, որոնք մի թագավորը փորձում են փոխարինել մեկ այլ թագավորով: Ժողովրդավարություն ասելով` հասկանում են սեփական իշխանություն: Ընկերներիցս տեղեկանում եմ, որ Հայաստանում էլ նման մի իրավիճակ է: Եթե այսպիսի անկար վիճակում իսկ լինելով հալածում են մեզ, ի՞նչ սպասենք նմաններից, երբ սրանց գահընտիրն անցնի իշխանության գլուխ: